از وظایف عمده آموزش عالی رشد دانشجویان از طریق افزایش دانش، مهارت، نگرش ها و توانایی ها و توان بخشی آنان به عنوان فراگیری دائماً نقاد و متفکر است. این هدف زمانی حاصل خواهد شد که نظام آموزش عالی مبتنی بر پژوهش و تحقیق باشد، به فعالیت های پژوهشی میدان عمل ببخشد، جاذبه های پژوهشی را فراهم و از نتایج و فرآیندهای آنها در تحول و گسترش کلیه ابعاد زندگی انسان، استفاده نماید و در رشد و اعتلای بسیاری از زمینه های علمی و عملی جامعه گام بردارد (عزیزی، 1385؛ اتزکویتز[1]، 2003؛ گدازگر و علیزاده اقدم، 1385). پیشرفت هر جامعه ای در نتیجه پژوهش حاصل می گردد. افزون بر این، پژوهش یاری رسان انسان در پیدا کردن راه حل مسئله و حل تضادهاست (کومار، 1381: 5؛ آبرامسون[2]، 2002). یکى از اهداف سازمان‏هاى آموزشى و تحقیقاتى، تربیت و پرورش انسان‏هایى توانمند در امور پژوهشى و تحقیقاتى است. همچنین یکى از شاخص‏هاى رشد و توسعه هر کشور، ظرفیت علمی آن است (اسماعیل زاده، 1383: 14). پژوهش‏ علمى و سرمایه‏گذارى در جهت بهبود آن به ارتقای وضعیت تولید علم منجر مى‏شود. از آن جایی که افزایش و تعمیق فعالیت‏هاى پژوهشى زمینه‏ساز اصلى توسعه و پیشرفت یک جامعه به شمار مى‏روند، امروزه بخش قابل توجهی از امکانات کشورهاى پیشرفته جهان، صرف امور پژوهشى مى‏شود (امیری، 1381).

پژوهش تلاش رسیدن به راه حل های قابل اعتماد برای مسئله، از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر برنامه ریزی شده و نظام مند داده هاست (پاول، 1385: 2). کراسول[3] (2005) پژوهش را فرآیندی از گام ها می داند برای جمع آوری و تحلیل اطلاعات استفاده می شود با این هدف که درک و فهم مان را از یک موضوع یا مسئله افزایش دهیم. پژوهش بر اساس نگاه پژوهشگر نسبت به جهان، ادراک او از جهان هستی، اهداف و مقاصد وی شکل می گیرد (شعبانی، 1385).

برای دانشجویان مهم است که برای مواجهه با مسایل واقعی در محیط های یادگیری آماده شوند و راه حل های مناسب برای این مسایل پیدا کنند. از نظام آموزشی انتظار می رود که دانشجویان را به عنوان حل کننده مؤثر مسایل در زندگی واقعی توانمند سازد (هرید[4]، 2003؛ چی و چای[5]، 2004؛ والکر و لوفتن[6]، 2003). دانشجویان در پژوهیدن، یادگیری برای انجام دادن را می آموزند، فرایندها را یاد می گیرند، مهارت های مفهوم سازی و مسئله یابی را کسب می کنند و روش های پژوهشگری و یادگیری مادام العمر را فرامی گیرند (بادنیتز[7]، 2000). مسئله[8]، موضوعی است که یک ضرورت علمی یا عملی ما را به سوی آن می کشاند و به نوعی برای ما مشکل ساز شده است. از نگاه ژرف متفکر به جهان و انسان به وجود می آید و این طور نیست که فردی بدون پیش زمینه متوجه مسئله شود. البته بین مسئله یابی و مسئله سازی فرق بسیار است (فدائی عراقی، 1389: 17؛ لیدی و امرود[9]،2005؛ سکاران[10]،2003؛ قدیمی قیداری، 1389؛ کندی[11]، 1997).

پژوهش مبتنی بر مسئله به جای تکرار شیوه ی پیشینیان به شکاف موجود در پیشینه و سؤالات پژوهش های قبلی می پردازد (هابرمن و مایلز [12]، 1994). برخی مسائل و موضوعات قبلاً بررسی و قطعیت آن ها اعلام شده است و نیاز به تکرار تحقیقات ندارند. این قبیل تکرارها و موازی کاری ها سبب می گردد تا روح نوآوری و خلاقیت در پایان نامه های دانشجویی کمرنگ شود و این گونه تحقیقات کمتر شکل کاربردی به خود بگیرند (حافظ نیا، 1391؛ مادوکس[13]، 2003؛ کویتکواسکی و سیلورمن[14]، 1998).

اصلی ترین و آخرین مرحله ی دوره تحصیلات تکمیلی ارائه پایان نامه و رساله است و با خلق دانش از طریق نگارش پایان نامه و رساله، بر قدرت ابتکار و خلاقیت دانشجویان برای رفع مشکلات جامعه خویش افزوده می شود و سرآغازی برای پیشبرد روند پژوهش در دانشگاه ها است (کلاهی،1382؛ میرصمدی، چهره ای و باقر زاده، 1387؛ شاملی، 1384؛ نقل از بهزادی، 1387).

رساله دکتری باید به منابع قوی تری متکی باشد و دانشجو در تحلیل و تنظیم موارد و مطالب دقت بیشتری بنماید. قدرت استدلال و استنتاج او باید به گونه ای باشد که خود به تنهایی مدافع آن باشد و نیازی به کمک اساتید و دیگران نداشته باشد (شبلی، 1974؛ ایموچ و بریدچ[15]، 1989).

یکی از دغدغه های اصلی دانشجویان دوره ی دکتری انتخاب موضوع پژوهش برای نگارش رساله است. آنان معمولاً در جستجوی موضوعات تازه و اصیل برای پژوهش خود هستند و از تکراری بودن موضوع تحقیق خود نگران اند. هفته ها و گاه ماه ها دچار سرگردانی برای انتخاب موضوع هستند. چرا که دانشجو خود را در طیفی از موضوعات گرفتار می بیند که در یک سوی آن مباحث تکراری اما باسابقه ی غنی پژوهشی است و در سوی دیگر آن موضوعات جدیدی که پرداختن به آن ها با دشواری های پیش بینی نشده همراه خواهد بود (منصوریان، 1388؛ گارنر[16]، 2010؛ دیکمن[17]، 2005؛ بوت و بیلی[18]، 2005؛ کوه[19]، 2008؛ شپارد، نایر و سامر[20]، 2000).

همچنین بر اساس اصول اخلاق پژوهش، پژوهشگران موظف اند موضوعی را برای پژوهش خود انتخاب نمایند که به خلق دانش جدید و توسعه مرزهای علمی کمک نماید (بهمن آبادی، 24:1391؛ خالقی، 1387). اندیشمندان یکی از نخستین و حساس ترین مراحل طرح پژوهش را انتخاب مسئله مناسب و کوشش برای شناخت ابعاد مختلف آن ذکر نموده اند (بازرگان،1379؛ قراملکی،1386؛ دیانی،1382؛ شپارد و همکاران، 2000؛ رفیع پور، 1370). برای پی بردن به مسئله تحقیق قواعد خاصی مشخص نشده است، ولی به طور اصولی می توان با بهره وری از تجارب شخصی، با استنتاج از نظریه های موجود و با مطالعه نوشته های مربوط به موضوع مورد علاقه محقق به وجود مسئله ای برای تحقیق پی برد (دیانی،1382: 36).

علی رغم اهمیت و اعتبار پایان نامه ها و مقالات علمی به عنوان منابع اطلاعاتی ارزشمند، شواهد حاکی از آن است که پرداختن به موضوعات بی اهمیت و تکراری و غفلت از مسائل بنیادین در مطالعات متعدد نشان داده شده است. یکی از علل تحقیقات سطحی و بعضاً نامعتبر در دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقی همین انتخاب ناسنجیده، غیرعملی، مطالعه نشده و باری به هر جهت بودن موضوع پژوهش است. (قراملکی، 1386؛ شبلی،1974: 30). لاگمن، کاندیف و شالمن[21] (1999) به مطالعاتی اشاره می کنند که طی آن صرفاً یک دهم از پژوهش های انجام شده به عنوان رساله های دکتری علوم تربیتی و پژوهش های آموزشی منتشر شده در نشریات، کارهای قابل احترام و جدی هستند. تراورز[22] (1983) نیز با بررسی موضوعات تحقیقات آموزشی در طی تاریخ تعلیم و تربیت آمریکا نتیجه می گیرد که بخش زیادی از پژوهش های انجام شده به دلیل سطحی بودن موضوع مورد بررسی تغییر چندانی در حوزه تعلیم و تربیت آمریکا ایجاد نکرده اند. پیدا کردن موضوعی که هم تازه باشد و هم مشکلی از جامعه حل کند، دانش جدیدی تولید کند و همچنین با توانایی های دانشجویان همخوان باشد کار به نسبت دشواری است و پژوهش های دانشجویی نشان می دهد که کمتر رساله ای وجود دارد که مسئله آن بااحساس مشکل شکل گرفته باشد (مطلبی، 1388: 26). به دلیل تفاوت توانمندی دانشجویان در انتخاب مسئله پژوهش و فرآیندهای مربوط به آن و از سوی دیگر اینکه در منابع مختلف

قواعد خاصی برای انتخاب موضوع تحقیق بیان نشده است و در اغلب منابع تجارب شخصی محقق را به عنوان یکی از منابع اصلی مسئله یابی معرفی نموده اند. تجربه، آموزش و پژوهش پیوندی ناگسستنی دارند و تجربه نگاری که همان اندیشیدن به تجارب حاصل از انجام امور و ثبت کردن و ماندگار نمودن آن هاست، گنجینه ای بی همتاست (اصغری نکاح، 1385؛ هافمن کیپ، آرتیلس و لوپز تورس[23]، 2003)؛ بنابراین، محقق در این پژوهش سعی داشته است تجارب زیسته دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد برای انتخاب و گزینش مسئله تحقیق مورد بررسی قرار دهد و دغدغه اصلی وی کشف پاسخی برای این سؤال است که چگونه دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد مسئله پژوهشی مناسب رساله شان انتخاب می نمایند؟

1-2 هدف پژوهش

بررسی چگونگی و کیفیت انتخاب مسئله رساله دکتری دانشجویان رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد

1-3 سؤال پژوهش

تجربه زیسته دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد برای انتخاب مسئله پژوهشی رساله شان چگونه است؟

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

·        مبانی نظری پژوهش

·        پژوهش های انجام شده

·        استنتاج از پیشینه