الیاسی، پورنوروز و محمدی مهر در مطالعه نمایش خانواده در سریال های ایرانی به تحلیل آماری ترکیب وساختار خانواده های نمایش داده شده در سریال های تلویزیونی با متغیرهای متعدد پرداخته اند. در نتیجه این پژوهش، ترکیب متعادل اعضای خانواده ها، تعداد متناسب فرزندان، تنوع شغل پدران، بالا بودن میزان استحکام خانواده و بالا بودن میزان خانواده های طبیعی و عادی، بالا بودن رابطه همکاری در میان اعضای خانواده، بالا بودن روابط نزدیک بین اعضا ، رعایت حجاب مادران و دختران، به کار نبردن سخنان زشت و نبودن خشونت در صحنه ها به عنوان نقاط مثبت و در مقابل شهری بودن تمام خانواده ها و تهرانی بودن اکثر آنان و همچنین مشارکت نکردن مردان در وظایف خانه داری و نمایش ندادن اقامه احکام اسلامی را به عنوان نقاط منفی سریال های مورد مطالعه مطرح شده اند (الیاسی، پورنوروز و محمدی مهر، 1386: 136- 156). در نتیجه ی این پژوهش می توان چنین برداشت کرد که شکل غالب خانوادگی نمایش داده شده در سریال های تلویزیونی بر روابط نزدیک میان اعضا و در عین حال تفکیک و تمایز نقش های جنسیتی در انجام امور خانواده تأکید داشته است.
صادقی فسایی و کریمی در پژوهشی به تحلیل جنسیتی بازنمایش ساخت خانواده در سریال های تلویزیونی ایرانی سال 1383 پرداخته اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد خانواده های تصویر شده در تلویزیون، خانواده ی هسته ای با کمترین تعداد عضو است که صرفه جویی در هزینه های ساخت سریال از عوامل این امر ذکر شده است. همچنین با وجود این که اغلب خانواده ها به صورت تک همسر نمایش داده می شوند اما در موارد زیادی به مردان دو زنه پرداخته می شود که در نهایت از اتهام خیانت و بی وفایی تبرئه می شود. در این سریال ها خانواده موفق به گونه ای نمایش داده می شود که پدری مهربان، دلسوز، راهنما، عادل و البته پول دار یا دارای موقعیت شغلی رده بالا، مدیریت خانواده را عهده دار باشد. تمکن مالی به نوعی تأکید بر کلیشه نان آوری مرد در خانواده است که برای نشان دادن حالت مطلوب برخورداری از ثروت و امکانات زیاد به تصویر کشیده می شود. در عین حال تقسیم وظایف اعضای خانواده در سریال ها بر اساس جنسیت است. زن نمایش داده شده متعلق به فضای اندرونی و وظیفه ی اصلیش کدبانوگری است و اگر در حالتی غیر از این تصویر شوند در نهایت به این نتیجه می رسند که کدبانوگری نجات بخش زندگی آنان است و تحصیلات، اشتغال و دارایی فراوان هیچ یک سرمایه قابل اتکایی برای زنان نیست و زن تنها باید به خانه و خانواده اش تکیه کند و با هنر کدبانوگری این تکیه گاه را برای همیشه حفظ کند. مرد خانواده تلویزیونی نیز متعلق به فضای بیرون از خانه است و تنها کار خوب و پر درآمد است که می تواند ابهت و اقتدار او را حفظ کند. این پژوهش نشان می دهد که خانواده های نمایش داده شده در تلویزیون، خانواده هایی کاملاً سنتی هستند که پوسته ای از تجدد و ظاهر امروزی دارند (صادقی و کریمی، 1385: 83- 109).
در نتیجه ی این پژوهش گونه ی مطلوب خانوادگی نمایش داده شده در سریال های تلویزیونی بر نقش های سنتی (مرد نان آور- زن خانه دار) تأکید دارد.
صادقی فسایی و کریمی در تبیین کلیشه های جنسیتی در سریال های تلویزیون ایران در سال 1383 به این نتیجه رسیده اند که این سریال ها به بازتولید بخش زیادی از کلیشه های جنسیتی زنان و مردان پرداخته اند. آن ها با استخراج و شناسایی کلیشه های شخصیتی سنتی در فرهنگ سنتی ایران به پنج کلیشه شخصیتی دست یافته اند. کلیشه های به دست آمده زن را فریب کار، ناقص العقل، بی وفا، منفعل و فرودست، و مرد را صادق، عاقل، وفادار، فعال و فرادست معرفی می کنند. نتایج این پژوهش نشان می دهد از میان این کلیشه ها، چهار کلیشه در سریال های تلویزیونی در حال بازتولید هستند. در این سریال ها زنان دارای شخصیت هایی با خصوصیات فریب کاری و انفعال هستند؛ در موارد زیادی مرتکب اعمال و رفتارهای مبتنی بر ناقص العقلی می شوند؛ و نسبت به مردان در موضع فرودست ظاهر می شوند. در مقابل خصوصیات شخصیتی مردان به صورت مردانی صادق، عاقل، فعال و فرادست زنان بروز و ظهور می یابد. بنابراین این مطالعه به این نتیجه می رسد که تلویزیون ایران و به ویژه سریال های تلویزیونی، که به دلیل جذابیت بیشتر پرمخاطب ترین برنامه های سیما هستند، در حال بازتولید کلیشه هایی هستند که در فرهنگ سنتی ایران وجود داشته اند (صادقی و کریمی، 1384: 59- 89). بنا بر این پژوهش با توجه به تأکید بر بازتولید کلیشه های جنسیتی مبتنی بر فرهنگ ایرانی در سریال های تلویزیون، می توان به طور غیر مستقیم و ضمنی بازتولید نوع خانواده ی سنتی با تفکیک نقش های جنسیتی را نتیجه گرفت.
نوین و جهان دیده در مطالعه سیمای زن در مجموعه های تلویزیون داخلی به تحلیل محتوای چهار سریال تلویزونی سال 1381 پرداخته اند. این پژوهش نشان می دهد در این سریال های تلویزیونی، زنان بیشتر در محدوده سنی 20 تا 39 سال به نمایش درآمده اند و نقش آن ها به صورت نقش های ترکیبی همسر/ مادر و زن شاغل نشان داده شده است. همچنین نوع ارتباطات تصویر شده برای زنان در این سریال ها اغلب ارتباط عاطفی و خانوادگی بوده است. بنا بر نظر این پژوهش گران دست اندرکاران سریال های تلویزیونی تلاش می کنند تا تصویری منطقی و عقلانی از زنان نمایش دهند. با این حال در تعاملات بین همسران، همراهی و مشارکت بسیار کمی نشان داده می شود (نوین و جهان دیده، 83). بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که در سریال های مد نظر این پژوهش بر نقش مضاعف زنان در سریال ها و روابط صمیمی اما بدون مشارکت بین زوجین تأکید شده است.
راودراد در تحلیل تغییرات نقش زن در جامعه و تلویزیون به مقایسه نقش زن در سریال های ایرانی در سال های 1374 و 1378 پرداخته است. نتایج این تحلیل نشان می دهد که نقش زن در سریال های تلویزیونی ایرانی در طول دوره مورد مطالعه تغییر کرده است که این تغییر ناشی از تغییر در وضعیت نقش زنان و همچنین تغییر در نظر فرهنگ سازان جامعه نسبت به زنان بوده است که باعث شده تصویر زن در طول این دوره کاملاً متفاوت باشد. تصویر زن در سریال های سال 1374، تصویری کاملاً سنتی بوده و مهم ترین نقش زن، نقش خانوادگی او به عنوان مادر و یا همسر بوده است. اما این تصویر در سریال های سال 1378 بسیار متفاوت است. به طوری که حدود 60 درصد از زنان نقش اول تصویر شده، شاغل، تحصیل کرده و دارای فعالیت اجتماعی بیرون از منزل هستند. با این حال زنان شاغل و تحصیل کرده سریال ها بیشتر از نقش های شغلی و تحصیلی، در نقش های خانوادگی و در محیط خانه تصویر شده اند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که با وجود این که در این دوره تلویزیون زنان را به تحصیل و اشتغال تشویق می کند، اما این امور را تا جایی که مخل و مانعی برای ایفای نقش های سنتی و خانوادگی آنان نباشد مجاز و مورد قبول می داند. در صورت تعارض میان نقش های خانوادگی سنتی و اشتغال و تحصیل، نگاه سنتی غالب است و زن برای آرامش و دوام خانواده به خانه نشینی و عقب نشینی از موقعیت های اجتماعی ترغیب می شود. همچنین نقش اول را در خانواده مردان ایفا می کنند و و این نقش تنها در صورتی که به دلایلی چون مرگ، بیماری، بی کاری و زندان برای مردان مقدور نباشد به زنان واگذار می شود (راودراد، 1380: 133- 156).
پژوهش فوق بر مؤلفه های مربوط به موقعیت و نقش های جنسیتی مد نظر پژوهش حاضر تأکید داشته است. بر اساس این پژوهش با وجود نمایش موقعیت و پایگاه اجتماعی بالای زنان از نظر تحصیلی و شغلی، همچنان بر نقش های سنتی و خانوادگی جنسیتی زنان در سریال ها تأکید می شود.
آخرین نظرات