۲-۵-۱-. سرپرستی مرد:

از نظر حقوقی، خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی، همانند هر اجتماع دیگر، نیاز به یک سرپرست دارد و از آنجا که اسلام خانواده را اساس جامعه می داند، توجه فراوانی به پی ریزی درست بنیان خانواده دارد تا از این رهگذر، استحکام و سلامت جامعه را تضمین کند.

اسلام در عین توجه بسیار به گسترش و تعمیق عواطف در میان اعضای خانواده و طرح آن به عنوان یک اصل حاکم بر رفتار خانوادگی، اصل سرپرستی مرد بر نهاد خانواده را مطرح می کند تا در مواردی که مشکلات خانوادگی، از طریق برخوردهای عاطفی برطرف نمی شود، از طریق این اصل برطرف شود.

در اسلام مدیریت خانواده به شوهر اعطا شده است. امام سجاد (ع) : « و اگر چه حق تو بر عهده او (زن) سخت تر و فرمان پذیری از تو آنچه دوست می داری وناپسند می شماری- تا جایی که گناه نباشد- بر او لازم تر است.»

البته، سرپرستی مرد در خانواده، به معنای مطلق بودن فرمانروایی او در محیط خانواده نیست که به دلخواه فرمان دهد و زن همانند برده ای مطیع و تسلیم او باشد.

بنابراین، همان گونه که برای تحکیم بنیاد خانواده، وجود یک سرپرست، ضروری است و بدون آن، خانواده به سستی و تزلزل می گراید، خود سری ها، خود کامگی ها، خود محوری ها و اعمال زور و قدرت بی جا نیز بنیاد خانواده را متزلزل خواهد کرد. اسلام کوشیده است از طریق تلفیق قدرت با ویژگی های اخلاقی ای همچون فروتنی، مهرورزی و گذشت، رابطه زن و شوهر را تا جایی که امکان دارد، تلطیف کند واز تبدیل شدن آن به یک رابطه زورمدارانه جلوگیری نماید.

امام سجاد(ع) فرمودند: «اگر چه حق تو (شوهر) بر عهده او سخت تر و فرمان پذیری از تو آنچه دوست می داری و ناپسند می شماری- تا جایی که گناه نباشد- بر او لازم تر است، ولی زن نیز حق مهرورزی و همدمی دارد و حق دارد که آرامشش در برآوردن لذتی که در انجامش ناگزیر است، فراهم شود. (مقدم به نقل از حرانی ،۱۳۹۱)

در این روایت امام سجاد(ع)، در راستای محدود سازی قدرت مردان، توسل به شیوه های تربیتی اخلاقی را اولویت خود قرار داده است و بعد از توصیه به اطاعت زن از شوهر خود، مهر ورزی  و همدلی با زن را حق وی بیان می فرمیاد و از این طریق به تلفیق قدرت با آموزه های اخلاقی می پردازد و از آسیب های احتمالی قدرت برای مرد جلوگیری می کند و بدین گونه الگویی مطلوب از مدیریت در این نهاد مقدس ترسیممی نمایند.

۲-۵-۲- آگاهی و پذیرش نقش ها:

از دیگر زمینه ها و عوامل بسیار موثر بر وضعیت خانواده، ارائه آگاهی ها و آموزش های لازم به دختران و پسران جهت احراز موقعیت همسری،و در مرحله بعد، موقعیت پدر ومادری نسبت به فرزندان و ایفای نقش های متناسب با این موقعیت هاست. تردیدی نیست که موفقیت روابط خانوادگی، تا حدود زیادی به برخورداری هر یک از همسران از پاره ای آگاهی ها و مهارت های مرتبط با نقش های زن و شوهری یا پدر و مادری بستگی دارد. آشنایی با جهت مثبت و منفی زناشویی، یکی از لوازم مهم ورود به این رابطه است. زن و مردی که به ازدواج تصمیم دارند باید بدانند که زناشویی از سویی نوید بخش است و از سوی دیگر، مسئولیت ها و وظایف جدید را ایجاد می کند (بستان، ۱۳۸۵، ۱۸۸)

۲-۵-۳- نقش عاطفی همسران:

نقش عاطفی همسر به مجموعه وظایف و انتظاراتی الزامی یا ترجیحی اشاره دارد که برای فرد در بعد ارضای نیازهای عاطفی همسرش، تعیین شده است.

یکی از نیرومندترین عوامل دوام و رشد خانواده، عاطفه و محبت اعضای خانواده به یکدیگر است. بنابراین، به حکم عقلی، اگر زندگی خانوادگی ضرورت داشته باشد. بهترین عامل برای استحکام و بقای آن، برانگیختن عواطف متقابل افراد خانواده نسبت به یکدیگر است.

تقویت عواطف، تامین بهتر مصالح زندگی را به دنبال دارد؛ زیرا وقتی انسان کسی را دوست می دارد، تلاش می کند تا مصالح او تامین شود و در هر جا که عواطف متقابل وجود دارد، همه افراد سعی در پیشرفت یکدیگر دارند. آنچه انسان را از این همدلی و همیاری باز می دارد. خودخواهی و خود محوری افراد است که به اساس خانواده لطمه می زند و بنیاد آن را سست و متزلزل می سازد. ( مصباح ۱۳۸۰،۳:۳۸۷ )زن و مرد با توجه به تفاوت هایی که در آفرینش دارند، از طریق برآورده کردن نیاز های غریزی و روانی یکدیگر و در کنار هم قرا  گرفتن، احساس آرامش می کنند. (طباطبایی، ۱۳۷۴ ، ۱۶:۲۹۳  )

۲-۵-۳-۱- نقش عاطفی زن:

امام سجاد(ع) در رساله حقوق، بر نقش عاطفی زن در قبال شوهر اشاره می کند: «و اما حق همسرت – که با پیوند زناشویی زیر دست تو شده- این است که بدانی خدای عزوجل او را مایه آرامش و راحتی تو ساخته است(حرانی ۱۴۰۴ق).

در روایت دیگری می فرمایند: «هر کس برای او (مومن) همسری تزویج کند که موجب انس و آرامی دل او شود، خداوند در قبر کسی را که به صورت محبوب ترین بستگان اوست، با وی مانوس می سازد.»(صدوق،۱۴۰۶ق ،۱۴۶)

در متن عربی روایت، ضمیر مذکر در واژه «یسکن» به مرد برمی گردد؛ یعنی مرد بدون آفرینش زن آرامش ندارد و نیازمند انیس است. ضمیر «الیها» نیز به زوجه، یعنی زن برمی گردد و مفاد آن چنین می شود که گرایش انسی مرد، به زن است و بدون آن مانوس نیست و با وی انس گرفته و آرام می شود.

در این سخن نیز به وجود آرامشگر زن در خانواده اشاره شده و بر توجه به این ویژگی در هنگام انتخاب همسر تاکید شده است. آرامش زن در خانه موجب آرامش و آسایش خانواده می شود و قوه محرکه اعضای خانواده در داشتن روحیه ای شاداب و سرزنده و ابراز محبت میان آنهاست .(مقدم،۱۳۹۱).

۲-۵-۳-۲- نقش عاطفی شوهر:

در اندیشه ائمه اطهار گزاره هایی را می بینیم که از آنها لزوم توجه شوهران به ارضای نیازهای عاطفی همسرانشان استفاده می شود. در این بخش، به برخی از این روایات که بر رفتنار شایسته  شوهر با همسرش و برخورد محترمانه و محبت آمیز با وی دلالت دارند، اشاره کرده، آنها را بر حسب چند محور ذیل تفکیکمی کنیم:

الف) نیکو سخن گفتن:

زن و شوهر در محیط خانواده باید علاوه بر محتوای کلام، در انتخاب قالب آن نیز دقت کافی را داشته باشند تا اثرش بر دیگری پایدار و پر دوام باشد.

امام سجاد فرمودند: «گفتار نیگ، فرد را نزد خانواده محبوب نماید.»(صدوق،۱۳۶۲ق،۱ : ۳۱۷ )

ب) .احترام:

انسان به صورت فطری دارای کرامت و حرمت است و به همین دلیل باید از احترام برخوردار بوده، از تحقیر به دور باشد. امام سجاد احترام به زن در محیط خانواده را یکی از حقوق زن بیان می فرمیاید که رعایت آن می تواند نقش مهمی در تحکیم روابط بین همسران داشته باشد.

آن حضرت می فرمایند: «و اما حق زن و همسر آن است که احترامش کنی.» (طبرسی ۱۳۷۰، ۲۲۱).

۲-۵-۴-. نقش جنسی همسران:

نقش جنسی همسر به مجموعه وظایف و انتظارات الزامی یا ترجیحی اشاره دارد که برای هر فرد در بعد نیازهای جنسی مقرر شده است.

غریزه جنسی، کشش و جاذبه ای است که دو جنس مخالف را بهئم نزدیک می کند و باعث تشکیل خانواده می شود. در نظام آفرینش، با رفع نیاز جنسی، نیاز عاطفی انسان تامین می شود و در نتیجه انسان می تواند به آرامش و سکونی که به زوجین وعده داده شده است، دست یابد. این واقعیت وقتی تحقق می یابد که زن و شوهر، هر یک با آگاهی کامل به نقش جنسی خود و با میل و رغبت و آمادگی های کامل، به آن بپردازند. (رشید پور، ۱۳۸۸، ۱۶۸) بدیهی است محیط خانواده مناسب ترین محیط برآورده کردن این نیازهاست؛

زیرا چنان که ایور موریش[۱] نیز تاکید کرده است: «هر چند واضح است که می توان این نیازها را در خارج از نهاد خانواده و ازدواج برآورده کرد، ولی این نکته واضح است که ارضای کاملا نامحدود خواسته های جنسی، به فروپاشی نظام جامعه و مناسبات آن منجر می شود.» (موریش، ۱۳۷۳، ۱۷۲)

۲-۵-۴-۱- نقش جنسی زن:

نقش جنسی زن در قبال شوهر که در منابع فقهی تحت عنوان حق تمکین بررسی می شود به این معناست که زن باید امکان بهره گیری جنسی را برای شوهرش، بدون هیچ گونه محدودیتی فراهم کند.

امام سجاد(ع) درباره نقش جنسی زن می فرمایند: «اگر چه حق تو (شوهر) بر عهده او (زن) سخت تر و فرمان پذیری از تو در آنچه دوست می داری و ناپسند می شماری – تا جایی که گناه نباشد- بر او لازم تر است.» (حرانی ۱۴۰۴ق،۲۶۲)

تامین نیازهای مرد و تمکین از خواسته های مرد، یکی از حقوق مرد بر زن بیان شده است. بدون شک، نیاز جنسی یکی از اساسی ترین نیازهای مرد شمرده می شود.

ب)نقش جنسی شوهر:

سایت های دیگر: