واژه های کلیدی: برنامه درسی پنهان، مسئولیت پذیری، متوسطه اول، گیلانغرب
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………… 13
2-2 اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………15
1-2-1 اهمیت و ضرورت نظری……………………………………………………………………………………………………………15
1-2-2 اهمیت و ضرورت کاربردی……………………………………………………………………………………………………….15
3-1 هدفهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..16
1-3-1 اهداف کلی:……………………………………………………………………………………………………………………………..16
1-3-2 هدفهای جزئی……………………………………………………………………………………………………………………….16
1-4 سؤالهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….17
1-4-1 سؤالهای فرعی……………………………………………………………………………………………………………………….17
1-5 تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم تحقیق………………………………………………………………………………………………17
1-5-1 تعاریف نظری…………………………………………………………………………………………………………………………..17
1-5-2 تعاریف عملیاتی………………………………………………………………………………………………………………………..18
فصل دوم: مطالعات نظری
2-1 بخش اول: مبانی نظری برنامه درسی پنهان…………………………………………………………………20
2-1-1 مفهوم شناسی برنامه درسی پنهان………………………………………………………………………………………………….20
2-1-2 تاریخچه برنامه درسی پنهان…………………………………………………………………………………………………………20
2-1-3 نظریهها و دیدگاه های برنامه درسی پنهان………………………………………………………………………………………..24
2-1-3-1 دیدگاه و کار غیر نظری…………………………………………………………………………………………………………..25
2-1-3-2 دیدگاه نظریه عملکردی……………………………………………………………………………………………………………26
2-1-3-3 دیدگاه نظریه انطباقی……………………………………………………………………………………………………………….26
2-1-3-4 نظریه انتقادی-بازآفرینی…………………………………………………………………………………………………………..27
2-1-4 ابعاد و مؤلفه های برنامه درسیپنهان…………………………………………………………………………………………………29
2-1-5 ضرورت توجه به برنامه درسیپنهان………………………………………………………………………………………………..31
2-2 بخش دوم مطالعات نظری: مسئولیت پذیری…………………………………………………………………………………………34
2-2-2 جلوهای از مسئولیت پذیری و پاسخگویی در قرآن …………………………………………………………………………..36
2-2-3 خانواده و مسئولیت پذیری کودکان……………………………………………………………………………………………….37
2-2-4 پیش شرط و فرایند مسئولیت پذیری………………………………………………………………………………………………..38
2-2-5 آموزش مسئولیت پذیری…………………………………………………………………………………………………………….. 39
2-2-6 مسئولیت پذیری و مدرسه…………………………………………………………………………………………………………….41
2-2-7 مسئولیت پذیری دانش آموزان………………………………………………………………………………………………………..43
2-2-8 خود مختاری و مسئولیت……………………………………………………………………………………………………………..45
2-2-9 مسئولیت و عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………..47
2-3 بخش سوم: مروری بر پیشینه پژوهشهای انجام شده
2-3-1پژوهشهای داخلی……………………………………………………………………………………………………………………49
2-3-2 پژوهشهای خارجی…………………………………………………………………………………………………………………51
فصل سوم:روششناسی تحقیق
3-1 روش انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..57
3-2 جامعه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..57
3-3 نمونه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..57
3-4 ابزار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….57
3-5 پایایی ابزار………………………………………………………………………………………………………………………………..58
3-5 روشهای تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………58
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
4-1 بخش اول: تحلیل توصیفی………………………………………………………………………………..59
4-1-1 جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………………..59
4-1-2 سن………………………………………………………………………………………………………………………………………..60
4-1-3 سطح تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………61
4-1-4 مدرسه محل تدریس………………………………………………………………………………………………………………..62
4-1-5 وضعیت استخدام……………………………………………………………………………………………………………………..63
4-2 بخش دوم: تحلیل استنباطی……………………………………………………………………………….64
4-2-1 بررسی سوال اول پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..64
4-2-2 بررسی سوال دوم پژوهش…. …………………………………………………………………………………………………….71
4-2-3 بررسی سوال سوم پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..78
4-2-4 بررسی سوال چهارم پژوهش………………………………………………………………………………………………………..85
4-2-5 بررسی سوال پنجم پژوهش………………………………………………………………………………………………………….92
4-2-6 بررسی سوال ششم پژوهش………………………………………………………………………………………………………….99
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….107
5-1-1 نتایج بررسی اولین سؤال پژوهش……………………………………………………………………………………………….107
5-1-2 نتایج بررسی دومین سؤال پژوهش…………………………………………………………………………………………..108
5-1- 3 نتایج بررسی سومین سؤال پژوهش ………………………………………………………………………………………….109
5-1-4 نتایج بررسی چهارمین سوال پژوهش ………………………………………………………………………………………..110
5-1-5 نتایج بررسی پنجمین سوال پژوهش……………………………………………………………………………………………112
5-1- 6 نتایج بررسی ششمین سوال پژوهش……………………………………………………………………………………………113
5-2 پیشنهادهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………115
5-2-1پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………………….115
5-2-2 پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………115
5-3 محدودیتهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………116
5-3-1 محدودیتهای تحت کنترل تحقیق………………………………………………………………………………………………116
5-3-2 محدودیتهای خارج از اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………………………..116
فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………117
الف) منابع داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………117
ب) منابع خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………124
پیوستها……………………………………………………………………………………...……127
پیوست شماره(1)……………………………………………………………………………………………………………………………….127
مقدمه
آنچه را که طراحان و برنامه ریزان درسی برای رشد و تربیت فراگیرندگان طراحی و برنامه ریزی می کنند، «برنامه درسی رسمی»است. برنامه درسی به عنوان یکی از ستونهای الزامی سازه علومتربیتی نقش بیبدیلی در عمل کردهای تربیتی داشته است و حتی پا را از قلمرو رسمی بودن بیرون گذاشته، فرایندهای غیر رسمی را در بر گرفته است(تقی پور وغفاری،34:1388). صاحبنظران، انواع متعددی برای مفهوم برنامه درسی، ارائه دادهاند برای نمونه، میتوان به نظر آیزنر(1994) اشاره کرد که برنامه های همزمان اجرا شده در امکان آموزشی را به سه دسته برنامه رسمی، پنهان و پوچ تقسیم مینماید.
- بیان مسأله:
برنامه درسی به عنوان یک حوزه تخصصی، محدود به مجموعه ای از تجارب و یادگیرهای از پیش تعیین شده نیست. عوامل دیگری به طور اجتناب ناپذیر در کنار برنامه های رسمی وجود دارند که در بسیاری از جنبهها به طورگسترده، پایدارتر و نافذتر، درشکل گیری تجارب، انتقال افکار، نگرشها، ارزش ها و اعمال و رفتار دانش آموزان تاثیر میگذارند و نفوذ آنها کل فرایند تعلیم و تربیت را تحت تاثیر قرار میدهند. چنین تجاربی را که در طی تحصیل در مدرسه و کلاس درس آموخته و درک می شود و جزء برنامه درسی از قبل تعیین شده نیست، برنامه درسی پنهان یا پیامدهای قصدنشده گویند که دارای آثار مثبت و منفی فراوان بر دانش آموزان است. کم توجهی و غفلت از آثار منفی می تواند تحقق اهداف والای تعلیم و تربیت را دچار مشکل سازد. گرچه این یادگیریها و تجارب، در برنامه درسی صریح و از پیش طراحی شده پیش بینی نگردیده، اما آنها یک برنامه درسی واقعی را تشکیل می دهند زیرا در زمره مهمترین و موثرترین محتواهای آموزشی هستند که دانش آموزان در مدرسه به طور طبیعی یاد می گیرند. این برنامه درسی در مدرسه آموزش داده می شود و از تجارب داخل کلاسها، کتابخانهها، جشنها، و محیط اجتماعی مدرسه شکل میگیرد( علیخانی و مهرمحمدی،40:1384).
بدون تردید یکی از مولفههای بسیار مهم در شکل گیری مسئولیت پذیری دانش آموزان، در مدرسه برنامه درسی پنهان است دانش آموزان از طریق برنامه های درسی و به ویژه برنامه درسی پنهان با انواع دانش علمی، اجتماعی تاریخی، سیاسی و…و مهارتها و نگرشهای مختلفی همچون احترام، صداقت، همدردی ،وطن پرستی ، تعهد، انضباط ، رعایت قانون و مقررات و غیره آشنا میشوند. (حسینعلی و غفاری،1388). اگر در جهان بینی اسلام را نگاه کنیم و در پی آن باشیم که با دید اسلام، انسان را دنبال کنیم در تحلیل، نهایت به یک اصل می رسیم و آن اینکه انسان مسئول است مسئله تعهد و مسئولیت پذیری در انسان نه چون امری مربوط به علم اخلاق بلکه به عنوان یک ضرورت حیاتی محسوب می شود، این ضرورت در خصوصیات زیستی و زندگی جمعی انسان مبتنی است(پایدار،10:1354).
مسئولیت یا مسئولیت پذیری به تنهایی اشاره به حس وظیفهشناسی، پاسخگوبودن و تعهد دارد. در یک دستهبندی کلی میتوان مسئولیت پذیری را به انواع زیر تقسیم بندی کرد: 1- مسئولیت پذیری درقبال خود 2- مسئولیت پذیری در برابر خدا 3- مسئولیت پذیری در برابر دیگران 4- مسئولیت پذیری در برابر طبیعت(طالبی و خوشبین،210:1391). اساس ایجاد حس مسئولیت در افراد به نخستین سالهای زندگی هر فرد بر میگردد. هر انسان سالم که فرایند رشد متعادل و بهنجار را پشت سر گذاشته باشد در کنار همه احساسهای طبیعی و عاطفی دارای حس پذیرفتن پیامدهای رفتار و تصمیمهای خویش میباشد(ابوطالبی،28:1389).
از جمله تحقیقات که در ایران انجام شده است میتوان به پژوهشهای زیر اشاره کرد ؛ ” سبحانی نژاد”(1379) در پژوهشی که تحت عنوان “بررسی مسئولیت پذیری اجتماعی در برنامه درسی کنونی دوره ابتدایی ایران” یافته های این پژوهش نشان داد در محتوای دروس پایه های چهارم و پنجم ابتدایی بیشترین توجه به مسئولیتهای مدنی بوده است. درعین حال به دو بعد شناختی و عاطفی مسئولیت های اجتماعی به طور ناقص و به بعد عملکردی آن نیز هیچ گونه توجهی نشده است. پژوهش علوی (1383) تحت عنوان ” مطالعه توصیفی ابعاد جامعه شناسی برنامه درسی پنهان در مدارس راهنمایی دخترانه شهر تبریز با تاکید بر هنجارهای روحیه علمی” تاکید اصلی پژوهش بر مقایسه هنجارها، نگرشها و باورهای برنامه درسی پنهان، با هنجارهای شناخته شده روحیه علمی و شیوه های اعمال آن میباشد.
پژوهش بروغنی (1390) تحت عنوان”بررسی تاثیر برنامه درسی پنهان بر عواطف دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی شهر سبزوار” در این تحقیق نقش مولفههای نه گانه برنامه درسی از منظر کلاین شامل هدفها، محتوا، فعالیتهای یادگیری دانش آموزان، روش های ارزشیابی، منابع و ابزار یادگیری و….برعواطف دانش آموزان بررسی می شود.
همچنین از پژوهشهای مرتبط درخارج از کشور میتوان به؛ پژوهش کاروالو (1995) ارزشهای موجود در برنامه درسی پنهان گروهی از دانش آموزان مورد مطالعه قرارداد. یافته های این تحقیق نشان دادند که یک بازآفرینی ارزشی از طریق برنامه درسی پنهان وجود دارد که گرایش آن نسبت به ارزشهای منفی یا غیر ارزشی است که نه فقط دانش آموزان آن را تداوم میبخشند، بلکه به طور ناخوآگاه کادر مدرسه آن را پرورش می دهد. آهولا (2000)پژوهشی باعنوان “برنامه درسی پنهان در آموزش عالی” نشان داد که دانشجویان به نسبت موفقیت در دانشگاه ناگذیرند ضوابط فرهنگی غیررسمی زندگی در محیط دانشگاه و مقررات بازی در محیطهای دانشگاهی را یاد بگیرند و به شدت احساس می کنند که نمیتوانند تصمیمات دپارتمانی و فعالیتهای آموزشی ر اتحت تاثیر قرار دهند.
پژوهش بر این باور است، از آنجا که برنامه درسی پنهان، احتمالاٌ در بسیاری از جنبهها از برنامه درسی آشکار فراگیرتر و مؤثرتر باشد(سبحانینژاد و امیری،65:1391). از اینرو می تواند در تحقق اهدف تربیتی که یکی از آنها تجلی روحیه مسئولیت پذیری در دانش آموزان دانست، نقش مؤثری داشته باشد. هر کدام از پژوهشهای گذشته به یک بعد از نقش برنامه درسی پنهان بر یادگیری، دانش آموزان پرداختند، در واقع هر کدام از پژوهشهای گذشته به یک بعد از برنامه درسی پنهان و مسئولیت پذیری پرداختند، اکنون این پژوهش در پی آن هست که با عنایت به ورود به مبانی نظری و نیز سوابق پژوهش در این زمینه و با توجه به اینکه تحقیق جامعی در این حوزه با این عنوان صورت نگرفته، محقق به بررسی نقش برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان از دیدگاه معلمان پرداخته است؟
1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق :
1-2-1 اهمیت وضرورت نظری:
– افزایش دامنه دانش نظری در حوزه برنامه درسی پنهان و اهمیت آن در مسئولیت پذیری دانش آموزان
– کمک به بسط و توسعه مباحث جدید در این عرصه
- اهمیت و ضرورت کاربردی:
– دستیابی به جایگاه مولفههای برنامه درسی پنهان موجود در مدارس بر مسئولیت پذیری دانش آموزان و اتخاذ تدابیری برای استفاده گروههایی چون معلمان، مدیران، متولیان آموزش و متخصصان برنامه درسی کشور
– برنامه ریزی در جهت ایجاد حس مسئولیت پذیری دانش آموزان در سایه بهرهمندی از امکانات حاصل از برنامه درسی پنهان موجود در مدارس
– فراهم کردن زمینهای برای آشنایی هر چه بیشتر معلمان با مولفههای برنامه درسی پنهان و نقش آن در مسئولیت پذیری دانش آموزان
1-3 هدف های تحقیق :
1-3-1 هدف کلی :
بررسی نقش برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان مقطع متوسطه اول شهرگیلانغرب از دیدگاه معلمان میباشد.
- هدفهای جزئی:
- تعیین نقش مولفه معلم از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
- تعیین نقش مولفه دانش آموز از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
3- تعیین نقش مولفه مکان فیزیکی از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
4- تعیین نقش مولفه روش تدریس از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
5- تعیین نقش مولفه قوانین و مقررات از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
6- تعیین نقش مولفه ارزشیابی ازمولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
1-4 سؤالهای تحقیق :
1-4-1سوالهای فرعی:
1 – نقش معلم (به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
2- نقش دانش آموز(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
3- نقش مکان فیزیکی(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
4- نقش روش تدریس به عنوان(به عنوان از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
5-نقش قوانین و مقررات(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
6- نقش ارزشیابی(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیت پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
1-5 تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم تحقیق :
1-5-1 تعاریف نظری
برنامه درسی پنهان : آیسبورک(2000) برنامه درسی پنهان متشکل از پیامهای ضمنی جو اجتماعی مراکز آموزشی که نوشته نشده، ولی توسط همه احساس می شود(سعیدی رضوانی و بینقی،28:1380).
مسئولیت: عبارت است از افزایش مقاومت فرد در برابر شرایط، تا به جای پیروی از فشارهای بیرونی از الزام های درونی تبعیت کند که احساس مسئولیت یا تکلیف نامیده می شود(باقری،149:1390).
روش تدریس: مجموعه تدابیر منظمی که معلم برای رسیدن به اهداف با توجه به شرایط و امکانات اتخاذ می کند(شعبانی،241:1383).
1-5-2 تعاریف عملیاتی
برنامه درسی پنهان: در این پژوهش از میان مولفههای برنامه درسی پنهان نقش مولفههای معلم، دانش آموز، قوانین و مقررات، روش تدریس، مکان فیزیکی مدنظراست.
آخرین نظرات