الف) آداب مشترک :

۱- غض بصر: قرآن کریم زنان و مردان مؤمن را به غض بصر فرمان می‌دهد« به مردان با ایمان بگو دیدگان خود را فرو بندند و پاکدامنی ورزند… که این برای آنان پاکیزه تر است… زیرا خدا به آنچه می‌کنند آگاه است. و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را فرو بندند و پاکدامنی ورزند…( نور، آیات ۳۰ و ۳۱) غض بصر به معنای بستن دیدگان نیست، بلکه خودداری از نگاه فتنه انگیز است.در حدیثی می‌خوانیم: تمام چشم‌ها در قیامت گریان است مگر سه چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید، چشمی که از گناه بسته شود و چشمی که در راه خدا بیدار بماند.( محسن قرائتی، تفسیرنور ، ج۸ ، ص۱۷۳)

حضرت علی (ع) فرمود:« العین مصائد الشیطان » چشم، قلاب شیطان است.( همان ، ص ۱۷۳)

۲- پرهیز از،دست دادن زنان و مردان نامحرم به همدیگر

و قال رسول الله (ص): « مَن صافح امرأه‌ی تحرم علیه فقد باء بسخط من الله »( محمد باقرمجلسی ، بحارالانوار ،۱۳۷۴ش ، ج ۷۶، ص ۱۰۱)

پیامبر اکرم (ص) فرمود: کسی که با زن نامحرم مصافحه کند ( دست بدهد ) پس به تحقیق به غضب خداوند گرفتار شده است.

شهید مطهری به نقل از سید محمد کاظم یزدی در عروه الوثقی می‌نویسد: « لا یَجوزُ مُصافَحَهُ الْاَجنَبِیَه نَعَمْ لا بَأسَ بِها مِنْ وَراءِ الثَّوب » دست دادن با زن بیگانه جایز نیست ولی اگر جامه‌ای حائل باشد مانعی ندارد البته استاد آن را مشروط کرده اند به اینکه تلذذ و ربیه در کار نباشد.

از امام صادق (ع) در مورد دست دادن مرد با زن سؤال شد.

حضرت فرمود: با زنان نامحرم نمی توان دست داد مگر آنکه بر روی دست پوششی باشد و البته نباید کف دست را فشرد.( طبرسی ، مستدرک الوسائل ، ۱۴۰۸ق، ج۲۰ ، ص ۲۰۸) همچنین پیامبر(ص) در خطبه‌ی دیگری فرموده :

« مَن صافحَ أَمْرَأهً حراماً جاء یومَ الْقِیامَهَ مغلولاً ثُمَّ یُؤمَرْبه الی النُار » (مجلسی ، بحارالانوار ، ۱۳۷۴ش، ج۷۶، ص۳۶۳).

هر کس با زن نامحرمی دست بدهد، روز قیامت در حالی که سرافکنده است می‌آید و به او امر می‌شود که به جهنم برود.

۳- اجتناب از خلوت :

عن علی (ع) قال: « أخذ رسول الله (ص) البیعه علی النساء أن… لا یقعدن مع الّرجال فی الخلاء » (همان ،‌ج ۸۲، ص۱۰۱ ).

حضرت علی (ع) فرمود :« رسول خدا از زنان بیعت گرفتند که… با مردان (نامحرم ) در خلوت ننشینند.

۴- پرهیز از محادثه: گفت و گویی که هزل و لعب به همراه دارد و با نوعی فتنه انگیزی همراه شود، ممنوع است.

ابا بصیر گوید: « به زنی قرآن آموزش می‌دادم، با او مزاح و شوخی کردم. سپس نزد امام کاظم(ع) رفتم. آن حضرت به من فرمود: به آن زن چه گفتی؟ ( شرمگین شده) روی خود را پوشاندم.آن حضرت فرمود: به سوی او باز نگرد.»‌(همان ، ج ۴۶، ص ۲۴۷)

۵- جلوگیری از اختلاط زنان و مردان :

اسلام به خطرات ناشی از روابط آزاد جنسی کاملاً آگاه است. نهایت مراقبت را در برخوردهای زنان و مردان اجنبی دارد و تا حدودی که منجر به حرج و فلج نشود طرفدار دور نگه داشتن زنان از مردان است.( مطهری ، مسئله حجاب ،۱۳۸۴ ش ، ص ۲۱۳)

اسلام در عین اینکه به زنان اجازه‌ی شرکت در مساجد را می‌دهد، دستور می‌دهد به صورت مختلط نباشد. می‌گویند پیامبر اکرم(ص) در زمان حیات خویش اشاره کرد که در ورودی زنان به مسجد از در ورودی مردان مجزا باشد. روزی اشاره به یکی از درها کرد و فرمود:« لَوتَرَکْنا هذا الْبابَ لِلنَّساء » یعنی خوب است این در را به بانوان اختصاص بدهیم.

رسول خدا خوش نمی داشت که زن و مرد در حال اختلاط از مسجد بیرون روند، زیرا فتنه‌ها از همین اختلاط‌ها بر می‌خیزد. فقها به همین مناسبت فتوا می‌دهند که اختلاط مردان و زنان مکروه است. (همان ، صص ۲۱۳ و ۲۱۴)

مرحوم آیت اله سید محمد کاظم طباطبائی یزدی می‌گوید: «یکره اختلاط الرجال بالنساء الاللعجائز۵» ( مختلط شدن مردان و زنان مکروه است مگر در مورد پیرزنان).

اسلام در عین اینکه نهایت مراقبت را برای پاکی روابط جنسی به عمل آورده است هیچگونه مانعی برای بروز استعدادهای انسانی زن به وجود نیاورده است بلکه کاری کرده است که اگر این برنامه دور از افراط و تفریط اجرا شود، هم روحیه‌ها سالمی ماند و هم روابط خانواده‌ها صمیمی تر و جدی تر می‌گردد و هم محیط اجتماع برای فعالیت صحیح  مرد و زن آماده تر می‌شود.( همان ، صص ۲۱۴ و ۲۱۵).

قرآن کریم در مورد دختران حضرت شعیب فرموده است:

«… قالَ ما خَطْبُکُما قالَتا لانَسقی حَتَی یُصْدِرَ الرِعاءُ… »( قصص ، آیه ۲۳).

«… (پس موسی جلو رفت و به آن دو زن ) گفت: منظور شما ( از این کناره گیری ) چیست؟ گفتند: ما ( برای پرهیز از اختلاط با مردان، گوسفندان خود را ) آب نمی دهیم تا اینکه همه‌ی چوپانان (مردان) خارج شوند.» در اینجا ملاحظه می‌کنیم که دختران شعیب پیامبر، به چوپانی (کار در خارج از منزل) اشتغال می‌ورزند، اما از اختلاط با مردان پرهیز می‌کنند و هرگز حیا و عفت خود را از دست نمی دهند و حاضر نشدند که به خاطر آب دادن به گوسفندان با مردان اختلاط پیدا کنند، لذا صبر می‌کنند و بعد از آن که مردان محیط را ترک گفتند،آن‌ها به کار خود مشغول می‌شوند. یعنی درست است که آن‌ها به خاطر نیاز و ضرورت این کار را آن‌جام می‌دادند اما این عمل مستلزم از دست دادن حیا و عفت نیست.

ب) آداب ویژه زنان :

۱- پوشش مناسب

حجاب و عفاف از واجبات و ضروریات دین مبین اسلام می‌باشد. از جمله احکامی که در قرآن به طور صریح برای زن بیان شده است.

پیرامون مسئله حجاب و عفاف مطالب بسیاری در کتب اسلامی ذکر شده است. آیات و روایات زیادی در این خصوص وارده شده است. کتاب‌های بسیاری در این رابطه به رشته‌ تحریر درآمده است. کتاب « مسئله حجاب» استاد شهیدمرتضی مطهری از نمونه آنها می‌باشد.

در این تحقیق هدف این نیست که به مسئله‌ی حجاب و عفاف به طور کامل پرداخته شود، بلکه از باب ضرورت و پیوستگی این مسئله با موضوع تحقیق، اشاره‌ای کوتاه به آن خواهد شد زیرا حجاب و عفاف از ضوابطی است که دین مقدس اسلام برای حضور زن در اجتماع معین نموده است، لذا پرداختن به آن در این پژوهش ضروری است. شهید مطهری درباره فلسفه پوشش اسلامی گفته است بعضی از جنبه‌ی فلسفسی حجاب، جنبه روانی است و بعضی جنبه‌ی خانه و خانوادگی و بعضی دیگر جنبه‌ی اجتماعی، و بعضی مربوط است به بالا بردن احترام زن و جلوگیری از ابتذال او(مطهری ، مسئله حجاب ، ۱۳۸۴ ش ، صص ۷۶ و ۷۷ با تلخیص).

حجاب در اسلام از یک مسئله‌ی کلی تر و اساسی تری ریشه می‌گیرد و آن این است که اسلام می‌خواهد انواع التذاذهای جنسی، چه بصری و لمسی و چه نوع دیگر، به محیط خانوادگی در کادر ازدواج قانونی اختصاص یابد، اجتماع منحصراً برای کار و فعالیت باشد. برخلاف سیستم غربی عصرحاضر که کار و فعالیت را با لذت جویی‌های جنسی به هم می‌آمیزد. اسلام می‌خواهد این دو محیط را کاملاً از یکدیگر تفکیک کند.

کشاندن تمتعات جنسی از محیط خانه به اجتماع، نیروی کار و فعالیت اجتماع را ضعیف می‌کند. بر عکس آنچه که مخالفین حجاب خورده گیری کرده اند و گفته اند: « حجاب موجب فلج کردن نیروی نیمی از افراد اجتماع است» بی حجابی و ترویج روابط آزاد جنسی موجب فلج کردن نیروی اجتماع است.

آنچه موجب فلج کردن نیروی زن و حبس استعدادهای اوست حجاب به صورت زندانی کردن زن و محروم ساختن او از فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است و در اسلام چنین چیزی وجود ندارد. اسلام نه می‌گوید که زن از خانه بیرون نرود و نه می‌گوید حق تحصیل علم و دانش ندارد…. و نه فعالیت اقتصادی خاصی را برای زن تحریم می‌کند. اسلام هرگز نمی خواهد زن بیکار و بی عار بنشیند و وجودی  عاطل و باطل بار آید.

پوشاندن بدن به استثنای وجه و کفین مانع هیچگونه فعالیت فرهنگی یا اجتماعی یا اقتصادی نیست. آنچه موجب فلج کردن نیروی اجتماع است آلوده کردن محیط کار به لذت جویی‌های شهوانی است(همان ، ص ۸۴)… قرآن کریم پس از آن که توصیه می‌کند زنان خود را بپوشانند می‌فرماید: « ذَالِکَ اَدنی اَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُوْذَین » (احزاب ، آیه ۵۹) یعنی این کار برای اینکه به عفاف شناخته شوند و معلوم شود خود را در اختیار مردان قرار نمی دهند بهتر است و در نتیجه دورباش و حشمت آن‌ها مانع افراد سبک سر می‌گردد.( مطهری ، مسئله حجاب ، ۱۳۸۴ ش ، ص ۸۶).

اصل وجوب حجاب برای زنان از ضروریات دین اسلام است و منکر آن منکر حکم اسلام است و کسی که از روی عمد و آگاهی منکر ضروریات اسلام شود در حکم کافر است، مگر اینکه معلوم باشد که منکر خدا و یا رسول خدا (ص) نیست. ضروری  و واجب بودن حجاب برای زنان از نظر قرآن و گفتار پیامبر(ص) و امامان (ع) و به حکم عقل و اجماع و اتفاق رای فقهاء و علمای اسلام ثابت است.( جمعی از دانشمندان مسلمان، حقوق و مسئولیت های زن ، ۱۳۸۶ش ،ج۲ ، ص ۱۹۰).

آیات مربوط به این موضوع در دو سوره از قرآن مجید آمده است یکی سوره نور و دیگری سوره احزاب.