ب- بررسی اعلامیه مربوط به استفاده از پیشرفت در زمینه علم و فن آوری به نفع صلح و برای مصلحت نوع بشر[۴]

اعلامیه مربوط به استفاده از پیشرفت در زمینه علم و فن­آوری به نفع صلح و برای مصلحت نوع بشر در قطعنامه (سی) ٣٣٨۴ مورخ ١٠ نوامبر ١٩٧۵ میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسیده است. این اعلامیه در موضوع تغییرات ژنتیکی نیز کاربرد دارد، زیرا بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک علمی است که می­بایست در جهت صلح و حمایت از حقوق بشر باشد و هدف مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تدوین این اعلامیه نیز جلوگیری از تضییع حقوق بشر ناشی از پیشرفت علوم جدید است.

همه کشور­ها مطابق ماده ۱ این اعلامیه می­بایست تضمین نمایندکه از نتایج پیشرفت­ها در زمینه علم و فن­آوری به نفع تقویت صلح و امنیت بین ­المللی، آزادی و استقلال و همچنین به منظور رشد و توسعه اجتماعی و اقتصادی مردمان و تحقق حقوق و آزادی­های بشر مطابق با منشور ملل متحد استفاده شود و در این زمینه کشورها باید همکاری بین ­المللی را ترویج و از آن حمایت کنند. همچنین مطابق ماده ۲ این اعلامیه همه کشور­ها باید برای پیشگیری از استفاده از پیشرفت­ها در زمینه علم و فن­آوری، به ویژه به وسیله ارگان­های کشور­ها، به منظور محدود کردن یا مداخله در زمینه برخورداری افراد از حقوق بشر و آزادی­های بنیادین، به صورتی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق­های بین ­المللی مربوط به حقوق بشر و سایر اسناد و مصوبات بین المللی مربوطه قید شده، تدابیر مناسب به عمل آورند.[۵]

در این اعلامیه مجمع عمومی بدین نکته اشاره می­ کند که دولتها می­بایست در زمینه علوم جدید همچون فناوری دستکاری ژنتیکی چارچوب حقوقی مشخصی را تعیین کنند، لذا در ماده ۸ این اعلامیه بیان می­دارد که همه کشور ها برای پیشگیری و ممانعت از بهره ­برداری از دستاوردها در زمینه علم و فن­آوری به زیان حقوق بشر وآزادی­های بنیادین و منزلت و حیثیت شخص انسان، اقدامات موثر از جمله از طریق قانون­گذاری به عمل آورند.[۶]

گفتار دوم: اقدامات سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد[۷] (UNESCO)

یونسکو به عنوان یک اتاق فکر بین‌المللی و مرکزی برای اطلاع‌رسانی و تبادل‌نظر با هدف وضع استانداردها و هنجارهای اخلاقی لازم در زمینه پیشرفت‌های تکنولوژیک عمل می کند. بدین سبب این سازمان هم‌اکنون رهبری جهانی در سازماندهی و حمایت از فعالیت‌های بین‌المللی در زمینه اخلاق زیستی و تغییرات ژنتیکی را به دست گرفته است. یونسکو با تکیه بر این رسالت خود مجموعه قوانین و هنجارهای زیر را در ارتباط با موضوع تغییرات ژنتیکی وضع کرده است که در مبحث چهارم فصل اول این پژوهش بدین اسناد پرداخته شد.[۸]

– اعلامیه جهانی ژنوم انسانی و حقوق بشر (۱۹۹۷)

– اعلامیه بین‌المللی داده‌های ژنتیک (۲۰۰۳)

– اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر (۲۰۰۵)

مقدمه اساسنامه سازمان آموزشی، علمی‏ و فرهنگی ملل متحد، ضمن آنکه بر انتشار گسترده فرهنگ و آموزش انسان‏ها برای عدالت، آزادی و صلح به عنوان یک وظیفه مقدس تصریح می‏کند، وظیفه سازمان را پیشبرد و بهبود اهداف صلح بین ­المللی و رفاه مشترک بشریت از طریق روابط فرهنگی، علمی و آموزشی مردم‏ جهان اعلام می‏دارد. بدین‏گونه اقدامات این سازمان با مسایل مربوط به حقوق بشر و تحولات‏ حقوق بین ­الملل در این زمینه همپیوندی اساسی می‏یابد. همچنین نباید از یاد برد که در همین مقدمه اساسنامه، یونسکو اصول دموکراتیک، کرامت، برابری و احترام‏ متقابل را اعلام و هرگونه «دکترین عدم برابری میان انسانها و نژادها»[۹] را مردود می‏داند. بر همین اساس، یونسکو در قطعنامه‏های متعدد، توسعه مطالعات اخلاقی در مورد نتایج‏ پیشرفت‏های علمی و تکنولوژی در زمینه بیولوژی و ژنتیک در چارچوب احترام به حقوق بشر و آزادی‏های بنیادین را گوشزد می‏کند.[۱۰]

از مهم ترین اقدامات سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی می توان به بیانیه مدیر کل یونسکو اشاره کرد. در سال ۲۰۰۳ میلادی «کویی شیرو ماتسورا»[۱۱] مدیر کل سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل‏ متحد، با صدور بیانیه‏ای انجام هرگونه عملیات دستکاری بیولوژیکی در ساختار اولیه بشر همچون شبیه‏سازی انسان را محکوم کرد و خواستار مقابله با این امر شد. در این بیانیه، مدیر کل یونسکو اعلام می‏دارد که صرف‏نظر از امکان یا عدم امکان‏ شبیه‏سازی انسان، باید هرچه زودتر نسبت به ممنوعیت آن در بعد ملی و بین المللی اقدام کرد. به اعتقاد وی شبیه‏سازی انسان در هیچ یک از ابعاد علمی و اخلاقی قابل قبول نیست و با توجه‏ به این‏که منزلت بشری را خدشه‏دار می‏نماید، باید با آن مقابله کرد.

از نظر مدیر کل یونسکو شبیه‏سازی و هرگونه تغییرات در ساختار طبیعی ژنوم انسانی، یک عمل جنایی است و چیزی جز ترس و وحشت‏ به همراه ندارد. وی در پایان بیانیه‏اش از همه مسئولان سیاسی دولت‏ها، جوامع علمی، روشنفکران و حقوقدانان بین المللی می‏خواهد که برای تهیه و تصویب قانون ممنوعیت شبیه‏سازی اقدام نمایند.[۱۲]

بدنبال فعالیت­های یونسکو در موضوعات مرتبط با فناوری ژنتیک از جمله تغییرات ژنتیکی نامطلوب و ایجاد کمیته بین ­المللی اخلاق زیستی در یونسکو[۱۳] کشورها و نهادهای مختلف کمیته­های اخلاق زیستی را جهت بررسی عدم مغایرت اینگونه فعالیت­ها با موازین حقوق بشری تشکیل دادند.[۱۴]

این مراکز اختصاصی بعضاً تحت همین عنوان بمنظور جمع آوری نظرات عمومی و عقائد مختلف و ارائه آموزش­های مربوط به این علم جدید و انتشار اطلاعات مفید به عموم مردم در کشورهای آمریکا، فرانسه، کانادا، ایتالیا، بلژیک، انگلستان، استرالیا، یونان، هند، ژاپن، نروژ، سوئیس، آلمان، اندونزی و هلند بوجود آمد و موضوع درس مستقلی در درس­های رشته پزشکی قرار گرفت و در همین چارچوب برای هرگونه تحقیقات پزشکی در زمینه ­های مربوطه اخذ موافقت قبلی این کمیته­ها لازم شناخته شد. البته، این کمیته­های اخلاق زیستی متکلف به انجام تحقیقات مربوطه ولی بیشتر در نقش کمیته­های مشورتی در این کشورها پا به عرصه وجود نهادند. در ۱۹۷۸ میلادی کمیته­ای بدین منظور با نظر ریاست جمهوری وقت در آمریکا درست شد. در سال ۱۹۸۴ میلادی در انگلستان کمیته وارنوک[۱۵] اصولاً برای تولد کودکان آزمایشگاهی پدید آمد. در فرانسه در سال ۱۹۸۳ میلادی کمیته مشورتی ملی اخلاق برای علوم زیستی و سلامتی[۱۶] بوجود آمد. در سطح جامعه مشترک اروپا نیز مجمع پارلمانی شورای اروپا نیز کمیته­ای را مامور بیواتیک در مورد تحقیقات ژنتیک نمود که البته نتیجه کار این کمیته پیشنهاد کنوانسیونی است که هنوز به تصویب نرسیده است. این تلاش­ها در سطح جهانی نیز در سال ۱۹۹۳ میلادی منجر به تشکیل سازمان جهانی بیواتیک وابسته به یونسکو سازمان ملل متحد شد.