کلمات کلیدی: خسارت قابل جبران،تصادفات رانندگی،ترتیبات رسیدگی،بیمه،وسیله نقلیه
فهرست
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………. 1
اهمیت موضوع ……………………………………………………………………………………………………. 1
اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….2
پرسش های تحقیق …………………………………………………………………………………………………2
فرضیه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………3
پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………3
روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….3
سامانه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………3
فصل اول: کلیات ……………………………………………………………………………………………………5
مبحث1 : مفاهیم …………………………………………………………………………………………………….6
گفتار 1 : مفهوم دارنده وسیله نقلیه ……………………………………………………………………………6
الف- مالک وسیله نقلیه ……………………………………………………………………………………………….8
- مالک (دارای سند رسمی) ………………………………………………………………………………………..8
- مالک عادی ………………………………………………………………………………………………………..9
ب- متصرف ……………………………………………………………………………………………………………9
1-متصرف قانونی ……………………………………………………………………………………………………..10
2-متصرف غیر قانونی …………………………………………………………………………………………………10
گفتار2: مفهوم شخص ثالث در مسئولیت مدنی دارنده ………………………………………………..11
الف- مفهوم و مصادیق ثالث …………………………………………………………………………………………11
ب- افراد استثنا شده از مفهوم شخص ثالث …………………………………………………………………………………………12
افراد استثنا شده از مفهوم شخص ثالث بیمه شده …………………………………………………………………………..12
- متصرف غیر قانونی …………………………………………………………………………………………….12
- راننده عامل در ایجاد حادثه …………………………………………………………………………………..13
- راننده مست ویا استعمال کننده مواد مخدر یا روانگردان…………………………………………………………………13
- راننده بدون پروانه ………………………………………………………………………………………………14
- راننده مرتکب تخلفات حادثه ساز ……………………………………………………………………………………………..14
2-افراد استثنا شده از مفهوم شخص ثالث زیان دیده………………………………………………………………………………15
مبحث 2: تاریخچه ………………………………………………………………………………………………..15
گفتار1: مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری……………………………………………………….15
گفتار2: سیر رسیدگی به دعاوی تصادفات …………………………………………………………………17
مبحث 3: انواع خسارات وارده در تصادفات رانندگی………………………………………………….18
گفتار1: ضرر ………………………………………………………………………………………………………..18
الف-مفهوم ضرر ……………………………………………………………………………………………………..18
ب- شرایط ضرر قابل جبران ………………………………………………………………………………………..19
- مسلم بودن ضرر قابل جبران ……………………………………………………………………………………19
- مستقیم بودن ضرر قابل جبران ………………………………………………………………………………….20
- عدم جبران ضرر در گذشته …………………………………………………………………………………….20
- مشروعیت وقانونی بودن خسارت …………………………………………………………………………………………..20
- شخصی بودن خسارت ………………………………….. ………………………………………………………21
ج- انواع خسارت ……………….…………………………. …………………………………………………………..21
خسارت مالی …………………………………………………………… ……………………………………….22
- تلف عین …………………………… ………………………………………………………………………….22
- تلف منفعت ………………………………………………… …………………………………………………23
- محرومیت از سود قابل وصول ………………………………………………… …………………………….23
- محروم ماندن از نیروی کار …. ……………………………………………………………………………….25
- خسارت مالی ناشی از صدمه بدنی ……………… …………………………………………………………..26
- خسارت غیر مالی ………………………………………………………….. ……………………………………27
2-1خسارات معنوی ………………………….. ……………………………………………………………………..27
2-2 – خسارت معنوی ناشی از صدمه بدنی …………………….. ………………………………………………..28
2-3-خسارت روحی ………………………………………………………………………. ……………………….28
2-4 – خسارات بدنی ……………. ………………………………………………………………………………….29
گفتار2: خسارات مازاد بر دیه ………………….. …………………………………………………………….30
الف- جبران خسارت مازاد بر دیه ………. ……………………………………………………………………….36
ب- لزوم ایجاد وحدت رویه در خسارات مازاد بردیه …….. ……………………………………………………39
فصل 2: نحوه محاسبه خسارات قابل جبران در تصادفات رانندگی ………………………………..41
مبحث 1: نحوه محاسبه خسارات بدنی …………………………….. ……………………………………..42
گفتار 1: نحوه محاسبه خسارات جانی .. …………………………………………………………………….42
الف- ملاک محاسبه دیه وپرداخت آن …………………………….. ………………………………………….. 43
سوالات مطرح شده از نهاد های مربوطه ………………………………………………………………………44
- سوالات مطرح شده از شورای عالی قضایی سابق ………………………………………………….. 44
- نظرات اداره حقوقی قوه قضاییه ……………………………………………………………………….44
- نظریات فقهی …………………………………………………………………………………………………..45
- حکم حکومتی رهبر ……………………………………………………………………………………………47
ب- نحوه محاسبه دیه در ماه های حرام …………………………………………………………. ……………….51
- تعریف تغلیظ ……………………………………………… ……………………………………………………51
- نوع قتل ………………………………………….. ………………………………………………………………52
- موجبات تغلیظ ………………………………………………………. ………………………………………….53
3-1- تعیین ماه های حرام ………… ………………………………………………………………………………..53
3-2- قتل در حرم …………………………………………………………………………………………………….54
3-3- صدمه ومرگ در یک ماه باشد ……………………………………………………………………………….54
- مقدار ونوع تغلیظ ………………………………….. …………………………………………………………..55
- جنایت بر اعضا …………………………………………………………………. ……………………………….55
- تغلیظ در فاضل دیه ……………. ………………………………………………………………………………..55
- تغلیظ در مواردی که دیه از صندوق تامین خسارات بدنی پرداخت می شود …. …………………………56
ج- تاثیر دین بر میزان دیه ………………………………………………………. ………………………………….57
د- محاسبه دیه در زندگی نباتی(مرگ مغزی) ………………… ………………………………………………….58
ه- چگونگی ارزیابی خسارت در صورت وجود اسباب مشترک ……………………… ………………………..60
- نظریه تساوی …………………………………………………… ………………………………………………..62
- نظریه تضامن ……………… ……………………………………………………………………………………..64
و- نحوه محاسبه دیه در زنان ………………………………………………………….. ……………………………65
- محاسبه دیه اعضا ………………………………………………………………. ……………………………….65
- محاسبه دیه نفس …………………………………………………………………………………………………67
گفتار2- چگونگی تقویم خسارات معنوی ……………………………………………………………………68
الف- آسیب های جسمی و ارتباط آن با خسارت معنوی…………………….. ………………………. ………..69
- نحوه محاسبه خسارات معنوی ناشی ار صدمات جسمی …………………………….. …………………….69
مبحث 2: نحوه محاسبه خسارات مالی در تصادفات ………………….. ………………………………..72
گفتار1 – مفاهیم تخصصی ……………………………………………………………………………………..72
الف – اصطلاحات بیمه ای …………………………………………….. ………………………………………….72
- خسارات مالی ………………………………………… ………………………………………………………..72
- خسارات کلی …………………………………………………………………… …………………………….72
- خسارات جزیی ………………………………………………………………… ………………………………72
- ذی نفع . …………………………………………………………………………………………………………72
- فرانشیز ……………………………………………… …………………………………………………………..73
- ارزیاب خسارت ………………… ……………………………………………………………………………..73
- استهلاک ……………………………………………………………… ………………………………………..73
ب- ارزیابی خسارت مالی ومحاسبه آن ……………………………………………………………………………74
- نحوه حل اختلاف میان ارزیاب وبیمه گذار ………………………………………………………………….75
- رسیدگی به تخلفات ارزیاب ………………………………….. ……………………………………………….76
گفتار2- محاسبه خسارات وارده به خودرو…………………………………………………………………76
الف- محاسبه خسارات کلی …………………………………………………….. …………………………………76
ب- محاسبه خسارات جزیی ………………………………….. ………………………………. …………………..77
ج- رسیدگی به اختلاف بین بیمه گر وبیمه گذار بر سر مبلغ قابل پرداخت . ………………………………….77
د- افت ارزش خودرو ………………………………………………………. ………………………………………78
فصل سوم: سیررسیدگی به تصادفات …………………. ……………………………………………………81
مبحث 1: آیین رسیدگی به تصادفات جرحی وفوتی ……………… …………………………………82
گفتار 1- اقدامات لازم برای تشکیل و تکمیل شکایت و ارجاع به دادگاه ……………………….82
الف- نوع اقدامات لازم برای تکمیل و شکایت توسط ضابط …………… …………………………………..82
ب- اقدامات دادسرا در خصوص تصادفات منتهی به جرح با فوت ….. ……………………………………….88
- اعتراض به نظر کارشناس ……………………………………………… ……………………………………….90
- تعیین قیم ……………………………………………………….. ……………………………………………….91
- صدور قرارتامین ………………………. ……………………………………………………………………….92
- امکان طرح دعوی ضرر وزیان در دادسرا …………………………. …………………………………………94
گفتار 2: رسیدگی به دعاوی تصادفات منتهی به جرح وفوت در دادگاه …………………………96
الف- ارجاع پرونده از شعبه دادیار ی یا بازپرسی به دادگاه ومعضلات رسیدگی ……………………………………..96
صلاحیت محلی دادگاه کیفری ……………………………………… ………………………………………..98
- – جرم تصادف در صلاحیت کدام دادگاه است ………………………… ………………………………98
- -اگر راننده مسبب حادثه طفل باشد در کدام دادگاه به جرمش رسیدگی می شود ………………….98
- ورود ثالث …………………………………………….. ……………………………. ………………………..98
2-1- دخالت ثالث قبل از صدور رای قطعی ………………………… …………………………………………99
2-2- ورود ثالث در دادرسی ………………… …………………………………………………………………..100
2-3- اعتراض ثالث به رای محکومیت کیفری …………………… ……………………………………………101
ب- طرق اعتراض به آرا صادر ه از دادگاه بدوی ……….. ……………………………………………………..103
- تاثیر گذشت مصدوم یا اولیای دم …………………… ………………………………………………………105
- مرور زمان در دعاوی بیمه ای ………. ………………………………………………………………………..106
ج- اجرای احکام کیفری …………………. ………………………………………………………………………107
- تفاوت دو ماد ه 6 ق.م.ا با اعمال ماده 2 نحوه اجرای محکومیتهای مالی ….. ……………………………107
- نحوه محاسبه دیه ………………………………………………….. …………………………………………108
- نحوه اجرای حکم به طرفیت صندوق تامین خسارات بدنی ……………. …………………………………111
- اجرای احکام واعاده دادرسی ……………………………………… …………………………………………111
د- بررسی مسئولیت کیفری شرکتهای خودرو سازی در قبال تصاد فات ………………………………………………..112
مبحث2: سیر رسیدگی به دعاوی خسارتی …………………… …………………………………………114
گفتار1:سیر رسیدگی به دعاوی تصادفات منتهی به خسارات مالی در شورای حل اختلاف ..114
الف- صلاحیت شورا ……………………………. ………………………………………………………………..115
رفع اختلاف در صلاحیت ……………………………………………… …………………………………116
- جهات رسیدگی ………………………………………………………….. ………………………………..116
- جهات رد اعضا ……………………………. ……………………………………………………………….116
- تشریفات رسیدگی در شورا ……………………………………………. ………………………………..117
- نحوه رسیدگی شورا در امر حقوقی ………………………………… …………………………………….117
2-1 – قرارهای رد دفتر .. ………………………………………………………………………………………117
2-2 قرارتامین ……………… …………………………………………………………………………………….118
2-2-1- شرایط تامین دلیل …………………………………….. ………………………………………………118
2-2-2 – ترتیب دادخواست تامین دلیل ……………………… ………………………………………………118
ب- سیر رسیدگی …………. …………………………………………………………………………………….119
کار شناسی …………… ……………………………………………………………………………………..119
- شرایط صدور قرار ارجاع امر به کارشناس …………………….. …………………………………….119
- نحوه صدور رای ……………………….. ……………………………………………………………….119
- آرا حضوری وغیابی ………………….. …………………………………………………………………120
- اصلاح رای ……………………………………….. ………………………………………………………120
- مقررات راجع به اعتراض به آرا ……………………………… ……………………………………………..120
- اعاده دادرسی نسبت به آرا صادره از شورا ………………. ………………………………………………..121
- واخواهی در شورا ………………………………….. ………………………………………………………..122
- مقررات راجع به اجرای رای شورا ……………………………………… …………………………………..122
گفتار2: سیر رسیدگی در دادگاه حقوقی ………………. ……………………………………………..123
الف –صلاحیت محلی دادگاه ………………………….. ………………………………………………………123
1- تقدیم دادخواست و بهای خواسته ……………… ………………………………………………………….124
- تامین خواسته ……………………………….. ……………………………………………………………124
- تامین دلیل …………………………………… ……………………………………………………………124
- در خواست سازش …………………………. …………………………………………………………………126
- حکم غیابی و واخواهی ………………………… …………………………………………………………….126
ب- چگونگی مداخله بیمه در دعاوی …………………….. ……………………………………………………126
- ورود ثالث ……………………………………………. ……………………………………………………….127
- جلب شخص ثالث ………………………………………. ……………………………………………………127
- اعتراض شخص ثالث ………………………………………………….. …………………………………….128
ج- نحوه اعتراض به آرا ………………………. ………………………………………………………………….128
اشخاصی که حق تجدید نظر دارند …………………………………… …………………………………….128
- خاتمه صلاحیت دادگاه بدوی …………………………………….. ………………………………………128
- صلاحیت دادگاه تجدید نظر …………………………………… ………………………………………….128
- طرفین دعوا در دادگاه تجدید نظر ………………………… ……………………………………………..128
- تصمیمات دادگاه تجدید نظر……………. …………………………………………………………………128
- فرجام خواهی ……………………………… …………………………….. ……… ……………………….130
2-1 – انواع فرجام خواهی…………………………….. ………………………………………………………..131
2-2 – تصمیمات دیوان عالی کشور … ………………………………………………………………………….131
2-3- هزینه دادرسی………….. …………………………………………………………………………………..131
اعاده دادرسی………………………………………………………….. ……………………………………..132
- اصول حاکم بر اعاده دادرسی……… …………………………………………………………………..132
- مرجع تقدیم داد خواست ومرجع رسیدگی به آن ……… ……………………………………………132
- اقدامات پس از اعاده دادرسی. ……………………………………………………….. …… ………… 133
مسئولیت اشخاص وسازمان ها در جبران خسارت مطابق با تبصره 3 ماده 14 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی……………………….. …………………………………. ………………………………………………134
- انواع نقص جاده …………………………………………………………………………………………..134
- مسئولیت سازمان ها در تصادفات ناشی از نقص راه . …………………………………………………134
4-2-1 – مسئولیت بدون تقصیر سازمان ها در تصادفات ناشی از نقص راه…. ……………………………..134
4-2-2- عدم نیاز به فاصله زمانی متعارف از بروز نقص راه یا بروز تصادف …. ……………………………134
اجرای احکام حقوقی ………………………………………….. …………………………………………135
- لازم الاجرا ………………………………………………………………………………………………….135
- شرایط صدور اجراییه ………………………………………………………………………………………136
- ترتیب اجرا ییه ……………………………………………………………………………………………..136
- اجرای احکام مالی …………………………….. …………………………………………………………136
- اجرای احکام علیه سازمان ها دولتی وشهرداری ها …… ………………………………………………137
- اجرای احکام غیابی………………………….. ……………………………………………………………139
د- رسیدگی به اشتباهات قاضی ……………………. …………………………………………………………….140
انواع اشتباه در صدور حکم ………………………….. ……………………………………………………….141
- وقوع اشتباه در احراز واقعیت ……………………………………………………………………………141
- وقوع اشتباه درمستندات حکم و موضوع آن به گونه ای که به اساس حکم خدشه وارد نسازد .…….141
- وقوع اشتباه درمستندات حکم و موضوع آن به گونه ای که به اساس حکم خدشه وارد کند .………141
- مرجع تشخیص اشتباه قاضی ……………………………. …………………………………………………..…143
روش های جبران خسارت ناشی از صدور رای اشتباه……. ……………………………………………….…144
- ترمیم عینی یا اعاده وضع به حالت سابق………………………………………………………………144
- جبران مالی……………………………………………………………………………………………..144
- اعاده حیثیت………………………………………………………………………………………….144
نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………… ……………………………………………145
منابع………………………………….. …………… ……………………………………………………………149
مقدمه
الف – اهمیت موضوع
زندگی و سلامت و دارای افراد همواره در معرض حوادث و بلایای طبیعی قرار داد،که افزایش این حوادث خسارات ناشی از آن ها انسان را با این واقعیت مواجه نمود، که دیگر از طریق سنتی و با توسل به حمایت خانوادگی و قومی قادر به جبران خسارت وارده به همنوعان خود نخواهد بود.
بخش مهمی از خسارات و ضایعات وارده مربوط به عوامل غیر طبیعی ناشی از فعالیت انسان در بکارگیری وسایل و تجهیزات می باشد.
با تحولات صنعتی و تنوع و رود خسارات ، احساس گردید که می بایست با اتخاذ تدبیر جدید و با استفاده از بهره گیری از نیروی همه افراد جامعه به گونه ای منظم به نسبت به جبران خسارات وارده به هر یک از افراد اقدام گردد و انسان ها را به مقابله و تمهید راه هایی بر ای پیشگیری و جبران خسارت احتمالی وادار نمود که در این مقطع بیمه شکل گرفت .
درست است که وسیله نقلیه نقش مهمی در زندگی بشر ایفا می کند .لیکن حوادث راننندگی یکی از شایع ترین عوامل ورود ضرر در جامعه بشری است که آثار زیانبار آن برای شهروندان از حیث تعداد کشته ها و زخمی ها و معلولان و همچنین خسارت های مالی ناشی از تصادفات ملموس تر از سایر جنبه های زیانبار وسایل نقلیه بوده .
برای جبران یا حداقل کاهش ضرر های وارده به زیاندیده حوادث رانندگی در سال 1347 قانون بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه در ایران به نصویب رسید. لیکن با گذشت زمان و تحولات اجتماعی و افزایش روز افزون حواث و خسارات ناشی از آن نیاز به اصلاح مقررات احساس شده تاجائیکه جهت جبران کمبود های قانونی و حمایت از زیاندیدگان سازمان های غیر دولتی و تشکیل ها خود جوش اقداماتی در جهت جبران این نواقص انجام می دادند. از این رو مقنن با هدف ایجاد پوشش کامل بیمه شخصی ثالث و حمایت فوری و بدون قیدو شرط زیاندیدگان ، قانون اصلاح قانون بیمه اجباری را در سال 1387 به تصویب رساند اما باز هم در مورد بعضی مسائل ابهامات و اختلافاتی وجود دارد مانند خسارات مازاد بردید و جبران بعضی از خسارات و نحوه محاسبه آن ها.
از طرقی روند ناصحیح رسیدگی به تصادفات توسط نهاد های ذی ربط و وجود کاستی ها و نواقص قانونی در این امر امروزه یکی از معضلاتی است که باعث هدر رفتن وقت و سرمایه و درگیری های بی مورد شهروندان می گردد. لذا در این گفتار سهمی می شود که از میان انبوه موضوعات مرتبط با تصادفات ، موضوع نحوه محاسبه خسارات و روند رسیدگی به تصادفات در ایران و مشکلات حاکم بر آن انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در مورد این موضوع پرسش هایی برای نگارنده به شرح زیر ایجاد شده است .
ب- اهداف تحقیق
به توجه به مراتب فوق که وسیله نقلیه در زندگی بشری ایفا می کند و با عنایت به زیان های ناشی از استفاده از این وسیله ، در این مجال سعی می شود در مورد شناخت انواع خسارات وارده در تصادفات و خسارات قابل جبران ، نحوه محاسبه آن ها و بررسی روند رسیدگی در این دعاوی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و به پاسخ های مناسبی در جهت سوالات مطرح شده برسیم.
ج – پرسش های تحقیق
1-سوالات اصلی
خسارات پذیرفته شد ه در قانون و شرع ما در تصادفات کدام است ونحوه محاسبه خسارات چگونه و برچه معیاری است و سیر رسیدگی به تصادفات و پرداخت خسارات چگونه است و چه مشکلات و معضلاتی در این باره مطرح است ؟
2– سوالات فرعی
- تفاوت محاسبه ها تا واقعیت های جامعه ؟
- چالش هایی که در زمینه محاسبه خسارات در تصادفات وجود دارد چیست ؟
د- فرضیه تحقیق
- باتوجه به وسعت خسارات که در تصادفات وسایل نقلیه به بار می آید و مصدومین حادثه از آن متضرر می گردند ، لذا خسارت های پذیرفته شده در قانون و فقه ما با واقعیت ها جامعه سازگاری ندارد ، به طبع همین معضل محاسبه خسارات در تصادفات به صور ت دقیق انجام نمی شود با این امر باعث می گردد که تمام خسارت ها جبران نشود.
- با توجه به شرایط خاصی که در تصادفات رانندگی وجود دارد و مصدومین حادثه برای درمان لازم ، نیاز به پرداخت سریع خسارت دارند و یا اینکه امرار معاش آن ها به خطر می افتد نیاز به رسیدگی سریع احساس می شود و لی به نظر می رسدکه به مطالب فوق بی توجهی می شود و رسیدگی در این دعاوی بسیار طولانی است و اهدافی همچون جبران سریع خسارات و جلوگیری از هدر رفتن وقت و هزینه تأمین نمی شود .
روش تحقیق
در این پژوهش از روش تحلیلی – توصیفی استفاده شده است ، به نحوه ای که ابتدا مطالعات کتابخانه ای در زمینه های مختلف موضوع انجام شده و فیش های لازم جمع آوری شده است . سپس با بهره گرفتن از فیش های تهیه شده ، مفاد هر یک از فصل های تحقیق ، تهیه و تدوین گردیده است .
ی – سامانه تحقیق
بررسی دقیق محاسبه خسارات و سیر رسیدگی به این دعاوی نیاز به آشنایی با مفاهیم کلیدی موضوع دارد از جمله مفهوم شخص ثالث وسیر تحول تاریخی نظام حقوقی حاکم بر موضوع و سپس شناسایی خسارات های قابل جبران و نحوه محاسبه آن ها در نهایت روند رسیدگی به این دعاوی ، به این منظور پژوهش حاضر در سه فصل و هر فصل به چند مبحث تقسیم شده ارائه می گردد .
فصل اول- کلیات که شامل مفاهیم ( مبحث نخست ) و تاریخچه در ( مبحث دوم ) ارائه می گردد و در ( مبحث سوم ) انواع خسارات وارده در تصادفات ارائه می گردد.
فصل دوم – نحوه محاسبه خسارات قابل جبران بدنی( در مبحث اول ) نحوه محاسبه خسارات مالی( در مبحث دوم ) ارائه می گردد
فصل سوم – در دو مبحث ارائه می گردد که مبحث اول (رسیدگی به دعاوی جرحی و فوتی) و مبحث دوم ( رسیدگی به دعاوی تصادفات خسارتی) اختصاص دارد.
در پایان تحقیق نیز نتیجه گیری کلی از مباحث مطرح شده به عمل آمده است .
فصل اول
کلیات
مبحث اول – مفاهیم
برای بررسی و شناخت دقیق هر موضوعی و تعیین دقیق قلمرو آن ، ابتدا باید مفاهیم و اصطلاحاتی که در آن موضوع به کار می رود ، را شناخت . ما نیز در این مبحث ، ابتدا مفهوم دارنده وسیله نقلیه ودر ادامه مفهوم شخص ثالث در بیمه را مورد بررسی قرار می دهیم.
گفتار 1 – مفهوم دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی
تعیین دارنده وسیله نقلیه از این جهت اهمیت دارد :
1- برای شناسایی شخص مسئول در مقابل زیان دیده ثالث
2- و این که چه کسی مکلف به انعقاد قرار داد بیمه است .
دارنده در لغت ، صفت فاعلی از مصدر داشتن و به معنای آنکه دارای چیزی است ، مالک و صاحب آمده است 2
در اصطلاح ، درمورد اینکه منظور از دارنده در قانون بیمه اجباری کیست ، اختلاف نظر هست ، بعضی عقیده دارند که واژه دارنده مبهم است و به درستی معلوم نیست که مقصود از دارنده مالک است یا متصرف یا هر دو.
در نظریه خطر ، مسئول راکسی می دانند که از مال منتفع می شود . بر مبنای این نظریه باید کسی را دانست که منافع اتومبیل به وی می رسد . ولی نه تنها مفهوم دارنده و منتفع را به دشواری می توان یکسان فرض کرد ، در مفهوم کلمه دارنده نوعی سلطه و اقتدار نهفته است و از همین معیار باید برای شناختن دارنده استفاده کرد . از مفاد مواد او 3 قانون بیمه اجباری ، به خوبی نشان می دهد که مقصود از دارنده مالک اتومبیل است ، پرسشی که مطرح می شود این است که آیا مسئولیت مالک به دلیل حق عینی ای است که بر وسیله نقلیه دارد و بنابراین تا زمانی که این حق از بین نرفته است مسئولیت نیز باقی است یا به خاطر سلطه ای است که مالک بر آن دارد ؟
در صورتی که احتمال اول را ترجیح داده شود ، هیچ حادثه ای جز انتقال مالکیت نمی تواند مسئول را تغییر دهد و مالک ضامن همه خساراتی است که از وسیله نقلیه به دیگران می رسد ، خواه سلطه معنوی او بر آن باقی یا در نتیجه قرارداد خصوصی و سرقت از میان رفته باشد . بر عکس ، در صورت تقویت احتمال دوم ، مواد او 3 قانون بیمه اجباری ناظر به مورد غالب است ؛ به این معنی که چون به طور معمول مالک بر مال خود سلطه دارد و اوست که باید در انتقاع از وسیله نقلیه احتیاط کند و به دیگران ضرر نرساند ، قانون گذار او را مسئول قرار داده است . پس اگر به دلیل قانونی یا قهری این سلطۀ معنوی از بین برود دیگر نباید او را مسئول شناخت این احتمال قوی تر به نظر می رسد ، زیرا مسئول شناختن مالک تنها به این دلیل که حق عینی بر وسیله دارد با هیچ منطقی قابل توجیه نیست ، در مسئولیت های عینی نیز حکم قانون نباید ظالمانه و بی دلیل باشد . مالکیت اماره بر این است که مالک بر مال خود سلطه دارد لیکن تا زمانی می توان از این اماره استفاده کرد که خلاف آن به گونه ای اثبات نشده باشد .
عده دیگری اعتقاد دارند ؛ از نظر عرفی دارنده همان مالک عین است . به این نحو که مالک وسیله نقلیه ، ریسک حوادث ناشی از وسیله نقلیه را بر عهده دارد ؛ ماده 3 قانون بیمه اجباری نیز مؤید همین نظر است . اما در بعضی مواقع انطباق دارنده و مالک محل تردید است . مثلاً در جایی که کنترل وسیله نقلیه و انتفاع از مال در دست کسی غیر از مال عین است ، تحمیل ریسک وسیله بر مالک عین دشوار به نظر می رسد . قانون بیمه اجباری معیاری برای تفکیک این دو ارائه نکرده است ، در این شر ایط باید با بهره گرفتن از دکترین و منطق حقوقی معیاری برای تفکیک ارائه کرد .
با توجه به مفاد ماده یک قانون بیمه اجباری که دارنده وسیله نقلیه را مکلف به بیمه کردن مسئولیت خود نموده است و نیز ماده 3 قانون که مقرر می دارد : (( از تاریخ انتقال وسیله نقلیه ، کلیه تعهدات ناشی از قرارداد بیمه ، به منتقل الیه وسیله منتقل می شود … )) می توان چنین استنباط کرد که منظور از دارنده همان مالک است نه متصرف وسیله نقلیه ؛ زیرا متصرف ممکن است به آسانی تغییر یابد و نمی توان در این حالت متصرف را مسئول بیمه کردن مسئولیتش کرد . بنابراین بهترین راه برای جبران خسارت ، مسئول دانستن شخصی است که نزدیکترین رابطه با وسیله نقلیه دارد ، و این شخص مالک است ، بنابر این در حوادث رانندگی خسارات توسط بیمه جبران می شود و این به این معناست که تحمیل مسئولیت بر مالک اتومبیل است حتی اگر راننده ، مالک وسیله نقلیه نباشد ؛ مگر این که راننده ای که مالک نیست مرتکب جرم شده باشد که در این صورت شخصاً مجازات می شود . در مواردی که مالک وسیله نقلیه مسئولیت خود را بیمه نکرده باشد باز هم مسئول جبران خسارت است ؛ اما در این صورت زیان دیده مجبور است با طرح دعوا علیه مالک خسارت خود را مطالبه کند . این راه منافاتی با امکان مراجعه مالک به شخص وارد کننده زیان که می تواند سارق باشد یا شخصی که وسیله نقلیه را به امانت گرفته ندارد .
با تصویب قانون اصلاح قانون بیمه اجباری ، به این مباحث پایان داده شد و دیگر شکی نیست دارنده اعم از مالک و متصرف است ( تبصره 1 ماده 1 ) . اما باز هم مشکل پا بر جاست و به طور واضح معلوم نیست که مالک چه کسی است . آیا مالک دارنده سند رسمی است یا دارنده سند عادی هم مالک محسوب می شود و اینکه متصرف کیست .
آخرین نظرات