۱ـ۱۰ ازدواج عرفی

 

۱ـ۱۰ـ۱عرفی در لغت

عرفی به عرف منسوب است. عرف در لغت همان «علم» است. عرب می‌گوید: «عرفه یعرفه عرفه، و عرفانا و معرفه و اعترفه»، «تعارف القوم: عرف بعضهم بعضا و المعروف: ضد المنکر، و العرف: ضد المنکر»؛ یعنی دانستن و همدیگر را شناختن می‌باشد که برخلاف چیز نادرست یا منکر است.[۳]

 

 

۱ـ۱۰ـ۲ عرفی در اصطلاح

«هو ما استقرت النفوس علیه بشهاده العقول و تلقته الطبائع السلیمه بالقبول، اقرهم الشرع علیه».[۴] یعنی: چیزی یا کاری که برای مردم بر اساس عقل خوشایند باشد و آن را قبول کرده باشند و شرع آن را تأیید کرده باشد. بنا به گفته‌ دکتر عبد العزیز الخیاط در تعریف عرفی می‌گوید:

«العرف ما اعتاده الناس و ساروا علیه فی شؤون حیاتهم»؛[۵] یعنی: چیزی که مردم آن را شناخته باشند و به آن عادت کرده باشند و در زندگی آن را به کار برند.

اما معنی ازدواج عرفی این است: «هو اصطلاح حدیث یطلق علی عقد الزواج غیر موثق بوثیق رسمیه، سواء کان مکتوباً او غیر مکتوب.»[۶] دکتر عبد الفتاح عمر در تعریف ازدواج عرفی می‌گوید: عقدی است که همه‌ شرایط و ارکان آن کامل می‌باشد جز اینکه: «لم یوثق ای بدون وثیق رسمیه کانت او عرفیه.»[۷]

۱ـ۱۰ـ۳ مقصود از ازدواج عرفی

ازدواجی می‌باشد که در وثیقه‌ رسمی ثبت نشده است و به سه شکل می‌تواند باشد:

شکل اول: ازدواجی که همه ارکان و شرایط آن کامل است که با ایجاب و قبول طرفین ( زوج و زوجه) و اجازه‌ ولی و حضور شاهدان صورت می‌گیرد؛ جز اینکه در سند رسمی، یعنی سند ازدواج، به ثبت نمی‌رسد. این نوع ازدواج عرفی صحیح است و شرع آن را حلال می‌داند و حقوق دو طرف محفوظ است. همچنین زوجین می‌توانند از هم توارث داشته باشند.[۸] این شکل ازدواج هم می‌تواند به دو صورت باشد:

الف) به صورت شفاهی باشد که فقط با اقرار کردن ثابت می‌شود .

ب) در یک سند رسمی ـ چه ورقه‌ عادی یا ورقه‌ عرفی ـ به ثبت ‌برسد و هر یک از زوجین و شهود آن را امضا کرده باشند. در این ورقه‌ عرفی، نام هر یک از زوجین و امضای آنان و همچنین نام شهود و امضایشان در آن وجود دارد. تمام ارکان و شرایط این نکاح مانند نکاح دائم است. هریک از زوجین اهلیت ازدواج را دارا می‌باشند و هیچ مانع شرعی برای این ازدواج وجود ندارد. همچنین در این عقد، همه‌ احکام شرعی که شامل زوجین می‌شود، ذکر می‌گردد و همه‌ آثار مربوط به نسب برای فرزندان، ثابت می‌شود.[۹]

شکل دوم : همه‌ ارکان و شرایط آن کامل نیست. این شکل ازدواج هم به دو صورت است:

الف) عقد ازدواج بین زن و مرد یا دختر و پسر یا دانشجویان، بدون حضور ولی و شهود و به صورت مخفی و سری صورت می‌گیرد و در نوشتن یا ننوشتن آن، در ورقه‌ای عرفی، مختارند.

ب) عقد ازدواج با ایجاب و قبول طرفین و با حضور شاهدان غیر حقیقی یا غالباً با حضور دوستان دو طرف (زوجین) یا اشخاص دیگر بدون اعلان و اعلام به صورت کاملاً سری و بدون علم ولی و خانواده و سایر دوستان منعقد می‌‌گردد که در یک ورقه عرفی نوشته می‌شود یا نوشته نمی‌شود. بعضی موارد هم به شکل مدت‌دار صورت می‌گیرد.

این شکل دوم ازدواج عرفی به اتفاق همه‌ مذاهب اهل سنت باطل می‌باشد به نظر آنها این شکل ازدواج فاقد ارکان و شرایط ازدواج صحیح مثل اجازه‌ ولی و حضور شهود است و در هر دو صورت، شکل دوم باطل است.[۱۰]

 

 

۱ـ۱۰ـ۴ خصوصیات ازدواج عرفی و مشخصه‌ های آن

در تعریف‌های پیشین گفته شد که ازدواج عرفی ازدواجی است که تمام ارکان و شرایط ازدواج آن کامل و همچنین موانع صحت ازدواج در آن نباشد جز اینکه، در دادگاه به ثبت نمی‌رسد و سند رسمی ندارد. در اینجا به چند خصوصیت و مشخصه بارز این ازدواج آورده می‌شود:

۱ـ این ازدواج بدون وثیقه رسمی یا سند ازدواج رسمی شکل می‌گیرد.

۲ـ این ازدواج در اکثر اوقات به صورت سری و بدون علم ولی منعقد می‌شود.

۳ـ این ازدواج در اکثر اوقات بدون حضور شهود صورت می‌گیرد .

۴ـ این ازدواج به صورت علنی و در ملأ عام صورت نمی‌گیرد.[۱۱]

به گفته امام محمود شلتوت، ازدواج عرفی ارکان و شرایط صحت عقد آن کامل است که تمام حقوق زوجیت از جمله: وجوب نفقه بر مرد، وجوب اطاعت زن از شوهر، ملحق شدن نسب فرزندان به شوهر را دارا می‌باشد. ازدواج عرفی ازدواجی می‌باشد  که نزد مسلمانان از قدیم اعتبار داشته است و زن و مرد به نکاح هم در می‌آمدند، بدون هیچ وثیقه رسمی و تنها ضمیر ایمانی‌شان کافی بود، ولی امروزه این ضمیر ایمانی از بین رفته است و بسیاری از این ازدواج  به دلیل نداشتن وثیقه رسمی سوء استفاده می‌کنند و خیلی راحت آن را انکار می‌نمایند؛ پس زن نمی‌تواند حقوق خود از جمله: نفقه و ارث را ثابت کند و نسب فرزندان نیز با انکار مرد از بین می‌رود که باعث سرافکندگی و پایمال شدن شخصیت زن و محرومیت فرزندان از میراث خود می‌شود. [۱۲]

 

 

۱ـ۱۱ ازدواج سری

 

۱ـ۱۱ـ۱ سر در لغت

«الامر الذی یکتم»؛ یعنی: امری که کتمان می‌شود و جمع آن اسرار است. گفته می‌شود «اسر الشی‌ء: یا کتمه و اخفا»؛ یعنی: کتمان و مخفی کردن چیزی یا امری.[۱۳]  خداوند متعال می‌فرمایند: «ولکن لا تواعدوهن سرآ.»[۱۴]

۱ـ۱۱ـ۲ ازدواج سری در اصطلاح

و آن (ما اوصی بکتمه) ازدواجی است که به پنهان کردن و مخفی نمودن آن توصیه شود.[۱۵] گفته می‌شود: «أن یکون بلا تشهیر».[۱۶]

پس ازدواج سری ازدواجی است که به صورت مخفی و پنهان صورت می‌گیرد و به شاهدان در حین عقد توصیه می‌شود که این عقد ازدواج را به صورت راز مخفی نگه دارند.

۱ـ۱۱ـ۳ انواع ازدواج سری و حکم شرعی آن

دو صورت برای ازدواج سری وجود دارد:

الف) صورت اول به این شکل است که فقط بین زوجین صورت می‌گیرد و بدون حضور ولی و شاهد و یا با حضور ولی اما بدون حضور شهود است و  بعد به هم توصیه می‌کنند که این ازدواج را مخفی نگه دارند. این ازدواج نزد فقهای عامه باطل است. برای اینکه یکی از شرایط ازدواج که همان ولی و شهود است را دارا نمی‌باشد و به این نکاح، نکاح سفاح یا اخدان می‌گویند.[۱۷] خداوند در آیه ۲۵ سوره مبارکه نسا می‌فرماید: «محصنت غیر مسفحت و لا متخذات اخدان».

در این شکل، به طریقی دیگر، یا شهود حضور دارند اما ولی حضور ندارند و به مخفی کردن آن از ولی و عامه مردم توصیه شود که این نکاح سری نزد جمهور باطل است زیرا یکی از شرایط ازدواج که همان اجازه ولی است در این ازدواج وجود ندارد.[۱۸]

ب)  صورت دوم این ازدواج این است که همه‌ ارکان و شرایط آن از ایجاب و قبول زوجین تا اجازه ولی و حضور شهود کامل است  ولی همه (زوجین، ولی و شهود) باهم دیگر اتفاق می‌کنند که این ازدواج را از عامه مردم مخفی نگه دارند که  فقها در صحت آن اختلاف دارند.

حنفیه، شافعیه و حنابله معتقدند این ازدواج صحیح است ولی با کراهت همراه می‌باشد. اما مالکیه معتقدند که این ازدواج باطل است و باید فسخ شود زیرا اعلان و اظهار ازدواج شرط صحت ازدواج است و توصیه برای کتمان ازدواج منافی این شرط می‌باشد.[۱۹]

دسوقی معتقد است که پنهان و مخفی کردن ازدواج  از اوصاف زناست. پس نکاحی که به مخفی کردن آن توصیه شده شبه زنا می‌باشد و باید فسخ شود.[۲۰] به عقیده احمد دریویش نظر راجح این است که ازدواج سری به شکل دوم صحیح می‌باشد برای اینکه همه‌ شرایط و ارکان آن کامل است و حضور ولی و شهود نوعی اعلان قلمداد می‌شود.[۲۱]

 

 

۱ـ۱۲ ازدواج مدنی

 

۱ـ۱۲ـ۱ مدنی در لغت

مدنی به مدینه نسبت داده می‌شود و اصل آن از الدین  به معنی طاعت و ملک و سیاست است. گفته می‌شود مدنیه: ای ملکه و سسته.[۲۲]