1-2- تعریف موضوع و بیان مسأله پژوهش

از ویژگی‏های یک حرکت متداول به سوی توسعه اقتصادی پایدار، به دست آوردن منابع لازم برای مجموعه فعالیت‏های اقتصادی با تجهیز منابع پس‏اندازی موجود در اقتصاد ملی می‏باشد. در دهه‏های اخیر نقش بازار سرمایه و گسترش بازارهای مالی، ارتباط نسبتاً بالایی با رشد اقتصادی کشورها داشته است. کشورهایی همچون آمریکا، ژاپن، انگلیس، کره جنوبی، سنگاپور وسایر کشورهای توسعه­یافته از این بازارهای مالی و مشخصاً بورس اوراق بهادار در جهت توسعه و رشد اقتصادی، استفاده‏های فراوان برده‏اند. وضعیت بازار سرمایه در هر کشور نمادی از وضعیت اقتصادی حاکم بر آن کشور می‏باشد، زیرا بازارهای سرمایه تحولات اقتصادی را به سرعت رصد می­ کنند و نسبت به آنها عکس­العمل نشان می‏دهند. بازار بورس اوراق بهادار که خود بخش بزرگی از بازار سرمایه را تشکیل می­دهد، به شدت از این تحولات اثر می­پذیرد و می­توان از تغییرات آن، به تحولات بازار سرمایه پی­برد. برای پی بردن به تحولات بازار سرمایه از شاخص کل بازار سهام استفاده می‏شود. طبق نظریه­ های اقتصادی، کاهش شاخص سهام به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است (حسن­زاده و همکاران ، 1390).

بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه، نقش مهمی در جمع آوری سرمایه و انتقال آن به افراد و واحدهای متقاضی وجوه دارد. موفقیت بورس اوراق بهادار و جذابیت آن برای سرمایه ­گذاران بالقوه توسط افزایش بازدهی و قیمت سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ممکن است. بورس اوراق بهادار ایران در راستای سیاست‏های کلان اقتصادی دولت، پس از پایان جنگ و برای جلب مشارکت مردم در سرمایه‏گذاری و سوق دادن سرمایه‏های راکد و غیر مولد به سوی فعالیت‏های مولد اقتصادی و تامین نیازهای مالی بنگاه‏های تولیدی و به تبع آن تامین کالاهای مورد نیاز جامعه، فعالیت دوباره‏ی خود را از سال 1369 آغاز کرد. از آن سال تا کنون به دلیل شرایط اقتصادی پس از جنگ و تأثیر تغییرات حاصل از متغیرهای کلان اقتصاد، شاخص بازار سهام شاهد نوسانات زیادی بوده است (راعی، 1389).

اولین ومهمترین عامل موثر بر تصمیم‏ گیری سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار، شاخص قیمت سهام است. از این رو، آگاهی از عوامل موثر بر شاخص قیمت سهام از اهمیت زیادی برخوردار است. بازدهی و قیمت­های سهام بازار بورس در کلیه کشورهای جهان تحت تأثیر عوامل متفاوتی قرار دارد. عوامل متعددی همچون وضعیت شرکت­ها (مانند دارایی­ ها و بدهی­ها، مدیریت، طرح­های توسعه­ای و عدم اطمینان به سود آتی)، ویژگی‏های بازار (مانند حضور سفته­بازان، مکانیزم معامله سهام، کمبود اطلاعات، تغییر هزینه فرصت و تعیین ارزش سهام) و عوامل کلان اقتصادی (مانند نرخ ارز، تورم، حجم پول، نرخ بهره، قیمت نفت، نرخ بیکاری ) دارای تأثیر فراوانی بر تحولات بازار سهام هستند (معتمدی، 1389).

از طرف دیگر، تأثیر اقتصاد بر بازار سهام به نسبت تأثیر بازار سهام بر اقتصاد برجسته­تر است و همچنین تأثیر شوک‏های متغیرهای کلان اقتصادی بر بازار سهام نسبت به تأثیر خود متغیرهای اقتصاد کلان بر بازار سهام از اهمیت بیشتری برخوردار است (فراسر و گرونئولد، 2006).

واکنش بین بازار سهام و شوک­های سیاست­های پولی موضوعی است که در چند سال اخیر مورد توجه بسیاری از تحقیقات تجربی قرار گرفته است. بازارهای سهام به تغییرات غیر منتظره در سیاست­های پولی حساس هستد. اما این حساسیت ممکن است در اقتصادهای مختلف متفاوت باشند. تبیین چنین تأثیری می ­تواند سیاست­گذاران را در جهت­گیری‏های سیاست­های پولی کمک کرده و اثر این سیاست­ها را بر بازار سهام مشخص کنند. پاسخ به این سوال که سیاست­های پولی چه تأثیری بر قیمت سهام دارند هم برای سرمایه‏گذاران و هم برای سیاست­گذاران اهمیت دارد. سرمایه ­گذاران باید بدانند که بازار سهام تحت تأثیر شوک­های سیاست پولی هستند و از طرف دیگر سیاست­گذاران نیز باید بدانند که تبیین سیاست­های پولی از طریق تأثیر بر بازار سهام چه تأثیری بر اقتصاد دارد (لی وهمکاران، 2010).

بنابراین، در این پژوهش به بررسی تأثیر شوک­های سیاست پولی به عنوان یکی از متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران پرداخته­ می­ شود. بنابراین سوال پژوهش این است که:

آیا شوک­های سیاست پولی بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد؟

1-3- اهداف پژوهش

هدف کلی این پژوهش تعیین شوک‏های سیاست­های پولی بر شاخص قیمت سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‏باشد که برای دستیابی به این هدف، در این پژوهش اهداف عملیاتی زیر دنبال می‏شود:

1- تعیین تأثیر شوک حجم نقدینگی بر شاخص قیمت سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

2- تعیین تأثیر شوک‏ نرخ مبادله ارز بر شاخص قیمت سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

1-4- اهمیت پژوهش

رکود و رونق بازار بورس نه تنها اقتصاد ملی، بلکه اقتصاد جهانی را نیز تحت تأثیر قرار می‏دهد. به عنوان مثال، بحران بزرگ دهه 1930 که اغلب کشورهای سرمایه­داری را با رکود و بیکاری بی­سابقه­ای مواجه ساخت، از بورس اوراق بهادار نیویورک شروع شد. همچنین، بحران سال 1997 که کشورهای جنوب شرقی آسیا را فرا گرفت، و بر اقتصاد جهانی و از جمله اقتصاد ایران از طریق کاهش تقاضای کشورهای مزبور برای نفت خام و سقوط قیمت نفت تأثیر گذاشت، از بازارهای مالی کشورهای مزبور شروع شد. ملاحظه می شود که بین تحولات بورس و رکود و رونق اقتصادی رابطه معنی­داری وجود دارد (کریم زاده، 1385).

تعامل بین نیروهای اقتصاد کلان و بازار سهام یک موضوع تکراری در اقتصاد کلان است. مساله اساسی برای درک ارتباط بین بازارهای مالی و اقتصاد کلان در ارزیابی اهمیت شوک­های متغیرهای کلان اقتصادی برای بازار سهام است. متغیرهای اقتصاد کلان از طریق سود سهام مورد انتظار بر قیمت دارایی­ ها تأثیر می­گذارند، که وابسته به تأثیرات سیاست­های اقتصاد کلان می‏باشد. بنابراین پیشرفت در درک رابطه بین اقتصاد کلان و بازارهای مالی می تواند تصمیم ­گیری مالی و سیاست­گذاری­ها را بهبود بخشد (ارنتیون آراخیو، 2009).

واکنش بین بازار سهام و شوک­های سیاست­های پولی موضوعی است که در چند سال اخیر مورد توجه پژوهش­های تجربی قرار گرفته است. بازارهای سهام به تغییرات غیر منتظره در سیاست­های پولی حساس هستد. اما این حساسیت ممکن است در اقتصادهای مختلف متفاوت باشند (لی و همکاران، 2010).

بانک­های مرکزی معمولا از ابزارهایی که در دسترس دارند برای اثرگذاری بر متغیرهای پولی استفاده می­ کنند. عمده ابزارهای پولی مورد استفاده بانک­های مرکزی، نسبت سپرده­هی قانونی، نرخ تنزیل مجدد و عملیات بازار باز هستند که باعث تغییر در متغیرهای پولی از جمله نرخ بهره  واقعی، حجم نقدینگی و نرخ مبادله ارز می­شوند. بنابراین عمده ابزارهای اجرای سیاست پولی در ایران بر پایه نرخ بهره واقعی، حجم نقدینگی و نرخ مبادله ارز استوار است. با در نظر گرفتن نقش عمده‏ی دولت در اداره‏ی اقتصاد و تصمیم‏گیری‏ها و تأثیرگذاری شدید سیاست‏های دولت بر بازار سهام در ایران، می‏توان نتیجه گرفت که مطالعه درباره تأثیر عوامل کلان اقتصادی بر شاخص قیمت سهام، می ­تواند راه‏گشای درک جدیدی در این خصوص باشد، به نحوی که سرمایه‏گذاران و سهامداران بتوانند اثرات ناشی از تصمیم‎های کلان اقتصادی را بر تغییرات شاخص و قیمت سهام پیش ­بینی کنند. بنابراین، در این مطالعه تأثیر شوک‏های سیاست پولی در کوتاه‏مدت و بلندمدت بر شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران، به دلیل اهمیت این موضوع، تجزیه و تحلیل و بررسی می‏شود.

1-5- کاربرد نتایج پژوهش

کاربرد نتایج این پژوهش می ­تواند برای سرمایه ­گذاران فعال در بورس اوراق بهادار و همچنین سرمایه ­گذاران جدید که باید به تأثیرات شوک­های سیاست پولی بر شاخص قیمت سهام واقف باشند مفید باشد. بعلاوه نتایج این پژوهش برای مدیران مالی شرکت­ها به منظور تجزیه و تحلیل تصمیم­های خود برای سرمایه ­گذاری نیز می ­تواند مفید واقع باشد. و در نهایت، نتایج این پژوهش می­توان به تصمیم­ گیران و سیاست­گذاران اقتصادی، در هنگام تدوین سیاست­های پولی در سطح کلان برای تصمیمات آنها بر شاخص ­های بازار سهام کمک شایانی کند.

1-6- فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی – شوک حجم نقدینگی بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد.

فرضیه فرعی – شوک نرخ مبادله ارز بر شاخص قیمت سهام تأثیر دارد.

1-7- قلمرو پژوهش

هر پژوهشی باید دارای قلمرو و دامنه مشخصی باشد تا پژوهشگر در تمامی مراحل پژوهش، بر موضوع پژوهش احاطه کافی داشته باشد و بتواند بر اساس آن نتایج حاصل از نمونه را به جامعه تعمیم دهد. قلمرو مکانی این پژوهش شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد و قلمرو زمانی این پژوهش سال داده ­های ماهانه از سال 1370 الی 1390 می باشد.

1-8- روش پژوهش و جمع آوری اطلاعات

این پژوهش از نظر هدف، کاربردی محسوب می­ شود. هدف پژوهش­های کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می­ شود. همچنین از نظر نحوه گردآوری داده ­ها این تحقیق توصیفی – تحلیلی می­باشد. توصیفی، از آن جهت که به شناخت بیشتر شرایط موجود و یاری دادن به فرایند تصمیم ­گیری می­انجامد. برای جمع­آوری مبانی نظری و شرح پژوهش از روش کتابخانه­ای استفاده می­ شود. بدین منظور از کتب، مقاله­ها و پایگاه­های اطلاعاتی مرتبط استفاده خواهد شد.

1-9- ابزار تجزیه و تحلیل

برای بررسی رابطه علی بین متغیرهای مستقل و وابسته از روش­های اقتصاد سنجی و همچنین از نرم افزارهای  Eviews و Excel به منظور تجزیه و تحلیل آماری داده‏ها استفاده می­ شود. در ضمن این پژوهش در سطح 95٪ اطمینان می­باشد.

1-10- تعریف واژه ها و اصطلاحات کلیدی

شاخص قیمت سهام (Stock Prices Index): نماگری است که بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‏های پذیرفته‏شده در بورس است (راعی و پویان­فر، 1389).

شوک (Shock): نیروی تصادفی و برونزایی است که باعث نوسانات غیرمنتظره در متغیرها، با توجه به مجموعه‏ای از اطلاعات در زمان مشخص، می‏شود (ارنتیون آراخیو، 2009: 336).