مقدمه……………………………………………1

1- بیان مسأله………………………………………………..1

2- سابقه تحقیق…………………………………………………………….2

3- ضرورت و نوآوری تحقیق…………………………………………….3

4- سئوال های تحقیق……………………………………………3

5- فرضیه های تحقیق…………………………………………….3

6- اهداف و کاربردهای تحقیق…………………………………4

7- شیوه ی انجام تحقیق………………………………………….4

8- طرح تحقیق……………………………………………………………4

فصل اول: مفهوم و تاریخچه حقوق بشر……………………………………………………………………………..6

بخش اول: معنا و مفهوم حقوق بشر……………………………………………………………………………………………7

گفتار اول: معنای حقوق بشر……………………………………………………………………………………………………….8

1- معنای حقوق بشر در نگاه کلی………………………………………………………………………………………………………………………………………8

2- معنای حقوق بشر در نگاه اسلام………………………………………………………………………………………….9

گفتار دوم: تعریف حقوق بشر…………………………………………………………………………………………………9

1- تعریف حقوق بشر از منظر بین الملل…………………………………………………………………………………..9

2- حقوق بشر از دیدگاه فلسفی………………………………………………………………………………………………10

3- حقوق بشر از نگاه جامعه شناسی……………………………………………………………………………………….10

4- تعریف لیبرالیستی حقوق بشر……………………………………………………………………………………………10

5- حقوق بشر در رویکرد دینی……………………………………………………………………………………………..10

گفتار سوم: مفهوم تاریخی و اجتماعی حقوق بشر……………………………………………………………………..11

گفتار چهارم: ماهیت حقوق بشر……………………………………………………………………………………………..12

گفتار پنجم: فرهنگ حقوق بشر………………………………………………………………………………………………12

گفتار ششم: قرائت حقوق بشر……………………………………………………………………………………………….13

گفتار هفتم: ارزش های حقوق بشری……………………………………………………………………………………….13

گفتار هشتم: نسبت مدرنیسیم و حقوق بشر……………………………………………………………………………..13

بخش دوم: تاریخچه حقوق بشر……………………………………………………………………………………14

گفتار اول: بررسی دیدگاه های مختلف……………………………………………………………………………………..14

1- دیدگاه حقوق طبیعی مدرن………………………………………………………………………………………………14

2- دیدگاه رواقیون……………………………………………………………………………………………………………….14

3- بینش متفکران مسیحی……………………………………………………………………………………………………..14

گفتار دوم: حق و حقوق بشر………………………………………………………………………………………………….15

گفتار سوم: تاریخچه حقوق بشر تا تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر…………………………………………..15

گفتار چهارم: تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر…………………………………………………………………………18

بخش سوم: بررسی تاریخچه حقوق بشر در اسلام………………………………………………………20

گفتار اول: تاریخچه حقوق بشر در اسلام…………………………………………………………………………………20

گفتار دوم: بررسی نقش پیامبر(ص) در احیا و توسعه ی حقوق بشر……………………………………………..22

1- مهمترین اهداف پیامبران الهی……………………………………………………………………………………………22

2- وضعیت حقوقی بشر در آستانه ی بعثت……………………………………………………………………………..24

3- تاریخ تدوین حقوق بشر از منظر اسلام……………………………………………………………………………..26

الف- قرآن و حقوق بشر………………………………………………………………………………………………………26

ب- اصول حقوق بشر در نهج-البلاغه……………………………………………………………………………………..27

پ- اعلامیه حقوق بشر اسلامی…………………………………………………………………………………………….27

4- انسان در نگاه پیامبر………………………………………………………………………………………………………..28

5- برابری اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………….28

6- برابری در حقوق و تکالیف…………………………………………………………………………………………….29

گفتار سوم: حقوق بشر از منظر اسلام……………………………………………………………………………………..29

1- ویژگی های حقوق بشر در اسلام…………………………………………………………………………………….30

2- انگیزه های حقوق بشری در اسلام…………………………………………………………………………………..31

فصل دوم: بررسی اسناد بین المللی و منطقه ای حقوق بشر با نگاهی به مبانی و منابع حقوق بشر………………………………………………………………………………………………………34

بخش اول: نگاهی به اسناد بین المللی حقوق بشر………………………………………………………35

گفتار اول: اعلامیه جهانی حقوق بشر…………………………………………………………………………………….35

گفتار دوم: میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی………………………………………………36

گفتار سوم: میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی………………………………………………………………….37

1- اولین پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی…………………………………………….37

2- دومین پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی…………………………………………..38

گفتار چهارم: کنوانسیون منع و مجازات کشتار دسته جمعی(ژنوساید)……………………………………….38

گفتار پنجم: کنوانسیون بین المللی محو هر نوع تبعیض نژادی…………………………………………………..38

گفتار ششم: کنوانسیون بین المللی منع و مجازات جرم نژادپرستی(آپارتاید)………………………………..39

گفتار هفتم: کنوانسیون ضد شکنجه و رفتار یا مجازات خشن، غیرانسانی یا تحقیرکننده………………40

گفتار هشتم: کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان…………………………………………………………………….40

گفتار نهم: کنوانسیون حقوق کودک……………………………………………………………………………………41

گفتار دهم: کنوانسیون بین المللی ضدآپارتاید در ورزش………………………………………………………..42

بخش دوم: بررسی اسناد منطقه ای حقوق بشر…………………………………………………………43

گفتار اول: نظام اروپایی حقوق بشر……………………………………………………………………………………43

1- منشور اجتماعی اروپایی……………………………………………………………………………………………..44

2- سازمان امنیت و همکاری اروپا…………………………………………………………………………………….44

گفتار دوم: نظام حقوق بشری حاکم بر سازمان کشورهای آمریکایی………………………………………..45

1- کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر……………………………………………………………………………………46

گفتار سوم: منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت-ها………………………………………………………………….46

گفتار چهارم: اعلامیه های شورای اسلامی اروپا و اجلاس کویت…………………………………………….46

1- اعلامیه اسلامی جهانی شورای اسلامی اروپا………………………………………………………………….47

2- اعلامیه اجلاس کویت………………………………………………………………………………………………..48

 

 

3- اعلامیه قاهره در مورد حقوق بشر در اسلام…………………………………………………………………..48

بخش سوم: مبانی و منابع نظام بین الملل حقوق بشر و نظام حقوقی بشر………………49

گفتار اول: مبانی حقوق بشر………………………………………………………………………………………………50

1- مبانی حقوق بشر در کنوانسیون های بین-المللی……………………………………………………………….51

2- مبانی نظام حقوقی اسلام…………………………………………………………………………………………….52

گفتار دوم: منابع نظام بین المللی حقوق بشر و نظام حقوقی اسلام…………………………………………..54

1- منابع نظام بین المللی حقوق بشر………………………………………………………………………………….54

2- منابع نظام حقوق بشر در اسلام…………………………………………………………………………………..56

الف- قرآن…………………………………………………………………………………………………………………….57

ب- سنت……………………………………………………………………………………………………………………..57

پ- اجماع………………………………………………………………………………………………………………….57

ت- عقل…………………………………………………………………………………………………………………….57

فصل سوم: بررسی وجوه افتراق اعلامیه جهانی حقوق بشر با نظام حقوقی اسلام

 با تاکید بر راه کارهای تقریب-…………………………………………………………………58

بخش اول: آزادی…………………………………………………………………………………………………..59

گفتار اول: آزادی از بردگی…………………………………………………………………………………………..61

1- مفهوم بردگی………………………………………………………………………………………………………61

2- موضع اسلام در رابطه با بردگی……………………………………………………………………………..62

3- تحلیل مفهوم برابری…………………………………………………………………………………………….65

4- تحلیل مفهوم عدالت……………………………………………………………………………………………66

5- حدیث مشهور تساوی انسان-ها……………………………………………………………………………..66

گفتار دوم: آزادی سیاسی و اجتماعی…………………………………………………………………………..66

1- آزادی اندیشه و بیان……………………………………………………………………………………………67

2- آزادی سیاسی و اجتماعی……………………………………………………………………………………68

3- آزادی اندیشه، عقیده و بیان در فقه اسلامی……………………………………………………………71

الف- آزادی اندیشه…………………………………………………………………………………………………72

ب- آزادی عقیده……………………………………………………………………………………………………72

پ- آزادی بیان………………………………………………………………………………………………………73

4- ارزیابی نگرش اسلام به آزادی های سیاسی و اجتماعی…………………………………………..73

گفتار سوم: آزادی مذهبی………………………………………………………………………………………….75

1- حق آزادی دین…………………………………………………………………………………………………76

2- آزادی عقیده و مذهب……………………………………………………………………………………….78

3- آزادی اندیشه و بیان………………………………………………………………………………………….78

4- دیدگاه کلی اسلام در مورد آزادی مذهب…………………………………………………………..79

بخش دوم: عدم تبعیض مذهبی……………………………………………………………………..81

گفتار اول: برابری مذهبی در فقه اسلامی………………………………………………………………….82

گفتار دوم: دیدگاه کلی اسلام و نظام جهانی حقوق بشر…………………………………………….83

بخش سوم: عدم تبعیض براساس جنس……………………………………………………….84

گفتار اول: حقوق زن……………………………………………………………………………………………85

گفتار دوم: اهمیت خانواده…………………………………………………………………………………….85

گفتار سوم: بررسی مسأله زن در فقه اسلامی……………………………………………………………87

1. ازدواج…………………………………………………………………………………………………………..88

الف- سن رشد…………………………………………………………………………………………………..88

ب- حقوق مساوی……………………………………………………………………………………………. 89

2- تفاوت در بعضی احکام جزایی……………………………………………………………………….90

الف- اختلاف در اجرای حکم اعدام برای زن و مرد……………………………………………….90

یک- موضوع مجازات اعدام………………………………………………………………………………..91

دو- بررسی مجازات اعدام…………………………………………………………………………………..91

سه- دیدگاه اسلام در مورد مجازات اعدام……………………………………………………………..93

ب- اختلاف زن و مرد در میزان دیه……………………………………………………………………..93

3- تفاوت در ارث………………………………………………………………………………………………94

4- تفاوت در واگذاری مناصب عالی و قضاوت و شهادت……………………………………….94

5- تبعیت زن از شوهر…………………………………………………………………………………………95

الف- در محل اقامت…………………………………………………………………………………………..95

ب- در تابعیت……………………………………………………………………………………………………96

گفتار چهارم: تعارض با حقوق مذهبی……………………………………………………………………97

گفتار پنجم: معنی و مفهوم تساوی………………………………………………………………………..97

1- تساوی حقوقی…………………………………………………………………………………………….97

2- تساوی در نتیجه…………………………………………………………………………………………..98

3- تساوی در فرصت………………………………………………………………………………………..99

گفتار ششم: ارزیابی دیدگاه اسلام در مورد زنان……………………………………………………..99

بخش چهارم: راه کارهای هماهنگی موازین حقوق بشری در اسلام……….100

گفتار اول: انتقاد از حقوق بشر……………………………………………………………………………100

گفتار دوم: داوری میان فقه و حقوق بشر……………………………………………………………..101

1- جهان شمولی حقوق بشر یا نسبت گرایی فرهنگی……………………………………………101

2- لزوم پذیرش حقوق بشر از سوی فقه…………………………………………………………….101

گفتار سوم: پیوند فقه و حقوق بشر………………………………………………………………………102

1- پاس داشت سنت و پذیرش تجدد…………………………………………………………………..102

2- بررسی وضعیت سنت و تجدد در اسلام…………………………………………………………103

3- عدم اختلاف مبانی اسلام و حقوق بشر…………………………………………………………..103

4- عقل و بنای عقلاء نقطه ی پیوند فقه و حقوق بشر…………………………………………….104

گفتار چهارم: بازتاب حقوق بشر در فقه معاصر………………………………………………………104

1- حقوق زن……………………………………………………………………………………………………105

2- آزادی اندیشه، عقیده و تغییر مذهب……………………………………………………………….105

3- حقوق بشر و روشن فکری دینی…………………………………………………………………….105

نتیجه-گیری……………………………………………………………………………………………………..107

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………..110

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………..112

منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………….120

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………..122

مقدمه

1- تعریف مسأله

در تاریخ دهم ماه دسامبر 1948 متن اعلامیه حقوق بشر به تصویب 48 عضو از 58 عضو وقت سازمان ملل متحد رسید. متن مذکور هیچ مخالفی نداشت اما 6 کشور کمونیستی(روسیه، بلوروس، اوکراین، چکسلواکی، یوگسلاوی و لهستان) و دو کشور آفریقای جنوبی و عربستان سعودی به آن رأی ممتنع دادند. ریشه ­های تصویب این اعلامیه به حوادث سال­های جنگ جهانی دوم و از جمله  کنفرانس­های دَمبارتن اوکس(1944) و سانفرانسیکو(1945) بر می­گردد که در آن، مسائل بعد از جنگ مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در رابطه با اعلامیه جهانی حقوق بشر در جوامع اسلامی عکس العمل­های گوناگونی بروز کرده است که فعلا آنچه که بر عموم متفکرین اسلامی غالب است تنظیم و تدوین اصول و موازین حقوق بشر پذیرفته شده در اسلام و اعلام آنها به عنوان نظام حقوق بشر اسلامی و جا انداختن آن در نظام بین المللی است.(شادان،1385،15) در آثار اسلامی در مورد حقوق بشر متن ویژه­ای وجود نداشت تا آنکه در سال 1980 کنفرانس کشورهای اسلامی در تهران با بهره گرفتن از اصول اسلامی، آیات قرآن کریم، منشور اسلامی حقوق بشر مورد تحقیق و تدوین قرار گرفت و در سال 1990 در کنفرانس قاهره با تغییراتی به تصویب کنفرانس وزیران رسید. مسلما ایده­های بشر در غرب، تماما همان نیست که در اعلامیه­ی جهانی حقوق بشر منعکس شده است. (منتظری،1383،7) به همین دلیل کنوانسیون­ها و پروتکل­های متعددی در مواردی مانند حقوق پناهندگان، حقوق کودک، کنوانسیون­های مربوط به اسرا و زخمیان جنگ، ژنوساید و … به تصویب رسید. با این حال می­توان اعلامیه­ی جهانی را مظهر تفکر حقوق بشری غرب دانست. از طرفی دیگر باید اذعان کرد که این گونه نیست که تمام مباحث حقوق بشری اعلامیه در اعلامیه قاهره متجلی باشد. (جعفری،67،1370) خصوصا آنکه در حیطه مباحث فقهی اسلامی این مبحث کاملا جدید است و از فقهای بزرگ اسلامی کمتر کسی به این مساله توجه جدی نشان داده است و در همین راستا با توجه به نیازی که احساس می­شد در این پایان نامه درصدد این هستیم که به بررسی وجوه افتراق اعلامیه جهانی حقوق بشر با نظام حقوقی اسلام بپردازیم و این افتراقات را به خوبی تبیین نماییم، البته برای خارج شدن موضوع از حالت کلی فقط به سه تفاوت مهم در این زمینه که عبارتنداز: آزادی، عدم تبعیض مذهبی و عدم تبعیض براساس جنس می­پردازیم، که مسلما با باز شدن این مبحث زوایای زیادی از توجه دقیق اسلام به مساله روشن خواهد شد.

ضرورت و نوآوری­های تحقیق

امروزه مساله حقوق بشر به عنوان یک اهرم سیاسی قوی و کارآمد در روابط بین المللی مطرح است. در تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر تنها کارشناسان منطقه فرهنگی خاصی دخیل بوده ­اند و کارشناسان فرهنگ­های دیگر به ویژه فرهنگ اسلامی که سهم عمده­ای را در پیشرفت تمدن بشری داشته است در این خصوص چندان مشارکتی نداشته اند. با در نظر گرفتن این موضوع از یک سو و تناقضات قوانین ملی بسیاری از کشورها از سوی دیگر مشکلات زیادی بر سر راه اجرای مفاد اعلامیه و یا بالعکس در راه اجرای قوانین داخلی کشورها بوجود آمده است. درک دقیق زوایای مساله و شناخت مسائلی که در این حیطه وجود دارد می ­تواند به حل بعضی از آنها کمک نماید. با عنایت به این مطلب که در نظام اسلامی، حقوق بشر و احترام به شان و کرامت انسان از جایگاه ویژ­ه­ای برخوردار است و از طرفی اختلاف دیدگاه ­ها و همچنین تنوع فرهنگی در بین نظام­های مختلف بویژه، حقوق غرب و نظام حقوقی اسلام و همچنین اسناد بین ­المللی در زمینه حقوق، موجب طرح دیدگاه ­های متفاوت و بعضا متعارفی از دیدگاه اسلامی و اسناد حقوق بشری گردیده است، لذا جنبه نوین بودن آن است که این پژوهش با بررسی وجوه افتراق بین مهمترین سند حقوق بشری(اعلامیه جهانی حقوق بشر) و نظام­های اسلامی، نهایتا راهکارهای نوینی را جهت نزدیک نمودن این دیدگاه ­ها  به یکدیگر ارائه نماید.

4- سئوال­های تحقیق

1-  آیا نظام حقوقی اسلامی، حاوی قواعد حمایت کننده از حقوق بشری است؟

2-  آیا عناصر تشکیل دهنده حقوق بشردر کنوانسیون های بین المللی بویژه در اعلامیه جهانی حقوق بشر با عناصر تشکیل دهنده و یا تامین کننده آن در نظام حقوقی اسلامی دارای وجوه افتراقند؟

5- فرضیه ­های تحقیق

1- نظام حقوقی اسلام در جهت تکریم مقام و شأن انسانی از اصول و مقررات پیشرفته ای در جهت حمایت از حقوق بشر بهره­مند است.

2- در مواردی بین ارزش­های حقوق بشری مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر با دیدگاه ­های اسلامی در این زمینه، تفاوت وجود دارد.

6- اهداف و کاربردهای تحقیق

در نظر داریم با بررسی­هایی که انجام می­دهیم راهکاری برای نزدیک کردن و در انداختن طرحی برای حل اختلاف میان نظام حقوقی اسلام و حقوق بشر ارائه دهیم و در نهایت رعایت حقوق بشری افراد را تاکید کنیم. از این پایان نامه انتظار می­رود که ­بتواند برای دانشجویان، اساتید، دادگستری و نهادهای حقوق بشری موثر باشد.

7- شیوه انجام تحقیق

نوع مطالعه توصیفی و تحلیل می­باشد و روش­های گردآوری هم به صورت کتابخانه­ای می­باشد. 

8- طرح تحقیق