کارکرد خانواده به بررسی اثرات اینترنت پرداختهاند که این پژوهشها پاسخگوی اهداف پژوهش مذکور یعنی بررسی ارتباط میان بروز هر یک از پیامدهای ناشی از استفاده اینترنت با نقش و ساختار خانوادگی فرد نمیباشد. در حالیکه پژوهش پیش رو میخواهد با بررسی نقش فعال خانواده این موضوع را تحلیل کند که خانواده مجموعه ای یکدست و منفعل نمی باشد.
۱-۲- تعریف مساله و بیان نکات اصلی
در دهههای اخیر شاهد تحولات سریع و گستردهای در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی بودهایم. این دگرگونیها تحت تاثیر عوامل متعددی به وقوع پیوسته، که رسانهها را میتوان از جمله آنها دانست. رسانه می تواند باعث تقویت برخی از ارزشهای اجتماعی و از سوی دیگر باعث تضعیف آنها و صرف بخش از اوقاتفراغت شود. اینترنت به عنوان نسل جدید رسانه های دیجیتال به خودی خود ابزاری بیطرف و دارای کارکردهائی وسیع است، به تولید علم کمک می کند، آموزش را آسان و اوقات فراغت را پر می کند، ارتباطات اجتماعی و انسانی را توسعه می بخشد و عملا یک رسانه چند منظوره است.
آوایل دهه ۹۰م، آغاز حرکت ایران برای پیوستن به خیل کشورهای متصل به شبکه های جهانی بوده است. اما رشد و گسترش سریع و شتابدار مصرف اینترنت در ایران از سال ۱۹۹۵م، شروع شد که در این زمان تعداد کل کاربران اینترنت در جهان ۲۶ میلیون نفر برآورد شده است (بوربور:۱۳۸۳). بر اساس نتایج آمارگیری از کاربران اینترنت در سال ۱۳۸۹ه.ش که توسط مرکز آمار ایران انتشار یافته است” از مجموع۳/۲۰ میلیون خانوار کشور، در حدود۳/۴ میلیون خانوار (۴/۲۱ درصد) در محل سکونت به اینترنت دسترسی داشته اند”.(مرکزآمار ایران، ۱۳۹۰)پس از گسترش استفاده از اینترنت، همچون سایر رسانه های ارتباطی مطالعاتی توسط دانشمندان و پژوهشگران علوم مختلف به خصوص پژوهشگران رشته جامعه شناسی در جهان و ایران پیرامون میزان، نوع، گسترهی نفوذ و کاربرد اینترنت صورت گرفت. از سنت های مطالعاتی شکل گرفته در جهان و ایران می توان به موضوع تاثیر اینترنت بر امنیتاجتماعی، بهداشت و سلامت روانی فرد، حضور در شبکه های اجتماعی و غیره اشاره کرد.
بررسی ها (کفاشی ۱۳۸۹) نشان میدهد که رابطه معنیدار و معکوسی بین متغیر های مستقل شامل دسترسی دانشجویان به اینترنت، استفاده بیشتر دانشجویان از اینترنت، میزان وابستگی آنها به اینترنت، محیط تعاملی اینترنت، فضای صمیمیت، روابط احساسی، وارد شدن دانشجویان در بحث و مناظره گروهی، پذیرفته شدن آنها در محیط تعاملی اینترنتی، احساس رضایتشان از گمنام بودن در اینترنت، میزان اطلاع خانواده در مورد استفاده فرزندان از محیط های اینترنتی با متغیر وابسته ارزش های خانواده وجود دارد. وی به منظور بررسی تاثیر اینترنت، از نظریات ارتباط جمعی، پویایی گروهها و کنش ارتباطی هابرماس استفاده نموده است و نشان میدهد که اینترنت بر ارزشهای خانواده تاثیر منفی دارد.
در ایران یکی از برنامه های پژوهشی که پس از گسترش استفاده از اینترنت شکل گرفته است مطالعاتی است که در سه حوزه روابطاجتماعی، ارزشهایاجتماعی و اوقاتفراغت به بررسی پیامدهای کاربرد اجتماعی اینترنت پرداخته است. در حوزه ارزشهای اجتماعی می توان به مطالعات انجام شده توسط جوادی(۱۳۸۳) وکفاشی(۱۳۸۹) تحت عنوان “تاثیرات اینترنت بر نظام ارزشهای خانواده” اشاره نمود. در حوزه روابطاجتماعی نیز به مطالعات انجام شده توسط شیخ انصاری(۱۳۸۸) “اثر اینترنت بر روابط اجتماعی و فرهنگینوجوانان در شهر تهران” ، محسنی، دوران و سهرابی حقیقت (۱۳۸۵)” بررسی اثرات استفاده از اینترنت بر انزوایاجتماعی”و دوران(۱۳۸۲) “تاثیر فضای سایبرنتیک بر هویت اجتماعی” اشاره نمود. در حوزه اوقاتفراغت هم به مطالعات انجام شده توسط پاکسرشت (۱۳۸۶) “مصرف اینترنت در سبکهای فراغتی جوانان تهران”و بابائی(۱۳۸۴) “الگوی خانواده و سبکفراغتی جنسیتی در تهران” آذر نیا (۱۳۸۳) ” بررسی نحوه کاربرد اینترنت نزد جوانان مشهد” اشاره نمود.از جمله مطالعاتی که در کشورهای خارجی صورت گرفته میتوان به مطالعات جنیسولاک و همکاران ،کاورسبرامانیم و گلوریالین(۲۰۰۷)، داون اندرسون و همکاران (۲۰۱۰م.) و هومولورا وگانس(۱۹۸۹م.) پیرامون روابط نوجوانان در اینترنت، مطالعات مایکل فلمینگ و همکاران (۲۰۰۶) در زمینه امنیت در فضای مجازی، زی هو و جاناتان جی (۲۰۰۱) تاثیر اینترنت بر زمینه اجتماعی و روبرتکراوت و همکارانش(۹۶-۱۹۹۵) که به بررسی تاثیراتاجتماعی اینترنت پرداخته اند اشاره نمود.
تاثیرگذاری رسانه به طورکلی و اینترنت به طور خاص بر مخاطبان بسیار پیچیده است. این پژوهشها اینترنت را واجد اثرگذاری میدانند و نقش ساختار و ویژگیهای خانواده در پذیرش و استفاده از اینترنت توسط اعضای خانواده را نادیده گرفتهاند. نقد اصلی بر مطالعات قبلی آن است که مطالعات پیشین بر این پیش فرض استوارند که خانواده مجموعه ای یکدست و منفعل در برابر اینترنت است و از تاثیرگذاری نقش و ساختار خانواده غفلت ورزیدهاند. آنها به بستر شرایطاجتماعی و ارزشهای خانواده توجه نمیکنند. در این مجموعه پژوهشها خانواده مجموعه ای یکدست و منفعل در برابر اینترنت فرض میشود. این مطالعات دچار جبرگرایی تکنولوژیک هستند، همچنین در این مطالعات مکانیسم های تاثیر روشن نمیباشد و به نقش خانواده در پذیرش اینترنت و الگوهای استفاده از اینترنت توسط خانواده توجه نشده است.
کنشگر بر اساس نظامارزشی، باورهای خانواده و نقش اجتماعی خویش در انتخاب پیام آزادی عمل دارد. کنشگر بر پایه نظام ارزشها یا نظامقدرت در خانواده، سرمایه فرهنگی خانواده، الگوی اوقات فراغت و . می تواند از بسیاری سایتها و برنامه های خاص در اینترنت استفاده نماید. در واقع، کنشگر بر اساس ساختار خانواده و نقشی که در نظام خانواده دارد دست به انتخاب میزند. پژوهشهای پیشین فرایند پیچیده ارتباطات و نحوهی تاثیر و نفوذ اینترنت را بیش از حد ساده میپندارند و از نقش موثر والدین، نخبگان فکری و ارزشهایاجتماعی در انتخاب نوع رسانه و پیام غفلت می کنند. این پژوهشها نمیتوانند توضیح دهند که چرا در یک خانواده مردسالار تاثیرپذیری از اینترنت در بین فرزندان پسر و دختر متفاوت است حتی گاهی به دلیل جایگاه برتر پسر بزرگتر یا تک پسر بودن خانواده امکان دسترسی بیشتر به اینترنت برای او را فراهم میآورد و همین موضوع باعث می شود نوع تاثیر در بین فرزندان خانواده متفاوت باشد. بنابراین، مسأله حایز اهمیت این است که به تحلیل بروز پیامدهای اجتماعی ناشی از کاربرد اینترنت در ارتباط با مقولهی نقش ساختار و ویژگیهای خانواده پرداخته شود، زیرا کموکیف روابط قدرت در درون خانواده ها، سرمایه فرهنگی خانواده و الگوی اوقات فراغت اعضای خانواده بر نگرش آنها به حضور در فعالیتهای اجتماعی تأثیرگذار است.
رشد سریع کاربران اینترنت، لزوم بررسی نقش ساختار و ویژگیهای خانواده در بروز پیامدهای اجتماعی ناشی از کاربرد اینترنت اعضای خانواده را نمایان می کند و برای محققان علوماجتماعی فرصتی یگانه فراهم آورده است تا در مورد گسترش تکنولوژی و اثرات رسانه ها به تحقیق و پژوهش بپردازند. خانواده یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی تاثیرگذار بر فرایند اجتماعی شدن فرد است.
در علم جامعه شناسی، خانواده کوچکترین و بنیادیترین گروه اجتماعی است که در شکل بنیادین خود از یک زن و مرد و فرزندان آنها تشکیل میشود و شکل، نوع و حدود روابط بین افراد هر خانواده، ساختار آن خانواده را میسازد. شواهد نشان میدهد که چگونه تغیر شرایط اقتصادی، ارزشهای فرهنگی و باورها به تغییر روابط و ارزشهای درون خانواده منجر می شود. (اینگلهارت ۱۳۷۲؛ شکوری و آزاد ارمکی ۱۳۸۱)
در تعریف رایج، خانواده را نه بر اساس کارکرد بلکه بر اساس ساختار آن (که عبارت است از کلیه روابط بین اعضا) در نظر میگیرند.(ندویسی و کو ۲۰۰۶) ساختار و ویژگیهای خانواده دارای ابعاد متعددی است که در تحقیق پیش رو تنها نظام قدرت، سرمایه فرهنگی، پایگاه اقتصادی-اجتماعی، الگوی اوقات فراغت خانوادگی کاربران، مورد پژوهش و بررسی قرار خواهد گرفت. در جامعه ایران از دیرباز نهاد خانواده اولین و مهمترین بستر اجتماعی‌شدن فرد و فراگیری آموزه‌ها ،ارزشها و هنجارهای اجتماعی بوده و هست (طایفی،۱۳۸۳). نظریه های جامعهپذیری، بر این باورند که افراد به عنوان کنشگراناجتماعی رفتار خود را مطابق با خواست عوامل اجتماعیکردن، به ویژه خانواده شکل داده و هدایت می کنند در واقع ارزشها و هنجارها چگونگی رفتار فرد را شکل داده و رهبری می کند. آزادی فرد در حدودی است که می تواند خود را با معیارها و موازین اجتماعی انطباق داده و طبق آنها رفتار کند. انتقال ارزشها و هنجارها و درونیکردن آنها در فرد (عمدتا از طریق خانواده) عامل مهمی در انگیزش رفتار اجتماعی فرد به حساب می آید (روشه۱۳۷۶:ص۱۹۰).اما به دلیل ساختار ویژه خانواده در ایران و روابط خاص عاطفی و عدم استقلال مالی فرزندان از والدین، فرزندان عموما در سنین بالا همچنان به خانواده وابسته هستند. این وابستگی فرزندان به والدین و نظام روابط قدرت در خانواده بر نحوه تعامل اعضای خانواده با رسانه (اینترنت) بسیار موثر است. درکشور ما دو بخش سنتی و مدرن در کنار یکدیگر دیده میشود، یعنی به همان اندازه که تفاوتهای وسیعی در خانوادههای با گرایشهای مذهبی وجود دارد، در خانوادههای بیتفاوت و یا با گرایش کمتر به مذهب هم، تفاوتها گسترده است. خانواده ایرانی اصول و مفاهیمی از سنت را هنوز یدک میکشد، و از آن طرف، خود را در مسیر مدرنیته قرار داده است. اگرچه این دوگانگی همیشه مستلزم تقابل نیست ولی عدم شفافسازی این وضعیت، تقابلهای جدی را به وجود آورده و خواهد آورد. مفاهیمی مانند فامیل، محرم و نامحرم، تعصب و غیرت، فرمانبری یا احترام به بزرگترها، آبرو و حیثیت خانوادگی و غیره، به دلیل شرایط یاد شده، در خانوادههای مختلف، معانی و تعبیرهای متفاوتی پیدا کردهاند. در چنین وضعیتی ورود و استفاده از رسانهای چون اینترنت در خانواده به ساختار، جایگاه و نقش کنشگران در خانواده بستگی تام دارد.
اما اینکه ساختار خانواده چگونه اجازه استفاده از آن را فراهم میآورد و نقش کنشگران در استفاده از آن به چه نحوی باشد حائز اهمیت است (تعامل بین خانواده و اینترنت). در واقع، سوال اصلی این است که ویژگیها و مشخصات خانواده چگونه بر میزان و نوع استفاده از اینترنت تاثیر می گذارد؟ آیا روابط اجتماعی یا الگوی اوقاتفراغت بر میزان و نوع استفاده از اینترنت موثر است؟هرچند که در همه جوامع با نهاد خانواده رو به رو هستیم لیکن در هر جامعهای، خانواده ها دارای ساختار و ویژگیهای خاص خود هستند. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش ساختار و ویژگی های خانواده در بروز پیامدهای اجتماعی ناشی از کاربرد اینترنت در منطقه چهار تهران است.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
بطور کلی، جامعه شناسی از بدو تولد تلاش خود را مصروف آن داشته تا روابط و ارتباطات میان انسانها را در دوران جدید مورد مطالعه و بررسی نماید و نقش تحولات جدید و پیدایش تکنولوژیها، شهرنشینیها و بوروکراسی را بر زندگی اجتماعی مورد مداقه قرار دهد. زندگی اجتماعی همان روابطادامه مطلب در لینک زیر
سایت های دیگر:
و ارتباطات میان انسانهاست. اصولا اجتماع چیزی بیشتر از علقهها و تعهدات مشترک نسبتا پایدار بین افراد با پشتوانه تعاملاتی گرم نیست (چلبی:۱۳۷۵،۶۷).
بیش از چهل سال از تولد اینترنت، بزرگترین شبکه کامپیوتری جهان یا شبکه شبکه ها میگذرد. راه اندازی شبکه کامپیوتری آژانس پروژه های پژوهشی پیشرفته وابسته به صنایع دفاع آمریکا در دانشگاه کالیفرنیا، لسآنجلس به سال ۱۹۶۹(با چهار دستگاه کامپیوتر میزبان و در بحبوبه جنگ سرد) آغاز راه بود (لینز،۲۰۰۲). راهی که دو دهه بعد به سال ۱۹۸۹ با رشدی نجومی بالغ بر یکصد هزار میزبان داشت. دو سال بعد ۱۹۹۱ مصادف با تولد تور جهانگستر مرز ۷۰۰ هزار میزبان را با چهارده میلیون کاربر درنوردید (کرف،۲۰۰۲). به هر ترتیب تعداد کل استفاده کنندگان از اینترنت بطور روزافزونی در حال رشد و گسترش است، به طوری که در سال ۱۹۹۹، ۲۴۹ میلیون نفر استفاده کننده بودند و این میزان ۱۲درصد در ماه در حال افزایش است. (مولر،۱۹۹۹). در سال ۲۰۰۲ میلادی به ۴۹۰ میلیون نفر رسیده و در سال ۲۰۰۵ میلادی ۷۶۵ میلیون نفر برآورد کردهاند (گامرسنت، ۲۰۰۲).
کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل متحد پیرامون سرعت گسترش اینترنت بیان میدارد: مایلم توجه همه را به تحولی جلب کنم که هم اکنون دگرگونی زندگی اجتماعی و سیاسی را شروع کرده است: با انقلاب دیجیتال، تحولات بنیادینی در مخابرات و صنایع اطلاع رسانی روی میدهد. آن هم با سرعتی نزدیک به سرعت نور، ۳۱ سال طول کشید تا رادیو در دسترس۵۰ میلیون نفر قرار گیرد و ۱۳سال برای تلویزیون. اما همین تعداد از انسانها فقط ظرف چهار سال اینترنت را به خدمت گرفتند. در سال ۱۹۹۳ در شبکه جهانی ۵۰ صفحه وجود داشت اما امروزه بیش از ۵۰ میلیون صفحه وجود دارد. فقط در سال ۱۹۹۸ حدود ۱۴۳ میلیون نفر به اینترنت وصل شدند در سال ۲۰۰۱ تعداد کاربران اینترنت به ۷۰۰ میلیون میرسد. در حال حاضر حجم اطلاعات موجود تنها در صفحات وب بیش از یک میلیارد صفحه است و این میزان با سرعت زیاد روز به روز در حال افزایش است. اینترنت امروز بیش از هر وسیله ارتباطی دیگر که بشر وز تاثیرات اجتماعی ناشی از کاربرد اینترنت.
آخرین نظرات