واژگان کلیدی:
مناظره، شبهات کلامی، روش شناسی، برهان، جدل، تجربه، وجدان،امام صادق، امام رضا علیهماالسلام
مناظره و گفتگو از دیر باز تاکنون میان مسلمانان و غیرمسلمانان در مباحث دینی و علمی و غیر آن رواج داشته است اکنون به صورت دقیق و مدون و منظم در کتاب‌های منطق به رشته تحریر درآمده است.
مناظره روشی است که در آن میتوان نظرات و دیدگاه‌های خود را در موضوع مورد نظر به قضاوت دیگران قرار داده و با همراه کردن آنها به شکلی منطقی با خود بر فرد مقابل فائق آمده لذا در دین مبین اسلام برای بحث و گفتگو طرفین را به جدال احسن دعوت کرده است.
مجموعه حاضر حاصل جدال و مناظرات زیبائی است که از امام صادق و امام رضا علیهم‌السلام به جا مانده است. وروش‌های دقیق و منظم آن ها را جمع آوری کرده است. در این مجموعه علاوه برمفهوم شناسی روش ها و زمینه ها وتاثیرات مناظرات به بیان روش های مناظراتی برهانی، جدلی، تجربی و وجدانی پرداخته که در هر روش به شیوه‌های مختلفی به بحث و گفتگو پرداخته اند مثلاً در روش برهانی به بررسی شیوه‌هایی همچون برهان‌های اثباتی ،سلبی ، توصیفی ، معقولیّت و نقلی که به بیان ماهیت برهانی این مناظرات پرداخته شده و در روش جدلی به بررسی شیوه‌های جدلی مانند نقلی، نقدی، پرسش محور، تقیه‌ای و تشبیه و تمثیل و افشای حقائق که به بیان شیوه های مجادله احسن پرداخته اند.
ودر روشی تجربی نیزبه بررسی شیوه‌های مانند تجربه محسوس، تشبیه معقول به محسوس و در روش وجدانی به بررسی شیوه‌های وجدانی ادراکی و فطری و خیالی و ذهنی پرداخته شده است. درتمامی روش های مناظراتی این دوامام به خوبی احاطه علمی وتسلط آنها برتمامی علوم زمان وراه های تبلییغی صحیح وشیوه های درست پاسخ گویی دیده می شود ومیابیم که مناظرات آنها بادیگران با دو هدف: اول اسکات خصم ودوم آموزش علوم خود وشیوه های درست تبلغ دین به یاران خود صورت می گرفت.
در این مجموعه سعی شده است تاحد ممکن به شیوه یابی اهم مناظرات کلامی پرداخته وراه های درست پاسخ دهی در مقابل شبه پراکنی دشمنان اهل بیت رابه رشته تحریر درآورد تا بتوان با بهره گرفتن از این نحوه پاسخ گویی به تبلیغ دین مبین اسلام وپاسخ دادن به تمامی شبهات دشمنان آنها بپردازیم.
فهرست مطالب
مقدمه 1
الف)تعریف و تبیین مساله: 2
ب)پیشینه موضوع: 3
ج) ضرورت تحقیق: 4
د) اهداف تحقیق: 4
و-1) پرسش‌های اصلی تحقیق: 5
و-2) پرسش‌های فرعی تحقیق: 5
و-3) فرضیه‌های اصلی تحقیق: 5
و-4) فرضیه‌های فرعی تحقیق: 5
بخش اول :کلیات 7
فصل اول : مفهوم شناسی 7
1- معنای مناظره 8
الف: معنای لغوی: 8
ب . معناى اصطلاحى.. 8
ج :مناظره کلامی: 10
2- روش شناسی.. 11
الف: معنای لغوی: 11
ب: معنای اصطلاحی: 11
3ـ شبهه. 12
الف:معنای لغوی: 12
ب: معنای اصطلاحی: 12
ج: شبهه کلامی: 13
4 – برهان. 13
الف:معنای لغوی: 13
ب: معنای اصطلاحی: 14
ج: روش برهانی.. 14
5 – تجربه. 15
الف:معنای لغوی: 15
ب. معنای اصطلاحی: 15
ج. روش تجربی: 16
6 – معنای جدل : 16
الف . معناى لغوى.. 16
ب . معناى اصطلاحى.. 17
7 – وجدان: 18
الف:معنای لغوی: 18
ب:معنای اصطلاحی: 19
ج:روش وجدانی.. 19
فصل دوم : آداب و آفات واقسام مناظره 20
اول . شرایط و آداب بحث و مناظره 20
- قداست هدف؛ اثبات حقّ و حقّ جویى.. 21
- اولویت امر به معروف و نهى از منکر نسبت به مناظره 22
- مناظره با افراد برجسته علمى.. 22
- داشتن اخلاص و انصاف در مناظره 23
- رعایت ادب در مباحثه و رویارویى.. 23
- اجتهاد مناظره کننده 24
دوم . آفات و نتایج سوء مناظره نادرست.. 25
- نپذیرفتن حقّ.. 25
- تظاهر و ریاکارى.. 26
- خشم و غضب.. 27
- سخنان ناروا و گفتارهاى حرام. 29
- تکبّر و خود بزرگ بینى.. 29
- تجسس و کنجکاوى در عیوب طرف مناظره 30
- شادمانى از اندوه دیگران و نارضایتى از شادمانى دیگران. 31
- خودستایى.. 31
- نفاق و دو رویى.. 32
سوم:اقسام مناظره 33
1 . مناظره احسن: 33
- مناظره غیراحسن: 36
فصل سوم: زمینه های مناظرات امام صادق وامام رضاعلیهماالسلام 39
1.انحرافات سیاسی.. 39
الف:اصل و نسبِ جانشین.. 41
ب: مصداق خلیفه. 41
- انحرافات اجتماعی.. 42
الف: تحریف تاریخ شیعه. 42
ب:تخریب چهره ائمه. 43
- انحرافات فکری و اعتقادی.. 43
الف: به وجود آمدن فرقههای فکری و اعتقادی.. 43
ب: منع نقل روایت از رسول اکرم : 44
- تعامل دنیای اسلام با کشورهای فتح شده: 44
- ترویج افکار و عقاید انحرافی.. 45
- کج فهمی از منابع دینی.. 45
- توانایی علمی ائمه. 45
8 . اعتقادات مخصوص شیعیان. 46
فصل چهارم: تأثیرات مناظرات امام صادق و امام رضا علیهما السلام 47
1.تاثیرات مناظرات امام صادق علیه السلام. 47
الف. برتری علمی امام نزد اهل علم : 48
ب. ایمان آوردن طرف مقابل: 49
ج.آموزش به شاگردان. 50
د. گسترش نهضت علمی.. 51
- تاثیرات مناظراتی امام رضا: 51
الف: برتری علمی امام: 52
ب: ایمان آوردن برخی از مناظره کنندگان: 53
ج: شکست مأمون: 54
د: شهادت امام: 54
چکیده 56
بخش دوم:جایگاه روش های برهانی درپاسخ به شبهات کلامی درمناظرات امام صادق و امام رضا(علیهماالسلام) 58
فصل اول : مؤلفه های برهان 58
الف. صورت برهان. 59
ب. ماده برهان. 60
اقسام یقینیات.. 60
ج. شرایط مقدمات برهان. 62
فصل دوم:اعتبار،اقسام وره آورد روش برهانی 64
الف. اعتبار برهان: 64
علت حجیت بدیهیات.. 65
ب . اقسام برهان. 67
1.برهان لمی.. 67
ج. ره آورد برهان: 70
فصل سوم:تحقیق اقسام روش های برهانی در پاسخ به شبهات کلامی مناظرات امام صادق و امام رضاعلیهما السلام 71
- تحقیق اقسام روش های برهانی در پاسخ به شبهات کلامی مناظرات امام صادق علیه السلام. 72
الف- روش برهان های اثباتی.. 72
ب . روش برهانی سلبی.. 76
ج. روش برهانی نقلی.. 78
د. روش برهانی معقولیت.. 80
- تحقیق اقسام روش های برهانی در پاسخ به شبهات کلامی مناظرات امام رضا علیه السلام. 82
الف- روش برهان‌های اثباتی.. 82
ب: روش برهانی توصیفی.. 85
ج. روش برهانی سلبی.. 87
د) روش برهانی نقلی.. 89
و . روش برهانی معقولیت.. 92
چکیده 93
بخش سوم:جایگاه روش های جدلی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام صادق وامام رضا(علیهما السلام) 96
فصل اول: مؤلفه های روش جدلی 96
الف. مشهورات.. 96
اقسام مشهورات.. 97
اسباب شهرت.. 97
ب . مسلمات.. 99
اقسام مسلمات.. 99
فصل دوم: اعتبار،اقسام و ره آورد روش جدلی 101
الف. اعتبار روش جدلی.. 101
تفاوت برهان و جدل. 101
ب . اقسام روش جدلی.. 103
1 . انگیزه جدل. 103
2 .کیفیت بحث و جدل. 104
3 مواد و ابزار جدل. 105
4 موضوع جدل. 106
ج . ره‌آورد روش جدلی.. 106
استیفای حقوق.. 107
تبلیغ دین.. 107
گمراهی.. 107
دلسوزی.. 108
فصل سوم:تحقیق روش‌های جدلی در پاسخ‌به شبهات کلامی درمناظرات امام صادق و امام رضا علیهماالسلام 109
اول: روش‌های جدلی در پاسخ‌به شبهات کلامی درمناظرات امام صادق علیه السلام. 110
1 . روش جدلی نقدی.. 110
2 .روش جدلی نقلی.. 115
- روش استفاده از مقبولات خصم علیه خودش… 118
- پاسخ های کوتاه ومفید. 120
- روش پرسش محور. 120
- روش بر خورد کوبنده 124
7 . روش افشای حقایق.. 126
8 . روش تعلیمی.. 127
- روش تقیه‌ای: 127
دوم: روش جدلی درپاسخ‌به شبهات کلامی در مناظرات امام رضا علیه السلام 128
- روش‌های نقدی.. 129
1 . نقد برداشت جدلی خاص از آیات.. 129
- نقد برداشت جدلی خاص از روایات.. 132
- نقد آراء وافکار. 134
2.روش جدلی نقلی.. 137
الف . نقل روایات.. 138
ب . نقل آیات.. 138
ج . نقل از کتب اهل کتاب.. 139
3.روش استفاده از مقبولات خصم علیه خودش… 140
- روش اقرار گیری به مطالب بیان شده 141
5.وارد کردن اتهام. 143
- روش افشای حقایق.. 144
- روش تمثیل وتشبیه. 145
چکیده 147
بخش چهارم:جایگاه روش های تجربی وجدانی در پاسخ به شبهات کلامی مناظرات امام صادق و امام رضا(علیهماالسلام) 149
فصل اول: مؤلفه های روش تجربی ووجدانی 149
اول: مؤلفه های روش تجربی.. 149
الف . استقراء. 149
انواع استقرا 150
ب . قیاس… 150
دوم : مؤلفه های روش وجدانی.. 153
انواع حواس باطنی.. 153
فصل دوم: اعتبار،اقسام و ره آورد روش تجربی ووجدانی 156
اول:اعتبار روش تجربی.. 156
- استقرای صرف 157
- استقرای مبتنی بر تعلیل/ استقرای تعلیلی 157
- استقرای مبتنی بر بدیهیات عقلی 158
- استقرای مبتنی بر همانندی کامل میان جزئیات 158
5- حکم الامثال فى ما یجوز وفى ما لا یجوز واحد 158
دوم: اعتبار روش وجدانی.. 159
سوم :اقسام روش تجربی 160
چهارم: اقسام روش وجدانی 161
پنجم: ره آوردروش تجربی.. 161
1- روش تجربی مفید علم. 162
2-کلیت حکم تجربه. 163
ششم: ره آورد روش وجدانی.. 164
فصل سوم: تحقیق اقسام روش‌های تجربی ووجدانی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام صادق و امام رضا (علیهماالسلام) 165
اول: روش‌های تجربی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام صادق علیه السلام. 165
1 . روش استناد به امورحسی.. 166
2 . روش پرسش از امور حسی.. 174
- روش تشبیه به محسوس… 176
الف: روش بهره‌مندی از محسوسات در اثبات معقولات.. 176
ب: تشبیه مفاهیم قرآنی به محسوسات.. 178
دوم: روش وجدانی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام صادق علیه السلام. 179
- روش ادراکی ودرونی.. 179
2 . تذکر دادن به امور ملموس در زندگى.. 180
- روش فطری.. 185
سوم: روش تجربی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام رضا علیه السلام. 186
- روش استنادبه امورحسی.. 186
- روش تأدیبی در تجربه. 188
- روش بهره‌مندی از محسوسات در اثبات معقولات.. 189
- روش تجربی تشبیه. 190
چهارم: : روش وجدانی در پاسخ به شبهات کلامی در مناظرات امام رضا علیه السلام. 191
چکیده 193
نتیجه گیرى 193
بررسی روش هادرمناظرات امام صادق وامام رضاعلیهماالسلام. 196
منابع 200
کتب: 200
سایت های مرتبط: 205
نرم افزارهای مرتبط: 208
مقدمه
تبلیغ افکار، عقاید و روش‌هاى مختلف آن ، شیوه‌اى مرسوم و عقلایى است که همواره مورد استفاده تمامى مذاهب و مکاتب مادى یا معنوى بوده است.
رسالت بزرگ پیام‌آوران خدا «ابلاغ » سعادت بخش الهى به انسان‌ها بوده است. آنان در این راه هر نوع سختى را تحمل کردند تا با رساترین صدا، فطرت‌هاى خداجو را بیدار نمایند.
در ادیان الهى و مکاتبى که انبیا ارائه داده‌اند، تبلیغ از ویژگی‌هاى مشترکى برخوردار است. در ادیان آسمانى علاوه بر این‌که پیامبران خود بنیان‌گذار تبلیغ و هدایت‌کننده آن بودند، همه آن ها از یک مبداء مشترک مأمور ابلاغ رسالت خود بوده و از جهت هدف نیز دچار تشتت نبوده‌اند؛ یعنى همهء انبیا از آغاز تا پایان پیدایش ادیان الهى به دنبال هدایت بشر از ضلالت و جهل به سوى عبودیت خداى سبحان، برقرارى عدالت، اصلاح فسادها و رفع ظلم و ستم حاکم بر جوامع بشرى بوده‌اند.
انبیاى الهى و همچنین ائمه معصومین علیهم السّلام که ادامه دهندگان رسالت عظیم هدایت مى‌باشند، در طول زندگانى افتخارآمیز خود به منظور دعوت الى اللّه و سوق دادن انسان‌ها به صفات و رفتارهاى نیکو، شیوه‌هاى متنوعى را به کار گرفته‌اند که هر یک در جاى خود تاءثیر بسزایى بر شخصیت و رفتار انسان‌ها بر جاى نهاده است.
تبلیغ به شیوه‌هاى مختلف انجام مى‌پذیرد که بر اساس آیه 125 سوره نحل، «جدال اَحسن » و«مناظرات دور از مغالطه» یکى از انواع آن است. مناظره از بنیادهاى استوار دین اسلام است که در تاریخ ضمن بیان سرگذشت ائمه، ابعاد و شیوه‌هاى آن را بیان داشته است. این شیوه تبلیغى، اثرى عظیم در شناساندن حقانیت شریعت محمدى صلّى‌اللّه علیه و آله و تفهیم لزوم پیروى از آن را در پرسش‌گران بى‌غرض داشته است.
الف)تعریف و تبیین مساله:
ائمه معصومین علیهم‌السّلام که ادامه‌دهندگان رسالت عظیم هدایت مى‌باشند، در طول زندگانى افتخارآمیز خود به منظور دعوت الى اللّه و سوق دادن انسان‌ها به صفات و رفتارهاى نیکو، شیوه‌هاى متنوعى را به کار گرفته‌اند که هر یک در جاى خود تأثیر بسزایى بر شخصیت و رفتار انسان‌ها بر جاى نهاده‌است. مناظره یکی از سنّت‌های حسنه‌ای است که جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اسلام دارد. در اهمیت آن همین اندازه بس که آیات چندی از قرآن کریم به توضیح و تبیین این فرهنگ در میان مسلمانان اختصاص داشته و آنان را از جدل و بحث‌های بی ثمر منع کرده‌است: «و لا تجادلوا اهل الکتاب إلا بالتی هی احسن» «ادعُ الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن…».
تبلیغ به شیوه‌هاى مختلف انجام مى‌پذیرد که بر اساس آیه 125 سوره نحل، «جدال اَحسن » از بهترین انواع آن است. صفحات تاریخ اسلام نمونه‌های بسیاری از تلاش‌های علمی بزرگان دینی در خود ثبت کرده است که هریک در راستای تبیین اندیشه خود و زدودن سوء تفاهمات، همچنین تعامل علمی بیشتر و نمایان شدن نقاط مشترک دریافت‌های مختلف از وحی به مناظره نشسته‌اند. مناظره از بنیادهاى استوار دین اسلام است که درقرآن کریم نیز ضمن بیان سرگذشت انبیا، ابعاد و شیوه هاى آن را بیان داشته است.
تأثیر مناظره و بحث در تأیید جبهه حق و تضعیف باطل تا پایه‌اى است که هارون الرشید بعد از شنیدن مناظره هشام گفت: «فو اللّه للّسان هذا أبلغ فى قلوب النّاس من مائه ألف سیف»
«به خداوندسوگند زبان بلیغ این شخص کارسازتر از صد هزار شمشیر در قلوب مردم است»
بنابراین یکی ازاموری که درامر تبلیغ بیشترین سهم را دارد مناظراتی است که از حضرات معصومین در اختیارماقرار گرفته است که مادراین مجموعه به دنبال تحلیل وشناسایی روشهاوشیوه هایی که امام صادق وامام رضاعلیهماالسلام در مناظرات خودبکار می بردند می باشیم .روش هایی که باشناسایی آنها میتوان الگوهای صحیح مناطراتی رابه دیگران معرفی نموده وراه درست مناظره بافرقه های مختلف رابه آنها آموخت.
گفت وگو، مناظره و احتجاج از همان آغاز آفرینش، از اساسی‌ترین ابزارهای ارتباط جمعی انسان‌ها برای تفهیم و تفاهم بوده است.مناظره‌ها وگفت‌و‌گوهای نغز و ژرف امام صادق(علیه السلام) و شاگردان ایشان با زندیقان وامام رضا(علیه السلام) با مخالفان، به‌ویژه عالمان یهود و نصارا، زرتشتی، صابئی، متکلّمان نامدار و دیگران، که با پیشنهاد مأمون عبّاسی برگزار گردید، بسیار شنیدنی و مثال زدنی است. ایشان از راه گفتگو و مناظره، به مقابله با مخالفان پرداختند و سؤالات و چالش‌های زندیقان و اشکالات دگراندیشان در حوزه عقاید اسلامی و شیعی را پاسخ گفتند.
آخرین نظرات