کارایی فنی یکی از معیارهای اندازه گیری عملکرد در بنگاههای اقتصادی میباشد که یک نمای کلی از وضعیت عملکرد آن بنگاه در مقایسه با سایر بنگاههای مشابه ارائه مینماید. همواره یکی از چالش‌های موجود در زمینه محاسبه کارایی فنی، انتخاب روش مناسب برای محاسبه این شاخص بوده است. این امر باعث شده تا طیف وسیعی از مطالعات به مقایسه مزیتها و کاستیهای روشهای پارامتریک و ناپارامتریک با یکدیگر و ارائه دلایلی برای انتخاب هر یک از این روش‌ها برای تحلیل شاخص‌های کارایی بپردازند. در سالهای اخیر محققان تلاش نموده‌اند تا با معرفی روشهای شبه پارامتریک، مزیت‌های روشهای پارامتریک و ناپارامتریک را تجمیع و کاستیهای این روش‌ها را جبران نمایند. یکی از روشهای شبه پارامتریک که در سالهای اخیر معرفی شده و مورد استقبال مطالعات تجربی قرار گرفته است روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده‌ها میباشد. این مطالعه با بکارگیری این روش در محاسبه کارایی فنی نیروگاههای حرارتی کشور به بررسی اثر تجدید ساختار بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی پرداخته و به صورت ضمنی به معرفی این روش و مزیت‌های آن می‌پردازد.۱-۳- اهمیت و ضرورت مطالعه
انرژی برق به عنوان یک نهاده اساسی در فرایند تولید و همچنین یک کالای مصرفی از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. با پیشرفت تکنولوژی، انرژی برق تبدیل به موتور محرک بخش صنعت، کشاورزی و حتی خدمات شده است. بنابراین، زمینه‌سازی برای عملکرد کارا در تولید این انرژی از طریق کاهش قیمت عرضه این محصول، موجب افزایش رفاه جامعه و همچنین بهبود رقابتپذیری سایر محصولات خواهد شد. در چند دهه اخیر کشورها با هدف افزایش کارایی تولیدکنندگان برق اقدام به تغییرات ساختاری در صنعت برق نموده و سعی داشته اند تا با ورود رقابت به بازارهای برق و اصلاح انگیزه تولیدکنندگان برق، زمینه را برای بهبود عملکرد آنها فراهم نمایند. وقوع اصلاحات ساختاری در صنعت برق کشورهای مختلف باعث شده تا بررسی اثرات این تغییرات بر عملکرد تولیدکنندگان برق در اولویت مطالعات تجربی قرار گیرد. بررسی این موضوع در کشورهای در حال توسعه از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار میباشد. زیرا، در این کشورها به دلیل وجود ضعف نهادی[۴] جدی ممکن است اهداف و منافعی که سیاستهای تجدید ساختار به دنبال آن هستند حاصل نشود (پارکر[۵]، ۲۰۰۲).در ایران نیز در سال ۱۳۸۲ با ایجاد بازار برق و تدوین آییننامه خرید و فروش در آن گام مهمی به سمت ایجاد رقابت در صنعت برق کشور برداشته شد. مطالعه اثر این سیاست بر کارایی نیروگاههای برق کشور می تواند در ادامه مسیر صنعت برق کشور و همچنین اعمال اصلاحات مشابه در سایر صنایع شبکهای، راهگشا باشد. همچنین برای برنامه‌ریزی اثر بخش در جهت ارتقای کارایی فنی در تولید انرژی برق، اندازه‌گیری و شناخت شرایط کنونی و سپس تعیین عوامل موثر بر کارایی فنی از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد. این مطالعه به دنبال محاسبه کارایی فنی و شناسایی نقش عوامل مختلف در تفاوت کارایی فنی در میان نیروگاههای حرارتی کشور و بررسی اثر تجدید ساختار صنعت برق بر آن طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ میباشد. علت انتخاب نیروگاههای حرارتی، سهم بالای این نیروگاه‌ها در تولید و تأمین برق مصرفی کشور میباشد. بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی وزارت نیرو (۱۳۹۰) این نیروگاه‌ها در سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۹۴ درصد تولید برق کشور را بر عهده داشتند.
۱-۴- اهداف
محاسبه کارایی فنی در نیروگاههای حرارتی به روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده‌ها طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰.
بررسی عوامل موثر بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰.
بررسی تأثیر تجدید ساختار بازار برق در سال ۱۳۸۲ بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی کشور
۱-۵- فرضیه ها
عمر نیروگاه اثر منفی بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی ایران طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ داشته است.
اندازه نیروگاه اثر مثبت بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی ایران طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ داشته است.
نوع سوخت نیروگاه بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی ایران طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ اثر داشته است.
نرخ بهره برداری از ظرفیت نیروگاه اثر مثبت بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی ایران طی سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ داشته است.
ایجاد بازار برق در سال ۱۳۸۲ اثر مثبت بر کارایی فنی نیروگاههای حرارتی ایران داشته است.
۱-۶- روش تحقیق
این مطالعه یک تحقیق کاربردی است که با بکارگیری دادههای کتابخانهای و روشهای آمار توصیفی و استنباطی به محاسبه و تحلیل کارایی فنی نیروگاههای حرارتی کشور و بررسی عوامل موثر بر آن از جمله ایجاد بازار برق می پردازد. منبع آماری مطالعه گزارشهای تفصیلی صنعت برق میباشد که به صورت سالیانه از سوی وزارت نیرو منتشر میشود.
برای محاسبه کارایی فنی دو گروه کلی روشهای ناپارامتریک و پارامتریک موجود میباشد. در روشهای پارمتریک مانند روش مرز تصادفی[۶] (SFA) یک رابطه تبعی بین نهادهها و محصول در نظر گرفته میشود و برای تخمین پارامترهای تابع از تکنیکهای آماری استفاده میشود. این روش دارای جزء خطای دو بخشی است که با یکدیگر ناهمبسته میباشند. بخش اول جزء اخلال تصادفی نوفه سفید (ناهمبسته با توزیع یکسان) میباشد و بیانگر عواملی است که تحت کنترل مدیر بنگاه نمیباشند. بخش دوم یک متغیر تصادفی غیر منفی میباشد که بیانگر ناکارایی فنی است. یکی از ایرادات روش پارامتریک، داشتن نیاز به فروض اولیه در مورد شکل تبعی تابع تولید میباشد، این در حالی است که در روشهای ناپارامتریک مانند تحلیل پوششی داده ها[۷] (DEA)، هیچ گونه فرض اولیهای در مورد شکل تبعی رابطه بین تولید و نهادهها در نظر گرفته نمی شود. با این وجود در این روش نیز که از برنامه ریزی خطی برای یافتن مرز حداکثر تولید استفاده میشود، امکان انجام آزمون‌های آماری به خاطر ماهیت ناپارامتریک آن وجود ندارد.
در سالهای اخیر برای رفع همزمان ایرادات روشهای SFA و DEA روش جدیدی تحت عنوان روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده‌ها[۸] (StoNED) معرفی شده است (کازمنن[۹]، ۲۰۰۶). این روش ویژگیهای روش پارامتریک مرز تصادفی و روش ناپارامتریک تحلیل پوششی داده ها را در شکل واحدی از تحلیل مرز تولید ترکیب نموده و نشان می‌دهد که مرز ناپارامتریک و جزء خطای ترکیبی تصادفی میتوانند به طور هم زمان به دست آیند.مزیت این روش آن است که نیازی به فرض وجود فرم تبعی خاص برای تابع تولید در آن وجود نداشته و به جای آن، فرم تبعی انعطاف پذیر با ویژگیهای تقعر، یکنواختی و همگنی معرفی میگردد. همچنین در این روش برخلاف روش تحلیل پوششی داده ها همه بنگاه‌ها بر روی شکل مرز تولید تأثیرگذار میباشند و امکان انجام آزمون‌های آماری نیز وجود دارد (کازمنن، ۲۰۰۶). در روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده‌ها، تکنیک رگرسیون ناپارامتریک جایگزین رگرسیون حداقل مربعات معمولی میشود که به عنوان حداقل مربعات ناپارامتریک مقعر (CLNS[10]) شناخته میشود (کازمنن، ۲۰۰۶).
تفاوت روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده‌ها با روش تحلیل پوششی داده ها آن است که در روش تحلیل پوششی داده ها کارایی هر یک از واحدها به طور مجزا به دست میآید، اما در روش تصادفی ناپارامتریک پوششی داده ها جزء خطاها برای تمامی واحدهای تولیدی به طور همزمان محاسبه میشود. همچنین در روش تحلیل پوششی داده ها، تمامی انحرافها از مرز تولید به عنوان جزء ناکارایی در نظر گرفته مادامه مطلب در لینک زیر
آخرین نظرات