چکیده :

مجازات قتل عمدی اصالتا قصاص است اما همیشه اینطور نیست ، یعنی صرف ارتکاب قتل عمد موجب قصاص نیست بلکه شرایط دیگری هم لازم است ، که اگر این شرایط نباشد قصاص ممکن نیست . مواردی از قتل عمدی که قاتل قصاص نمی شود را میتوان به ۳ دسته تقسیم کرد :الف- قتل هایی که مشمول علل موجهه هستند ( قتل عمدی شخص مهدور الدّم ، قتل عمدی که در مقام دفاع مشروع ارتکاب می یابد،قتل در فراش )   ب- قتل هایی که در آنها موارد سقوط قصاص وجوددارد . ( گذشت ولی دم ، مطالبه دیه ، فوت قاتل….)  ج- قتل های عمدکه موجب قصاص نیست . ( قتل فرزند توسط پدر، قتل دیوانه توسط عاقل ….) . حال در این گونه موارد سوال این است که در صورت عدم قصاص قاتل ، برای برقراری نظم اجتماعی چه راهکاری وجود دارد که در این تحقیق به صورت کتابخانه ای و بهره برداری از پرونده های قضایی مطروحه در محاکم قضایی به مصادیق رافع قصاص در قتل عمد و نحوه احقاق حق اولیا دم پرداخته شده است . هر چند در این میان افرادی که عزیزان خود را به هر دلایلی از دست داده اند و قاتلشان مجازات نشده است ، به امنیت اجتماعی و عدالت بدگمان هستند و این گروه در صورت عدم کنترل و هدایت چه بسا به هنجارشکنان جامعه تبدیل خواهند شد تا انتقام خود را از قانون ، جامعه و امنیت اجتماعی بگیرند .

واژگان کلیدی : دیه ، عمد ، قتل ، قصاص

  فهرست مطالب

عنوان                                                                                                 صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………	1
الف) بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………	1
ب) پرسشهای تحقیق …………………………………………………………………………………………	2
ج) فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………..	3
د) اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………..	3
ه) روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………….	3
و) سابقه تحقیق …………………………………………………………………………………………………	4
ز) ساختار …………………………………………………………………………………………………………	5
فصل اول: کلیات پژوهش
مبحث اول:مفاهیم …………………………………………………………………………………………….	8
گفتار اول: مفهوم لغوی ……………………………………………………………………………………….	8
بند اول:مفهوم لغوی قتل …………………………………………………………………………………..	8
بند دوم:مفهوم لغوی عمد …………………………………………………………………………………	8
بند سوم:مفهوم لغوی قصاص ………………………………………………………………………….	8
بند چهارم:مفهوم لغوی دیه ……………………………………………………………………………..	9
گفتار دوم:مفهوم اصطلاحی ………………………………………………………………………………	9
بند اول: مفهوم اصطلاحی قتل …………………………………………………………………………….	9
بند دوم: مفهوم اصطلاحی عمد …………………………………………………………………………	11
بند سوم: مفهوم اصطلاحی قتل عمد ………………………………………………………………….	12
الف) ارکان قتل عمد ………………………………………………………………………………………..	13
ب) عنصر روانی عمد ……………………………………………………………………………………..	16
ج) موارد قتل عمدی ……………………………………………………………………………………….	17
بند چهارم: مفهوم اصطلاحی قصاص ……………………………………………………………………	20
بند پنجم: مفهوم اصطلاحی دیه ……………………………………………………………………………	24
الف) فقه………………………………………………………………………………………………………….	24
ب) حقوق موضوعه ……………………………………………………………………………………………	26
ج)مواردپرداخت دیه از بیت‌المال …………………………………………………………………………	27
مبحث دوم:پیشینه ………………………………………………………………………………………………	32
گفتار اول: جهان  باستان ……………………………………………………………………………………..	32
بند اول: روم باستان ………………………………………………………………………………………….	33
بند دوم: یونان باستان …………………………………………………………………………………….	34
گفتار دوم: ایران  باستان ……………………………………………………………………………………	34
بند اول: هخامنشیان ……………………………………………………………………………………………	34
بند دوم: اشکانیان ……………………………………………………………………………………………….	36
بند سوم: ساسانیان ……………………………………………………………………………………………..	37
گفتار سوم: ادیان الهی …………………………………………………………………………………………	38
بند اول: دین یهود ………………………………………………………………………………………………	38
بند دوم: دین مسیحیت……………………………………………………………………………………..…	40
بند سوم:دین مقدس اسلام………………………………………………………………………..………….	44
فصل دوم : موارد ومصادیق قتل های عمدی غیرمستوجب قصاص
مبحث اول:موارد مستقیم قتل عمدی غیرمستوجب قصاص……………………………………..	50
گفتار اول:عدم برابری قاتل ومقتول درحریت و بردگی……………………………………………..	50
گفتار دوم: قتل فرزندتوسط پدر…………………………………………………………….……………..	50
بند اول:فلسفه عدم قصاص پدربه خاطرکشتن فرزند……………………………………..………….	51
بنددوم: دیدگاه امامیه…………………………………………………………………………………………..	52
بند سوم:دیدگاه اهل سنت……………………………………………………………………………………	54
بند چهارم:قتل فرزندتوسط پدر درحقوق موضوعه ایران…………………………….………….…	55
گفتار سوم:قتل به اعتقادمهدورالدم……………………………………………………………………..…	56
بند اول: قتل های ناموسی……………………………………………………………………………….…..	58
بند دوم:قتل درفراش……………………………………………………………………………………………	59
بند سوم:قتل مرتد……………………………………………………………………………………………….	59
الف)  حربی……………………………………………………………………………………………………….	59
ب)  حکم مرتد از دیدگاه امامیه………………………………………………………………………….	61
ج)  حکم مرتدازدیدگاه اهل سنت……………………………………………………..………..……..	61
بند چهارم:قتل ساب النبی……………………………………………………………………………………..	62
الف)  جرم سبّ النبی ازدیدگاه فقیهان اهل سنت…………………………………….………..……	64
گفتار چهارم: قتل کافرتوسط مسلمان……………………………………………………….………….	66
بند اول:فقه امامیه…………………………………………………………………………………..…………...	66
بند دوم:اهل سنت………………………………………………………………………………….……………	67
مبحث دوم: قتل های مرددبین عمدی وقتل غیرعمدی…………………………….………………	70
گفتار اول: قتل بالغ توسط کودک (صغر)……………………………………………………………….	70
گفتار دوم:جنون……………………………………………………………………………….……………….	75
بند اول:نحوه احرازجنون………………………………………………………………………………………	76
بند دوم: آثارجنون…………………………………………………………………………………..…………..	76
گفتار سوم:قتل دیوانه توسط عاقل…………………………………………………………….………….	77
گفتار چهارم: قتل در حال مستی…………………………………………………………..…………..….	78
بند اول: مستی از نظر میزان تأثیر بر دستگاه عصبی …………………………………………………	80
الف) مستی تام…………………………………………………………………………………………………..	80
ب) مستی نسبی……………………………………………………………………………….………….……	81
ج) مستی بر مبنای قصد شخصی مست…………………………………………………………….….	82
د) مستی ارادی………………………………………………………………………..……………………..	82
ه) مستی غیر ارادی…………………………………………………………………..………….………….	85
سوم:  احکام.وآثارکیفری ومدنی قتل عمد غیرمستوجب قصاص
مبحث اول: تبدیل قصاص به دیه به علت فرارقاتل…………………………………………………	89
مبحث دوم: مجازات قتل فرزندتوسط پدر …………………………………………………….….…..	90
گفتار اول:قتل فرزندتوسط مادردرحقوِق ایران…………………………………………..………….…	93
مبحث سوم:مجازات قتل به اعتقادمهدورالدم……………………………………………………….….	94
گفتار اول:احکام قتل درفراش………………………………………………………………..…………….	96
مبحث چهارم:احکام قتل کافرتوسط مسلمان………………………………………………….	105
گفتار اول: قصاص مسلمانان و کفار در قانون قدیم……………………………………………….	105
گفتار دوم: قصاص مسلمانان و کفار در قانون جدید ………………………………………………	106
گفتار سوم : احکام و مقررات مربوط …………………………………………………………………….	107
مبحث پنجم:احکام قتل دیوانه توسط عاقل …………………………………………………………….	109
مبحث ششم: حکم قتل عمدتوسط صغیر ………………………………………………………………	109
مبحث هفتم: قصاص وحفظ نظم وامنیّت اجتماعى ………………………………………………….	110
گفتار اول: قصاص و حفظ نظم و امنیت اجتماعی ………………………………………………….	110
بند اول: حیات ناشی از اجرای قصاص ………………………………………………………………..	118
بند دوم: حیات ناشی از تشریع قصاص ………………………………………………………………..	119
بند سوم: قصاص و پیشگیری از انتقام فردی (تشفی مجنی علیه یا اولیای دم) ……………	123
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………..	128
پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………	131
منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………………….	133

           مقدمه

در بسیاری از موارد از طریق افراد جامعه و رسانه های جمعی و یا در سمینارهای تخصصی در خصوص عدم قصاص برخی افراد با توجه به انجام قتل عمد خوانده یا شنیده بودیم و این موضوع که چرا برخی افراد که مرتکب جرم قتل عمد شده اند قصاص نمی شوند  سئوال بسیاری از افراد جامعه  است که در ذهن با آن کلنجار می روند .

در کتب فقهی و حقوقی  و احادیث  ، قصاص به عنوان یکی از مجازاتهایی است که مقنن در تقسیم بندی های بعمل آمده از انواع مجازات ، در قانون مجازات اسلامی و در ماده 14 و 16 بدان اشاره کرده است در واقع مجازاتی که جانی بدان محکوم می شود و باید با جنایت وی برابر باشد که این جنایت می تواند منجر به قتل شود یا منجر به جراحت در فرد مجنی علیه گردد . اما همیشه قصاص در حق جانی اجرا نمی گردد چرا که مواردی در قانون پیش بینی شده است که بنا به شرایط خاصی قصاص ساقط می گردد .

          لذا در این تحقیق به طور مبسوط به بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی حقوقی و فقهی قتل عمد و قصاص ، دلایل رافع و شرایط عدم قصاص قاتل  از دیدگاه اهل سنت و امامیه و همچنین حقوقدانان و تطبیق نظریات فقها و حقوقدانان اهل سنت و امامیه  و چرایی عدم قصاص و نتیجه آن بر امنیت اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است .

الف : بیان مسئله

تشریع مجازات قصاص یک گام بسیار مهم در ایجاد یک نظام کیفرى عادلانه و به دور از هرگونه افراط و تفریط است .

از سویی عدم قصاص قاتل در جامعه باعث جری تر شدن مجرمین می گردد . مهم‏ترین هدفى که براى اعمال مجازات بیان شده ، بازداشتن و جلوگیرى از وقوع مجدد جرم در جامعه است . جرمى که اتفاق افتاده و عملى که مربوط به گذشته است و بدى حاصل از آن را غالباً نمى‏توان از بین برد ، در حالى که از جرایم بعدى مى‏توان جلوگیرى کرد و به همین دلیل پیشگیرى از جرم ، هدف اصلى مجازات و توجیه عمده آن به حساب مى‏آید .

مواردی که قصاص ساقط می شود گاهی مربوط به شخص قاتل و گاهی مربوط به شخص مقتول و گاهی هم به تصمیم اولیاء دم مربوط می شود . برای اینکه بتوان قاتل را در برابر مقتول قصاص نمود لازم است شرایطی در قاتل و شرایطی هم در مقتول باشدکه در این رساله این شرایط را بیان کردیم .

اهم مباحث این تحقیق بررسی قتلهای عمد بدون قصاص میباشد یعنی قتلهای عمدی که در آن  بنا به عللی قاتل قصاص نمی شود و ملزم به پرداخت دیه می گردد یا تعزیر می شود و در مبحثی دیگر نقش عدم قصاص در تامین امنیت اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد .

ب : پرسش های تحقیق

در این پایان نامه ضمن بیان دیدگاه های امامیه و اهل سنت و حقوق ایران در مورد قتل عمد غیر قصاص ، سوالات مختلفی مطرح شده است و در حد امکان و به فراخور بضاعت نگارنده پیشنهادات و جواب هایی به آن داده شده است که بخشی از این سوالات عبارتند از :

1 ) قصاص در چه مواردی ساقط می گردد و آثار و احکام آن چیست؟

2 ) در قتل عمد غیرقصاص مجازات های اعمال شده تا چه میزان تامین کننده نظم اجتماعی هستند؟

ج : فرضیه های تحقیق

1 ) مواردی که قتل عمد محقق می شود ولی موجب قصاص نیست شامل قتل فرزند توسط پدر ، قاتل دیوانه و نابالغ ، مقتول دیوانه ، محقون الدم بودن مقتول و قتل در بیهوشی و خواب و … می باشد .

2 ) مجازات های مقرر شرعی و قانونی متفاوت است در پاره ای از موارد مانند مجازات پدر بخاطر قتل فرزند یا قتل کافر توسط مسلمان تامین کننده نظم اجتماعی نیست .

د : اهداف تحقیق

هدف اصلی این پژوهش بیان این مطلب است که هر قتل عمدی مشمول قصاص نمی شود و قاتل برای قصاص شدن باید دارای شرایطی باشد که بیان خواهد شد و گاهی انسانها برای دفاع از ناموس و جان خود مجبور به انجام قتل می شوند که یقیناٌ نباید قصاص شوند و برعکس ، قصاص این افراد نشانه عدم عدالت و امنیت اجتماعی است .

ه : روش تحقیق

شیوه ای که در تدوین این پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته روش تحقیق توصیفی است که با بهره گرفتن از منابع در اختیار از امامیه و اهل سنت ، دیدگاه های فقهای اسلامی با حقوق موضوعه ایران پیرامون موانع قصاص تطبیق داده شده است . 

ساختار