چکیده :

هدف از نگارش پژوهش حاضر، بررسی تاثیر رقابت بازار بر نوسانات سود شرکت های صنایع غذایی عضو بورس اوراق بهادار تهران می باشد. در این پژوهش که از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه انجام از نوع پژوهش های نیمه تجربی به شمار می رود؛ پس از مروری بر رقابت پذیری و دیدگاه های مرتبط با آن و نوسان پذیری سود، پرسش نامه ای در ارتباط با 6 زیر شاخص مدل پنج نیروی رقابتی پورتر    در نظر گرفته شده و پس از تایید روایی و پایایی آن، میان 284 نفر از مدیران و حسابداران شرکتهای صنایع غذایی و اساتید اقتصاد توزیع شد.

نتایج حاصل از بکارگیری آزمون t-student، معناداری تمامی 6 متغیر مستقل از نظر اقتصاد دانان و پنج متغیر مستقل (به جز تعداد مشتریان) از نظر مدیران و حسابداران را نشان می دهد. در انتها نیز این 6 متغیر ( تعداد تامین کنندگان، سیستم توزیع، تعداد رقبا، حمایت دولت، محصولات جایگزین و تعداد مشتریان) با بهره گرفتن از ستون بتا استاندارد از جدول ضرایب در تحلیل spss رتبه بندی شدند که در نهایت، تعداد تامین کنندگان و سیستم توزیع از نظر مدیران و حسابداران و محصولات جایگزین و تعداد تامین کنندگان از نظر اقتصاد دانان بعنوان مهمترین عوامل تاثیر گذار بر سود و نوسانات سود  شناخته شدند.

 

واژگان تخصصی:

رقابت پذیری، نوسانات سود، تعداد رقبای تجاری، صنعت

 

فهرست

فصل اول : کلیات پژوهش

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………2

• بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………………………….3
• اهمیت و ضرورت پژوهش ………………………………………………………………………………………….. 4
• اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………….5
• سؤال های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….5
• فرضیات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..5
• متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………….6
• کلیات روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………..6
• قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………………8
• تعریف واژگان تخصصی………………………………………………………………………………………………..9

 

فصل دوم : مبانی نظری پژوهش

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 11

بخش اول : رقابت پذیری و تئوری های مرتبط با آن…………………………………………………………………12 

2-1-1- تعریف رقابت پذیری………………………………………………………………………………………………… 12

2-1-2- سطوح رقابت پذیری…………………………………………………………………………………………………. 15

2-1-2-1- رقابت پذیری در سطح بنگاه یا صنعت…………………………………………………………………….. 16

2-1-2-2- رقابت پذیری در سطح منطقه…………………………………………………………………………………..16

2-1-2-3- رقابت پذیری در سطح ملی……………………………………………………………………………………..17

2-1-3- مروری بر تئوری ها، مدل ها و رویکردهای مرتبط با رقابت پذیری…………………………………..17

2-1-4- مدل رقابت پذیری مینتزربرگ………………………………………………………………………………………18

2-1-5- مدل رقابت پذیری کوتا و همکاران………………………………………………………………………………20

2-1-6- دیدگاه مبتنی بر منابع………………………………………………………………………………………………….21

2-1-7- دیدگاه موقعیت در بازار ……………………………………………………………………………………………..23

2-1-8- رابطه با تأمین کنندگان…………………………………………………………………………………………………24

2-1-9- دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری………………………………………………………………………..25

2-1-10- سایر دیدگاه ها…………………………………………………………………………………………………………26

2-1-10-1- سرمایه فکری………………………………………………………………………………………………………26

2-1-10-1-1- سرمایه انسانی………………………………………………………………………………………………….27

2-1-10-1-2- سرمایه سازمانی……………………………………………………………………………………………….28

2-1-10-1-3- سرمایه رابطه ای………………………………………………………………………………………………29

2-1-10-1-4- نقش سرمایه فکری بر رقابت پذیری…………………………………………………………………..29

2-1-10-2- دیدگاه مبتنی بر هوشمندی رقابتی…………………………………………………………………………..30

2-1-10-3- نقش هوشمندی رقابتی در افزایش توان رقابتی ……………………………………………………….33

2-1-10-4- مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………………..36

2-1-10-4-1- مدیریت دانش، تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………….36

2-1-10-4-2- نقش مدیریت دانش در رقابت پذیری بنگاه ها……………………………………………………..37

2-1-10-5- فناوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………..41

2-1-10-5-1- فناوری اطلاعات، تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………….42

2-1-10-5-2- نقش مداخله گر قابلیت یادگیری بازار…………………………………………………………………43

2-1-10-5-3- تجارت الکترونیک و توسعه توان رقابتی………………………………………………………………44

2-1-10-5-4- تأثیر اینترنت و بازاریابی اینترنتی بر محصول………………………………………………………..44

2-1-10-5-5- تأثیر اینترنت و بازاریابی اینترنتی بر توزیع……………………………………………………………44

2-1-10-5-6- تأثیر اینترنت و بازاریابی اینترنتی بر قیمت……………………………………………………………45

2-1-10-5-7- تأثیر اینترنت و بازاریابی اینترنتی بر ترفیع…………………………………………………………….45

2-1-10-6- مدل رقابت پذیری پورتر……………………………………………………………………………………….45

2-1-10-7- پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی ………………………………………………………………………….51

بخش دوم : نوسان پذیری سود و تئوری های مرتبط با آن ………………………………………………………..55

2-2-1- سود حسابداری………………………………………………………………………………………………………….55

2-2-2- نوسان پذیری سود………………………………………………………………………………………………………56

2-2-2-1- عوامل اقتصادی (محیط عملیاتی)………………………………………………………………………………56

2-2-2-1-1- ارتباط شرکت با محیط اقتصادی (عملیاتی)…………………………………………………………….56

2-2-3- پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی انجام شده………………………………………………………………….57

بخش سوم : صنایع غذایی……………………………………………………………………………………………………….60

2-3-1- تعریف صنعت……………………………………………………………………………………………………………61

2-3-2- تقسیم بندی صنایع………………………………………………………………………………………………………61

2-3-3- تعریف صنایع غذایی……………………………………………………………………………………………………62

2-3-4- تاریخچه صنایع غذایی…………………………………………………………………………………………………63

 

2-3-5- صنایع مواد غذایی در ایران…………………………………………………………………………………………..64

2-3-6- مشخصات عمومی صنایع غذایی…………………………………………………………………………………..65

2-3-7- عمده مشکلات صنایع غذایی……………………………………………………………………………………….68

 

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..71

3-1- روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………72

3-1-1- الگوریتم پژوهش (فلوچارت پژوهش)…………………………………………………………………………..76

3-2- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………….77

3-3- روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………..80

3-4- حجم نمونه آماری………………………………………………………………………………………………………….80

3-5- روش گرد آوری داده ها و اطلاعات ………………………………………………………………………………..82

3-6- روش سنجش روایی و پایایی ابزار جمع آوری داده ها………………………………………………………..82

3-7- متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………….83

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها……………………………………………………………….85

3-9- جنبه نوآوری پژوهش……………………………………………………………………………………………………..86

3-10- ابزارهای آماری…………………………………………………………………………………………………………….86

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های پژوهش

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….94

4-1- تحلیل داده ها متناسب با سوالات و فرضیه های پژوهش ……………………………………………………95

 

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..108

5-1- جمع بندی فصل های گذشته……………………………………………………………………………………………109

5-2- بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………109

5-3- محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………..114

5-4- پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………………………….114

 

فهرست منابع ……………..…………………………………………………………………………………………………….115 

 

مقدمه

نگاهی نافذ به جهان پیرامون این حقیقت را آشکار می کند که ((جهان امروز بسیار متفاوت از گذشته است)). در دو دهه اخیر مفهوم رقابت پذیری با گسترش تجارت جهانی، تغییرات سریع در الگوی مصرف و تقاضا، انقلاب در فناوری اطلاعات و همچنین افزایش تعداد و کیفیت رقبای محلی و بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است.

در اقتصاد جهانی، رقابت پذیر بودن به معنای امکان به دست آوردن موقعیت مناسب و پایدار در بازارهای بین المللی است. از نظر سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، توانایی یک کشور در تولید کالاها و خدمات برای ارائه در بازارهای بین المللی از مهمترین ابعاد رقابت پذیری است (کریمی هسینچه، 1386).

برخی رقابت پذیری را یک پدیده کلان اقتصادی می دانند. دیدگاهی دیگر رقابت پذیری را محصول وفور نیروی کار  و ارزان بودن دستمزدها در کشور می داند.

اخیراً بسیاری از دیدگاه ها، رقابت پذیری را به شدت تحت تأثیر سیاست های دولت می دانند. همچنین برخی دیگر، رقابت پذیری را توانایی وادار کردن مشتری به انتخاب پیشنهادهای سازمان در مقابل رقبا تعریف کرده اند. با بررسی همه تعاریف فوق، مشخص می شود که هر یک از آن ها به بیان یکی از ابعاد موثر بر رقابت پذیری کشورها در صنعتی خاص می پردازد.

سازمان ها برای اداره کسب و کار خود به اطلاعات درباره محیط نیاز دارند، گاهی سازمان ها به جای آنکه به اطلاعات کلی توجه کنند، تنها به نوسانات جزئی محیط می پردازند و تنها به اطلاعات در دسترس اکتفا می کنند. یکی از این اطلاعات، نوسانات سود است که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مطالب ارائه شده در این فصل در راستای بیان کلیات تحقیق بوده و مختصری از چرایی و چگونگی انجام تحقیق ارائه می گردد. لذا ابتدا به بیان مسئله تحقیق و اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق پرداخته می شود سپس مباحثی چون فرضیات تحقیق، ابزار تحقیق، روش گردآوری داده ها، محدودیتهای تحقیق، قلمرو زمانی، قلمرو مکانی و استفاده از نتیجه این تحقیق، شرح واژگان و اصطلاحات بیان می گردد. هدف از این بخش آشنایی با چرایی انجام تحقیق و نحوه ی انجام آن می باشد.

1-1-  بیان مسئله

   در دنیای امروز که شاهد تغییر های وسیع و اساسی در اقتصاد دنیا هستیم رقابت پذیری به عنوان یک موضوع کلیدی در سطح دنیا مطرح است و از آن به عنوان وسیله ای برای دستیابی به رشد اقتصادی قلمداد می شود. یکی از ویژگی های شرکت های موفق، مزیت رقابت پذیری است و در عین حال ویژگی های بارز شرکت های نا موفق، عدم بهره مندی از این مزیت است (کایات و گادلوپ، 2009). اسمیت (1995) با دیدگاهی جهانی، رقابت پذیری سازمان ها را در نحوه عملکرد و روش های کاری، متفاوت از هم می داند. او شرکت های کلاس جهانی را نسبت به دیگر شرکت ها، از ویژگی های مشترکی به منظور ارتقای رقابت پذیری، برخوردار می داند. اسمیت با تشکیل دادن بازار رقابتی محصول به عنوان چارچوب مناسب برای اثر بخشی در منابع و در پی آن تأثیر بر روی مدیریت غیر کارا موفق بود (گیرود و مولر، 2009). مچلپ (1967) استدلال می کند که محیطی برای مدیریت غلط در یک بازار رقابت کامل وجود ندارد، زیرا تمام شرکت های غیر مؤثر سریعاً از بازار خارج می شوند. هدف اصلی شرکت ها با افزایش شدت رقابت میان آنها، تعریف استراتژِی هایی است که بنگاه را به بالاترین سطح عملکرد در نتیجه سودهای بالا برساند. مدیریت سود زمانی رخ می دهد که مدیر برای گزارشگری مالی از قضاوت شخصی خود استفاده می کند و این کار باعث گمراه کردن برخی از صاحبان سهام درباره عملکرد واقعی اقتصادی و یا برای تأثیر در نتایج  قراردادهایی انجام می دهد که به ارقام حسابداری گزارش شده بستگی دارند (گاتمن و همکاران، 2006). مدیرانی که به طور مداوم خود را کارا می دانند، برای کارا نشان دادن خود، نه تنها به سود حسابداری تغییر یافته عمدی نیاز دارند، بلکه مجبورند در بازار واقعی نیز اعمال نفوذ کنند .چرا که تنها راه بقا و دوام شرکت ها در بازار، توان رقابت کردن با دیگر رقبا در صنعتی است که در آن فعالیت می کنند. شرکت ها در نتیجه این رقابت ممکن است به دلایل مختلفی با توجه به عدم توان رقابت دست به اقداماتی از قبیل مدیریت کردن سود بنماید (بگنولی و واتس، 2007 و کدیا و فیلیپون، 2009).

با توجه به تحقیقات انجام شده در موضوعات مرتبط همچون پاول (2009) که حاکی از این است که رقابت بازار تأثیر منفی بر کیفیت سود دارد و همچنین در تحقیقی دیگر چنگ و همکاران (2011) بیان کردند که ارتباط مثبتی میان رقابت بازار محصول و کیفیت سود شرکتها وجود دارد. بنابراین احتمال این می رود که بین رقابت بازار و نوسان های سود نیز ارتباط وجود داشته باشد که این نیازمند آزمون است تا نتایج آن مشخص شود.

در این پژوهش برای بررسی تأثیر رقابت پذیری بر نوسان های سود شرکت های صنایع غذایی از مدل پورتر استفاده می شود.

طیق مدل پورتر، محیط رقابتی صنعت توسط تقابل پنج نیروی نسبتاً با ثبات که در همه صنایع مشترک اند، اما با توجه به ویژگی های اقتصادی و تکنولوژیکی هر صنعت متفاوتند، تعیین می شود.

تقابل این نیروها سودآوری بلند مدت یک صنعت را تعیین می کند. ویژگی و شدت این نیروها به ساختار و ویژگی های اقتصادی و تکنیکی هر صنعت بستگی دارد. این پنج نیرو عبارتند از : تهدید ورود رقبای جدید، شدت رقابت میان رقبای موجود، تهدید ورود محصولات جانشین، قدرت چانه زنی خریدار، قدرت چانه زنی تأمین کننده.

دلایل بیان شده انگیزه اصلی برای انجام پژوهش حاضر را فراهم کرده است.

 

1-2-  اهمیت و ضرورت پژوهش

   امروزه نوسان های سود یکی از موضوعات بحث برانگیز و جذاب در پژوهش های حسابداری و مدیریت مالی به شمار می رود. به دلیل اینکه سرمایه گذاران به عنوان یکی از فاکتورهای مهم تصمیم گیری به رقم سود توجه خاصی دارند، این پژوهش از جنبه رفتاری، اهمیت خاص خود را دارد. پژوهش ها نشان داده است که نوسان کم و پایدار سود حکایت از کیفیت بالای آن دارد(ابراهیمی کردلر و همکاران ،88). به این ترتیب، سرمایه گذاران با اطمینان خاطر بیشتر در سهام شرکتهایی سرمایه گذاری می کنند که روند سود آنها با ثبات تر است.

از جمله نتایج مورد انتظار این پژوهش می توان به ایجاد درک و آگاهی جدیدی از تاثیر رقابت بازار بر نوسان های سود و همچنین ارائه پیشنهاداتی برای بهبود سود شرکتها با بهره گرفتن از رقابت پذیری در سطح بین الملل نام برد.

1-3-  اهداف پژوهش

   عمده پژوهش های انجام شده در مورد نوسان های سود و هموارسازی آن در کشورهای توسعه یافته انجام شده است. انجام پژوهش های مشابه در ایران و بررسی عوامل موثر از دیدگاه های دیگر می تواند ادبیات این موضوع را غنی تر سازد. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر رقابت بازار بر نوسان های سود شرکتهای صنایع غذایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه اطلاعات مفید به سهامداران، سرمایه گذاران، کارگزاران، تحلیلگران مالی و مدیران بنگاه های صنعتی می باشد. در این پژوهش عواملی همچون حمایت دولت، تعداد رقبا و … مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

 

1-4- سوال های پژوهش

پرسش های اصلی :

• آیا رقابت بازار و قیمت کالا با یکدیگر ارتباط دارند؟
• آیا برند کالا در رقابت بازار تأثیر دارد؟

 

1-5-  فرضیات پژوهش

 فرضیه ی اصلی :

• رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

فرضیه های فرعی :

• از دیدگاه مدیران بنگاه های صنعتی، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.
• از دیدگاه اقتصاد دانان، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.
• از دیدگاه حسابداران، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

1-6-  متغیرهای پژوهش

• متغیر های مستقل:
• وضعیت سیستم توزیع محصولات صنعت
• حمایت دولت از صنعت
• تعداد تأمین کنندگان
• محصولات جایگزین
• تعداد رقبا
• تعداد مشتریان عمده

 

• متغیر وابسته: نوسان های سود

 

1-7 – کلیات روش تحقیق

این پژوهش از نظر ماهیت و اهداف از نوع پژوهش های کاربردی می باشد چرا که با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع تحقیقاتی انجام می شود. همچنین این پژوهش با توجه به عدم کنترل کلیه متغیرهای مربوط نمی تواند از نوع پژوهش های تجربی محض باشد اما با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات گذشته، این پژوهش از نوع پژوهش های نیمه تجربی است. ونیز با توجه به اینکه هدف این پژوهش بررسی تأثیر رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها است لذا، از نوع تحلیل همبستگی و رگرسیونی می باشد. این پژوهش دارای یک متغیر وابسته و چندین متغیر مستقل است که میزان اثر این متغیرهای مستقل در متغیر وابسته از طریق آزمون فرض های رگرسیون مشخص می شود. بر این اساس تعدادی از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (شرکت های صنایع غذایی و آشامیدنی) با توجه به معیارهایی انتخاب شده و داده های مربوط به آن ها در طول سال های 1387 تا 1391 جمع آوری می شود و پس از محاسبه و برآورد متغیرهای اساسی تحقیق، رابطه این متغیرها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

جامعه آماری

   با توجه به تعداد بسیار زیاد واحدهای اقتصادی و پراکندگی آنها در کشور ، جامعه آماری پژوهش برای آزمون فرضیه ها، اقتصاد دانان، حسابداران و مدیران شرکت های صنایع غذایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در فاصله زمانی 1387 تا 1391می باشد، که با بهره گرفتن از نمونه گیری به روش هدفمند برگزیده می شوند.

 

روش نمونه گیری

نمونه آماری به روش هدفمند و با در نظر گرفتن قلمرو مکانی و زمانی پژوهش بر اساس معیارهای زیر انتخاب شده است:

حرکت‌های جمعیت و منابع، عوامل دخیل در این تحول محسوب شده و اثبات می‌کنند گردشگری ظرفیت بالایی برای تاثیرگذاری داشته و می‌تواند طلایه‌دار توسعه اقتصادی و اجتماعی در قلمروهای مختلف باشد(میراج،1386).

زیر بخش‌های اقتصادی کمی وجود دارند که از چنین انعطاف‌پذیری و قابلیت انطباق با محیطی که در آن عمل می‌کنند، بهره‌مند باشند و این دلیل ارتباط مبحث گردشگری با موقعیت‌های راهبردی برای توسعه محلی است، اما گردشگری، ارتباط تنگاتنگی با سایر عوامل اقتصادی دارد و عوامل مختلف دست به دست هم می‌دهند تا کشوری، از مسیر گردشگری به موفقیت‌های اقتصادی برسد.

در چارچوب گفتمان‌های اشتغالزایی و سرمایه‌گذاری، نیز گردشگری می‌تواند ابزار مهمی برای توسعه ثروت باشد. فراتر از این، گردشگری تاثیرات مثبتی در تقویت ارزش‌های بومی منطقه، اثبات ارزش‌های فرهنگی محلی، گشودن جوامع محلی به روی تاثیرات خارجی و توسعه توان بالقوه یک قلمرو می‌گذارد که شایان توجه است(میرزایی،1388).

با توسعه گردشگری توسط سازمان میراث در استان گیلان امتیازات زیادی برای مردم این استان فراهم شده است ولی علی رغم این مزایای فراوان اقتصادی،غیر تخصصی بودن،فصلی بودن و دشواری مشاغلی که به مردم محول می شود،عدم توانایی مالی افراد در سرمایه گذاری برای توسعه امکانات زیر بنایی و رو بنایی این صنعت در استان از عواملی هستند که اثرات مثبت اقتصادی را برای مردم این استان کمرنگ کرده و آنها را بدبین میکند.   مهمترین جاذبه های گیلان جاذبه های طبیعی است که بخش های قابل توجهی از آن به علت فقدان امکانات رفاهی هنوز دست نخورده است. سالانه بیشتر از 180 هزار نفر از گیلان دیدن می کند که این رقم نشان می دهد که گیلان یکی از قطب های گردشگری ایران است.بنابر این با توجه به بررسی نقش و کارکرد گردشگری روستایی در ایجاد اشتغال در استان گیلان سوالی که مطرح میشود این است که:آیا صنعت گردشگری روستایی بر میزان پویایی اشتغال ساکنین از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان موثر است یا خیر؟و اینکه گردشگری بر میزان اشتغال ساکنین،جوانان و زنان و کارآفرینی موثر می باشد یا خیر؟

طرح مسئله و سوالات اصلی تحقیق

گردشگری پدیده کهنی است که از دیر باز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل مختلف تاریخی به موضع فنی، اقتصادی، اجتماعی وصنعتی کنونی خود رسیده است (بهمن کارگر، مقدمه). امروزه صنعت توریسم به ویژه توریسم داخلی (که توریسم روستایی نیز بخشی از آن محسوب می­ شود) جایگاه خاصی در اقتصاد کشور­ها داشته است و نقش فعال و موثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور­های رو به توسعه بازی می­ کند (راجی،1379، ص 1، در مهدوی،1383، ص 2). در شرایط کنونی، توجه به رویکرد توسعه و گسترش گردشگری روستایی می ­تواند کمک زیادی به تنوع بخشی، پایداری و رشد اقتصادی جوامع روستایی و حل مشکلات از جمله بحران بیکاری روستایی بنماید. به عبارت دیگر گردشگری روستایی منبع با ارزش اشتغال­زایی و ایجاد درآمد است و می ­تواند وسیله­ای در جهت حمایت از محیط زیست و فرهنگ روستایی باشد و می ­تواند نقش اساسی در توسعه و حفظ روستا داشته باشد (ریچارد، جولیا شارپلی، 1380، ص8).

در حال حاضر در بسیاری از نواحی روستایی، گردشگری از حالت انفعالی به عاملی پویا و مؤثر بر تغییرات و کنترل چشم انداز اجتماعات روستایی مبدل شده است. ماهیت و اهمیت این تغییرات، توجه فزآینده­ای را به کارکرد گردشگری و فراغتی در نواحی روستایی معطوف داشته است ( .(Butler et al, 1998, 3به طوری که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز با افول فعالیت­‌های اقتصادی، تضعیف جریان صنعتی­سازی در روستاها و مهاجرت جوانان دارای تحصیلات عالی، گردشگری را به عنوان یکی از راهبردهای توسعه برای باز تولید اقتصادی و اجتماعی در نواحی روستایی اتخاذ کرده اند (Briedenhann and Wickens,2004, 71). از طرف دیگر در کشورهای کمتر توسعه یافته، کارشناسان معتقدند که گردشگری یکی از معدود گزینه­‌های عملی برای توسعه روستایی است. اما دولت‌­های کشور­های در حال­توسعه که برای تجدید ساختارتحت فشار می­باشند و نیاز شدید به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال دارند، معمولاً به خاطر بی‌توجهی به شرایط مناسب فرهنگی و به ویژه مشارکت ساکنین محلی در فرایند تصمیم‌گیری و میزان حمایت آنها یا نگرش و گرایش ساکنین، قربانی خطرات توسعه بدون برنامه یا بر حسب ضرورت می‌شوند (Briedenhann and Wickens,2004, 71). بدین ترتیب موفقیت هر پروژه گردشگری در راستای برنامه ­ریزی و توسعه پایدار روستایی، بدون شناخت و حمایت از جامعه میزبان مورد تهدید قرار می گیرد، در حالیکه موفقیت در این فعالیت به جاذبه­ها و خدمات روستایی وابسته است. علاوه بر آن نیازمند میهمان­نوازی و استقبال از طرف جامعه میزبان نیز می باشد. به طوری که عصبانیت، بی علاقگی و سوء­ظن جمعیت میزبان نهایتاً به گردشگران منتقل خواهد شد و احتمالاً منجر به عدم تمایل گردشگران به بازدید از مکانهایی می­ شود که آنها احساس ناخوشایندی از آنجا دارند. بدین سان درک واکنش محلی و عواملی که برروی این طرز تفکر تأثیر می­گذارند در دستیابی به هدف حمایت مطلوب از توسعه گردشگری روستایی امری ضروری است (Gursoy et al, 2002, 80). رشد روزافزون و پرشتاب گردشگری بسیاری از صاحب نظران را بر آن داشته است که قرن بیستم را قرن گردشگری بنامند.انتونیو ساوینیاک،دبیر کل پیشین سازمان جهانگردی در 1998 اعلام کرد((گردشگری در پایان قرن بیستم به صنعت شماره یک جهان تبدیل خواهد شد))(gee,1994,16).بسیاری از کشورها از این صنعت پویا به عنوان عامل اصلی درامد و اشتغال زایی استفاده می کنند،این خصیصه بویژه در کشورهای در حال توسعه به طور ملموستری قابل مشاهده است و حتی تعدادی از کشورها به گردشگری به عنوان یک فعالیت اقتصادی اصلی و در نتیجه یک صنعت می نگرند.بنابراین باید کشورها برای استفاده هرچه بیشتر از صنعت گردشگری با اجرای برنامه هایی به ایجاد تغییراتی در این زمینه بپردازند تا بتوانند از این صنعت رو به رشد به عنوان عامل اصلی اقتصادی بهره مند شوند.امروزه اقتصاد و بیکاری از مسائل مهم در ادبیات اقتصادی همه کشورهاست.اشتغال منبع عمده درامد مردم و عامل اصلی تعدیل فقر در جامعه است.گسترش بیکاری نیز عامل مهم در زمینه رشد اقتصادی و افزایش عارضه های اجتماعی بشمار میرود.(نصیری زاده و توتونچی،211,1382)با توسعه جهانگردی توسط سازمان میراث در استان گیلان امتیازات زیادی برای مردم این استان فراهم شده است ولی علی رغم این مزایای فراوان اقتصادی،غیر تخصصی بودن،فصلی بودن و دشواری مشاغلی که به مردم محول می شود،عدم توانایی مالی افراد در سرمایه گذاری برای توسعه امکانات زیر بنایی و رو بنایی این صنعت در استان از عواملی هستند که اثرات مثبت اقتصادی را برای مردم این استان کمرنگ کرده و آنها را بدبین میکند.   مهمترین جاذبه های گیلان جاذبه های طبیعی است که بخش های قابل توجهی از آن به علت فقدان امکانات رفاهی هنوز دست نخورده است. سالانه بیشتر از 180 هزار نفر از گیلان دیدن می کند که این رقم نشان می دهد که گیلان یکی از قطب های گردشگری ایران است.

بنابر این با توجه به بررسی نقش و کارکرد گردشگری در ایجاد اشتغال در استان گیلان سوالی که مطرح میشود این است که:چه رابطه ای میان صنعت گردشگری و پویایی اشتغال در این استان وجود دارد .

 

فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی:

 

صنعت گردشگری روستایی بر پویایی اشتغال از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موثر است.

فرضیه های فرعی:

• صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال جوانان از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موثر است
• صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال زنان از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موثر است
• صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال ساکنین از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موثر است
• صنعت گردشگری روستایی بر گرایش به کارآفرینی ساکنین از نظر کارکنان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موثر است.

اهمیت و ضرورت تحقیق

محققان در زمینه گردشگری به ویژه گردشگری روستایی لزوم توجه به نگرش­ها و عقاید ساکنان محلی و مشمول قرار دادن آن در آغاز امر برنامه ­ریزی را مورد تاکید قرارمی دهند (Liu et al,1987.17).

بدین ترتیب توسعه گردشگری در نواحی روستائی به مانند دیگر راهبردهای توسعه اقتصادی نیازمند حضور بخش‌های گوناگون برای رسیدن به موفقیت می‌باشد. پیش­شرط­هایی توسعه موفقیت­آمیز گردشگری شامل موارد زیر است :

1- جاذبه‌ها: چه طبیعی و چه ساخته دست بشر هم در درون اجتماع و هم در نزدیکی آن.

2- تبلیغات: بازاریابی یک اجتماع و جاذبه‌های گردشگری آن برای گردشگران بالقوه.

3- زیر­ساخت‌های گردشگری: تسهیلات دسترسی (راه‌ها، فرودگاه‌ها، قطارها و اتوبوس‌ها)، خدمات برق و آب، پارکنیگ، علائم راهنمائی و تأسیسات تفریحی.

4- خدمات: اسکان، غذاخوری‌ها و مغازه‌های خرده فروشی و تنوع که باید نیاز گردشگران را در نظر بگیرند.

5- مهمان نوازی و حمایت جامعه میزبان: چگونگی برخورد با گردشگران توسط ساکنین اجتماع و کارکنان مغازه‌ها و جاذبه‌های گردشگری. به این فهرست، باید کارآفرینان گردشگری و نقش آنها در تقویت این اجزاء را نیز اضافه نمود. اگر چه روشن است که بخش‌های فوق و دارائی‌های یک اجتماع در توسعه گردشگری مهم هستند، اما تنها مشارکت همه جانبه و حمایت ساکنین، مسئولان و کمک کارآفرینان بخش گردشگری روستائی تضمین‌کننده یک پایه‌گذار فراگیر برای توسعه موفق گردشگری می‌باشد (Wilson et al, 2001, 133). براین اساس ویلسون یکی از مهمترین پیش شرط­های موفقیت آمیز توسعه گردشگری در نواحی روستایی را حمایت جامعه میزبان می­داند.

کوک نیز معتقد است که تمام برنامه‌ریزی‌ها برای گردشگری شهری و روستایی باید براساس اهداف و اولویت‌های ساکنین باشد. در واقع او حتی گام را از این هم فراتر گذاشت و پیشنهاد کرد که جاذبه‌های محلی تنها به هنگام کسب اجازه قانونی از ساکنین ارتقاء یابد (Cooke, 1982, 26)

درآمد حاصل از توریسم استان گیلان در برنامه چهارم توسعه 123296/24 میلیون ریال پیش بینی شده است که در صورت موفقیت از آن طریق می توان 948 شغل جدید در استان ایجاد نمود که 24/66 درصد از بیکاری را در استان پوشش خواهد داد و اگر بتوان با ایجاد مدیریت کارا،فقط 2/7 درصد از توریسم گذری استان را که 12 میلیون نفر بازدیدکننده در سال است جذب نمود مشکل بیکاری در استان رفع خواهد شد.استان گیلان به رغم داشتن موقعیت مناسب و بکر برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی،متاسفانه از نرخ بالای بیکاری رنج می برد که باید با برنامه ریزی هوشمندانه و کارمند گرد و غبار پدیده بیکاری را از سطح استان زدود.در این بین به نظر می رسد یکی از ارگانهایی که نقش اساسی را برای ایجاد اشتغال بازی می کند سازمان میراث استان گیلان باشد که با توجه به امکانات طبیعی بسیار زیاد این استان از نظر گردشگری می تواند در امر ایجاد شغل در این صنعت گام موثری برداشته و ضریب اشتغال را افزایش دهد.

اهداف کلی تحقیق

شناخت و سنجش  تاثیر صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال

   اهداف فرعی تحقیق

شناخت و سنجش تاثیر صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال جوانان

شناخت و سنجش تاثیر صنعت گردشگری روستایی بر میزان اشتغال زنان

شناخت و سنجش  تاثیر صنعت گردشگری روستایی بر میزان کاهش اشتغال ساکنین

شناخت و سنجش  تاثیر صنعت گردشگری روستایی بر گرایش به کارآفرینی

روش­ها و ابزارهای گرد­آوری اطلاعات

روش­گردآوری اطلاعات باتوجه به ماهیت مطالعه حاضر به دوصورت کتابخانه­ای و میدانی بوده و با توجه به ضرورت در هر یک از مراحل تحقیق از یک یا هر دو روش مورد استفاده قرار خواهد گرفت. براین اساس ابتدا برای شناخت کامل موضوع تحقیق، کسب بینش نظری لازم و استخراج متغیرها و شاخص ­ها از نظریه­ های مرتبط با موضوع تحقیق نظیر گردشگری پایدار، رویکردهای برنامه ­ریزی گردشگری، نگرش وگرایش ساکنین به توسعه گردشگری استفاده می­ شود. همچنین باتوجه به موضوع موردمطالعه و فرضیه ­های تحقیق، اطلاعات مورد نیاز برای آزمون فرضیات از طریق داده ­های عینی و­ذهنی از طریق تکمیل پرسشنامه با کارکنان اداره کل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان در سال1392 بدست خواهد آمد. براین اساس واحد تحلیل فرد(کارمند) می­باشند.

در این پژوهش برای دستیابی به اهداف مورد نظر پژوهش، یک نوع پرسشنامه طراحی شده است.

پرسشنامه­‌های استفاده شده در این تحقیق به صورت سؤالات بسته و باز تهیه گردیده است. پرسشنامه ­های مورد نظر از و یژگی­های خاصی برخوردار است اولا ًبا توجه به سوالات و موضوع مورد مطالعه طراحی شده است تا حدامکان سعی شده است ارتباط سؤالات با متغیرها، معرفها و بالاخره شاخص مورد نظر مشخص شود. به طوریکه برای محقق روشن شود که از طریق سؤالات، داده ­های مورد نیاز را برای شاخص مورد نظر به دست خواهد آورد. ثانیا ًبه منظور ارتقاء اعتبار و پایایی پرسشنامه این پژوهش، طراحی و تنظیم شاخص ­ها از یک­سو دقیقاً براساس نظر یا تعلمی در راستای رویکرد توسعه گردشگری پایداری و از سوی دیگر باتوجه به مشاهدات مستقیم محقق از ناحیه مورد مطالعه صورت گرفته است.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای تجزیه و تحلیل داده ­ها و اطلاعات بدست آمده از تحلیل­های کمی وکیفی استفاده خواهد شد که برای طبقه ­بندی و تجزیه و تحلیل داده ­ها و اطلاعات با بهره گرفتن از روش­های آماری (توصیفی و استنباطی) و با بهره­ گیری از نرم افزارهای EXCEL و  SPSS صورت خواهد گرفت.  

در بررسی آماری داده ­های پرسشنامه­ای از روش­های آماری نظیر میانگین، میانه، حداکثر و حداقل و جهت آزمون فرضیه ­ها بسته به نوع داده و اهداف مورد نظر از روش­های آماری پارامتری نظیر ازمون تی تک نمونه ای و فریدمن استفاده می­ شود.

 

 

جامعه آماری

جامعه آماری این مطالعه در این تحقیق را کلیه کارمندان ستادی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان تشکیل می دهند که تعداد انان برابر با آخرین اطلاعات 136نفر می باشند.

نمونه آماری

منظور از نمونه گیری  انتخاب واحد ها وافرادی از جمعیت اصلی است بطوری که واحد ها وافراد مزبور دارای وی‍ژگی ها و پارامتر های اصلی بوده  باشند و در کسب اطلاعات خاصی مورد استفاده قرار گیرند.منظوراز پارامتر در این  تعریف ویژگی جمعیت می باشد ویک جمعیت ممکن است ویژگی ها وپارامترهای  متعددی داشته باشند(ساده ،1375).و در این تحقیق نمونه ، تعداد  103نفرازجامعه اماری بوده اند که نمونه مورد نظر در این تحقیق با بهره گرفتن از جدول مورگان و  بصورت تصادفی ساده  انتخاب گردیدند.

محدودیت های تحقیق

محدودیت­های زیادی در انجام این تحقیق وجود داشته است که به برخی از آنها اشاره می شود:

– فقدان آمار و اطلاعات دقیق در زمینه تعداد گردشگران و فعالیتهای گردشگری منطقه؛

– عدم همکاری مسئولین برخی از سازمانها و ادارات در جهت ارائه آمار و اطلاعات دقیق؛

– دشواری انجام کارهای میدانی؛

– هزینه زیاد انجام این تحقیق در زمینه تهیه آمار، اطلاعات و انجام کارهای میدانی؛

تعاریف و مفاهیم

گردشگری: تمام مسافرت­هایی که منجر به اقامت حداقل یک شبه در مقصد شود، اما مدت زمان دور بودن از منزل نباید بیش از یکسال باشد .(World Tourism Organization, 1983, 5)

گردشگری روستایی: تعریف مشترک و پذیرفته شده‌ای بین محققان در زمینه گردشگری روستایی وجود ندارد. شناخته شده‌ترین و عمومی‌ترین تعریف مربوط به لین است که این نوع گردشگری را به عنوان فعالیتهای گردشگری در محیط روستایی می­داند (Frochot; 2003, 335).

توسعه پایدار روستایی: توسعه پایدار روستایی فرایندی است که ارتقای همه جانبه حیات روستایی را از طریق زمینه­سازی و ترغیب فعالیت­های همساز با قابلیت‌ها و تنگناهای محیطی (به مفهوم عام آن) مورد تأکید قرار می­دهد. در همین رابطه مهمترین هدف توسعه پایدار روستایی عبارت خواهد بود از قابل زیست کردن عرصه ­های زندگی برای نسلهای فعلی و آینده با تأکید خاص بر بهبود و توسعه مداوم روابط انسانی – محیطی (سعیدی، 1377، ص 19-18).

گردشگری پایدار: گردشگری که نیازهای نسل حاضر را پاسخ دهد، بدون اینکه از ظرفیت­های مربوط به نسل­های آینده برای پاسخگویی به نیازهای خود مایه بگذارد. بنابراین گردشگری پایدار به نحوی برنامه ­ریزی و اجرا می­ شود که بر محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ جامعه میزبان اثر منفی نگذارد (زاهدی، 1385، ص 111).

استراتژی: استراتژی را می­توان به عنوان الگوی هدایتی برای جریان منفرد اقدامات و تصمیمات مستمر دانست استراتژی اقدامات منفرد را تحت یک چیز جمع­آوری کرده و آنها را به سمت و جهت درست هدایت می­ کند (مرادی مسیحی، 1384، ص 276).

توسعه گردشگری: در این پژوهش توسعه گردشگری به عنوان متغیر مستقل تحقیق است که از طریق شاخص ­های ذهنی شامل میزان وابستگی شاغلین سرپرست خانوارهای روستایی به بخش گردشگری، میزان وابستگی درآمدی خانوارهای روستایی، ارزیابی ساکنین از میزان وابستگی اقتصادی روستا به بخش گردشگری و میزان رشد گردشگری در روستا مورد سنجش قرار گرفت.

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

فهرست مطالب                                                                                                                                             صفحه

چکیده    ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول   :  کلیات تحقیق   ………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1 – 1   –   مقدمه   ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….  3

1 – 2   –   بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1 – 3   –   اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………7

1 – 4   –   اهداف و فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..7

1 – 5   –   نتایج مورد انتظار پس از انجام این تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………8

1 – 6   –   قلمرو تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

1 – 7   –   دوره های زمانی و مکانی انجام تحقیق  ………………………………………………………………………………………………………………..9

1 – 8   –   تعریف واژها و اصطلاحات تخصصی …………………………………………………………………………………………………………………….9

1 – 9   –   مدل تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………13

فصل دوم    :  مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………….14

2 – 1   –   تصمیم گیری چیست ………………………………………………………………………………………………………………………………………15

2 – 2   –   سطوح تصمیم گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………….17

2 – 3   –   درجه سختی  تصمیم گیری………………………………………………………………………………………………………………………………17

2 – 4   –   انواع  تصمیم گیری  بر مبنای اطلاعات موجود…………………………………………………………………………………………………..18

2 – 5   –   زمان و   تصمیم گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………..19

2 – 6   –   گام های  تصمیم………………………………………………………………………………………………………………………………………………20

2 – 7   –   فرایند های  تصمیم گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..21

2 – 8   –   مدل ظرف زباله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………24

2 – 9   –   رویکرد های تصمیم گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………24

2 – 10 –   تصمیم گیری   عقلایی……………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2 – 11 –   تصمیم گیری   رفتاری………………………………………………………………………………………………………………………………………26

2 – 12 –   تصمیم گیری   باز…………………………………………………………………………………………………………………………………………….29

فهرست مطالب                                                                                                                                             صفحه

2 – 13 –   تصمیم گیری   گروهی………………………………………………………………………………………………………………………………………30

2 – 14   –   مدلسازی برای تصمیم………………………………………………………………………………………………………………………………………30

2 – 15   –   مدل مطلوبیت مورد انتظار………………………………………………………………………………………………………………………………31

2 – 16    –   عوامل فرهنگی و اجتماعی در تصمیم گیری ………………………………………………………………………………………………….32

2 – 17    –   تصمیم گیری تدریجی…………………………………………………………………………………………………………………………………..33

2 – 18    –   تصمیم گیری در بحران ………………………………………………………………………………………………………………………………..34

2 – 19    –   تصمیم گیری در شرایط تنش روانشناختی……………………………………………………………………………………………………..36

2 –20     –   آفات تصمیم گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………37

2 –21     –   تصمیم گیری شهودی……………………………………………………………………………………………………………………………………38

2 –22      –   تئوری پندار ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..41

2 –23      –   شناسایی مسئله ………………………………………………………………………………………………………………………………………….42

2 –24      –   تاثیرات چارچوب ………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

2 –25       –   بازتعریف مسئله   ………………………………………………………………………………………………………………………………………44

2 –26       –   ایجاد انتخاب ها   ………………………………………………………………………………………………………………………………………44

2 –27       –   قضاوت در دسترس  …………………………………………………………………………………………………………………………………..45

2 –28       –   تئوری تعهد   …………………………………………………………………………………………………………………………………………….45

2 –29       –   بهینه سازی همبسته …………………………………………………………………………………………………………………………………46

2 –30       –   نقش انتظارات در تصمیم گیری ……………………………………………………………………………………………………………..46

2 –31       –   انجام راه حل  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………47

2 –32       –   مدل سبک تصمیم گیری……………………………………………………………………………………………………………………………48

2 –33       –   تصمیم گیری شهودی چند وجهی  …………………………………………………………………………………………………………….49

2 –34       –   انواع سبک های تصمیم گیری  ………………………………………………………………………………………………………………….52

2 –35       –   مدیر بعنوان کارآفرین…………………………………………………………………………………………………………………………………53

2 –36       –   تصمیم گیری مدیران  کارآفرین    ……………………………………………………………………………………………………………..55

فهرست مطالب                                                                                                                                             صفحه

پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56

فصل سوم   :  روش اجرای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………… 58

3 – 1 –  مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..59

3 –2       –   نوع پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………………59

3 –3       –   جامعه  پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………59

3 –4       –   نمونه  پژوهش و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………..60

3 –5       –   فرایند اجرای پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………..60

3 –6       –   ابزار گرد آوری داده ها ………………………………………………………………………………………………………………………………….61

3 –7       –   اسناد و مدارک ……………………………………………………………………………………………………………………….61

3 –8       –  تعیین اعتبار و پایایی ابزار پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………62

3 –9       –   تحلیل پرسشنامه تحقیق بر اساس نوع تصمیم گیری …………………………………………………………………………………….64

 

فصل چهارم   :  تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………………. 67

4 – 1       –   مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..68

4 – 2       –   توصیف و تحلیل داده های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..68

4 –3        –   آزمون فرضیه ها و یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………68

فصل پنجم    :  نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات…………………………………………………………………………….……………73

5 – 1        –   مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

5 – 2        –    نتایج  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

5– 3         –   تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش و پیشنهادات ………………………………………………………………………………………….78

5 –4         –   پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

5 –5         –   پیشنهادات برای پژوهش های بعدی…………………………………………………………………………………………………………..80

منابع و ماخذ  ……………………………………………………………………………..……….……………………………………………….81

ضمائم و پیوست ها ……………………………………………………………………………………………………………………………..86

چکیده لاتین  ……………………………………………………………………………………………………..……….……………………….89

فهرست جداول                                                                                                                                            صفحه

مدل تحقیق      …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..13

جدول شماره  ‏3‑1  –   ضرایب پایایی پرسشنامه  سبک های عمومی تصمیم گیری………………………………………………………………..63

جدول شماره ‏3‑2   –   تحلیل پرسشنامه تحقیق بر اساس نوع تصمیم گیری………………………………………………………………………….64

جدول شماره 4 –1  –   سبک غالب تصمیم گیری مدیران …………………………………………………………………………………………………69

جدول شماره 4 –2  –   رابطه بین سبک های عمومی تصمیم گیری مدیران ………………………………………………………………………….69

جدول شماره 4 –3  –   مقایسه تصمیم گیری مدیران زن و مرد  ………………………………………………………………………………………….70

جدول شماره 4 –4  –   مقایسه سبک های تصمیم  گیری مدیران با سوابق مختلف ……………………………………………………………71

جدول شماره 4 –5   –   مقایسه سبک تصمیم گیری شهودی بر  اساس سوابق مختلف …………………………………………………………72

 

چکیده   : 

        تصمیم گیری جوهره اصلی فعالیت های مدیران است . سبک تصمیم گیری مدیر می تواند تعیین کننده یک موفقیت بزرگ یا شکست تمام عیار برای سازمان باشد . هدف این پژوهش بررسی مقایسه ای شیوه های تصمیم گیری مدیران می باشد . روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی  ،  پیمایشی می باشد . جامعه آماری شامل کلیه  مدیر ان  فعال در بخش های دولتی و خصوصی  شهر هشتگرد می باشد، که شامل 166 نفر می باشند.نمونه آماری تحقیق  116  نفر از مدیران سازمان های مختلف می باشد .جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از  پرسشنامه محقق ساخته  استفاده گردید که پایایی این پرسشنامه آلفای کرونباخ  برای سبک تصمیم گیری عقلانی برابر 0.77  ، تصمیم گیری شهودی برابر 0.78،  تصمیم گیری وابستگی برابر  0.76، تصمیم گیری آنی برابر 0.86 و تصمیم گیری اجتنابی برابر  0.83 بدست آمد.نتایج نشان داد که سبک غالب تصمیم گیری مدیران  ، سبک تصمیم گیری آنی است. یافته ها حاکی از آن است که در هیچ یک از سبک های تصمیم گیری مدیران بر اساس رشته تحصیلی و جنسیت تفاوت وجود ندارد .  اما بین مدیران با سوابق مختلف در سبک تصمیم گیری شهودی تفاوت وجود دارد در حالی که در دیگر سبک ها این تفاوت مشاهده نگردید. همچنین بین سبک های تصمیم گیری عقلانی و وابستگی، آنی و شهودی و اجتنابی و وابستگی تفاوت وجود دارد.

واژه های کلیدی : شیوه های تصمیم گیری مدیران ، تصمیم گیری عقلانی  ، تصمیم گیری شهودی ، تصمیم گیری اجتنابی ، تصمیم گیری آنی  ،  تصمیم گیری وابستگی

  

 فصل اول   :  کلیات تحقیق

    1 – 1 –  مقدمه

       آیا تصمیم گیری، پدیده عجیب و ناشناخته ایست یا آنکه کار راحت و ساده ایست؟ هنوز معلوم نیست که چگونه، چه موقع و کجا تصمیم ساخته و پرداخته می شود. بقول مدیر عامل شرکت جنرال موتورز “اغلب سخت است که بگویم که چه کسی و چه موقعی تصمیم گرفته است و حتی چه کسی مبداء تصمیم بوده است. غالبا من نمی دانم در جنرال موتورز چه موقع تصمیم گرفته می شود ؟ من بخاطر نمی آورم که در یک جلسه کمیته ای بوده باشم و مسائل به رای گیری گذارده شود. معمولا یک نفر مسائل را خلاصه می نماید. دیگران با تکان دادن سر یا ابراز نظر خود به تدریج به اجماع می رسند”.  اگرچه افلاطون روح انسانی را به ارابه ای تشبیه کرده است که توسط دو اسب خرد و احساس به حرکت می آید، اما در قرون اخیر دانشمندان به خرد بیشتر بها داده و از احساسات به عنوان بخشی که مانع خردورزی است یاد نموده اند.

در تصمیم گیری تا کنون این عقیده بیشتر مطرح بوده است که انسان در تصمیمات خود ، آنجا که سخن از نفع و ضرر است، کاملا عقلایی و بدور از احساسات عمل می نماید. دانشمندان مدیریت و اقتصاد از دانشمندان پزشکی و روانشناسی خواسته اند که امکان اینکه بشود متوجه شد که کدام بخش از مغز کار تصمیم گیری را انجام می‌دهد را مد نظر قرار دهند.  بعنوان مثال، ذهن بشری موضوع ارزش مورد انتظار در حوادث آینده در اقتصاد را مورد محاسبه قرار می دهد. اینکه یک فرد در بازار بورس سرمایه گذاری می کند و یا هزینه بیمه عمر را پرداخت می نماید، بستگی به آن دارد که آن فرد چگونه آینده را در نزد خود تصویر نموده و به حوادثی که ممکن است اتفاق بیفتد چه مقدار وزن بدهد. ممکن است که شما ارزش مورد انتظار بیمه عمر را با اینکه کم است بیشتر مورد توجه قرار دهید، زمانی که فکر میکنید با احتمال زیاد قبل از بازنشستگی شما، قیمت سهام کاهش پیدا خواهد نمود. تصمیم گیری تحت تاثیر تعدادی از عوامل است، از جمله:

الف –  عوامل عقلایی:

منظور، عوامل قابل اندازه گیری از قبیل هزینه، زمان، پیش بینی ها و غیره می باشد. یک تمایل عمومی وجود دارد که بیشتر بدین عوامل پرداخته و عوامل غیر کمی را از یاد ببریم.

ب –  عوامل روانشناختی:

مشارکت انسان در پدیده تصمیمگیری روشن است. عواملی از قبیل شخصیت تصمیم گیر، توانائی های او، تجربیات، درک، ارزشها، آمال و نقش او از جمله عوامل مهم در تصمیم گیری می باشند.

ج –  عوامل اجتماعی:

موافقت دیگران بخصوص کسانی که تصمیم به نوعی بر آنان تاثیر می گذارد، از مسائل مهم تصمیم گیری است. توجه به این عوامل از مقاومت دیگران در برابر تصمیم می کاهد.

د –  عوامل فرهنگی:

محیط دارای لایه های فرهنگی متعددی است که به نام فرهنگ منطقه، فرهنگ کشور و فرهنگ جهانی خوانده می شود. همچنین فرهنگ خود سازمان نیز باید مطمح نظر قرار گیرد. این فرهنگها بر تصمیم فردی و یا سازمانی ما در قالب هنجارهای مورد قبول جامعه، رویه ها و ارزشها تاثیر می گذارند.

 (بابایی زکیلکی ،1379، 20).

1 – 2 –  بیان مسئله

         در عصرحاضر به دلیل پیچیدگی‌های عدیده‌‌ی موجود در زندگی انسان حرکت به سوی تخصصی شدن کارها روند فزاینده‌ای یافته است. همین امر منجر به اقداماتی توسط فرهیختگان و اندیشمندان جوامع مختلف گردیده است، تا انسان امروزی را از مسایل فراروی خویش سربلند بیرون آورند. حل این مسایل در هر جامعه‌ای از طریق به وجود آمدن سازمان‌های پویا، نیرومند و بالنده امکان‌پذیر است تا بتواند ضمن تفکیک کارکردهای اجتماعی در جهت اهداف خاصی در راستای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی گام‌های مؤثری را بردارد و هر کجا که سخن از سازمان و گروه‌های کاری در قالب رسمی و غیر رسمی برای تحقق نیازهای اجتماعی به میان می‌آید، مدیریت و رهبری محور فعالیتهای آن قرار می‌گیرد، زیرا تا نیروی انسانی متخصص و مدیران لایق و کارآمد وجود نداشته باشند از منابع مادی، انسانی و مالی استفاده مناسب به عمل نمی‌آید. تصمیم گیری اصل و اساس وظایف مدیر را تشکیل می دهد و مهارت مدیر در تصمیم گیری خود را در کارایی وظایف و در کیفیت خدماتی که او ارائه می دهد نمایان می سازد. (مرتضایی  مقدم،1380،11).

محققان و نظریه پردازان توافق دارند که تصمیم گیری یکی از متداول ترین و اساسی ترین نقش های کاری مدیران است. در واقع سایمون که به خاطر کارش بر روی تصمیم گیری موفق به دریافت جایزه نوبل شد تا آنجا پیش رفت که تصمیم گیری را مترادف مدیریت توصیف کرد.الوین تافلر می گوید: ” اگر چه تصمیم گیری هرگز کار سهل و ساده ای نبوده است ولی بخصوص در شرایط امروزی، تصمیم گیری در سازمان بسیار دشوار و تبدیل به وظیفه ای شده است که انجام صحیح آن، تمامی توان مدیر را می طلبد “. در عصری که تغییر و تحولات سریع و فزاینده از جمله مشخصات آن است، آهنگ تصمیم گیری نیز شتاب زیادی به خود گرفته است و نیاز به تصمیم گیری سریع برای مقابله با فعل و انفعالات سریع در محیط، شرایطی را بوجود آورده است که زمان تحقق و تعمق و تصمیم گیری را برای مدیران بسیار کوتاه نموده است. در واقع مدیران امروزی خود را مجبور به اتخاذ تصمیمات بیشتری در رابطه با موضوع و مسائل متنوع و گسترده تری، در زمان کوتاه تری می بینند.

 موفقیت مدیران در سازمانها در گرو مهارتهای آنان در برنامه ریزی خوب، سازماندهی، هدایت و کنترل است. باید بدانیم که نقطه عطف در بکارگیری تمامی این مهارتها به گونه ای نیکو، همانا بهره مند بودن مدیران از مهارتهای تصمیم گیری است. به عبارت دیگر تمامی فعالیت های مدیران در ارتباط با تصمیم گیری است. تصمیم گیری به عنوان کلید فهم پیچیدگیهای سازمان و مدیریت است و بنا به گفته سایمون تصمیم گیری جوهر اصلی مدیریت است و حتی می توان آن را مترادف با آن دانست.

واضح است که آنچه اساس اقدامات و محل شکل گیری فعل و انفعالات به حساب می آید تصمیمات و تصمیم گیری است و همه اقدامات مدیر آمیخته به تصمیم گیری است و به همین جهت است که مدیریت را با تصمیم گیری معادل می گیرند و از همین مرحله است که جهت گیری ها و مراحل بعدی کار و فعالیت بصورت عملی آغاز می شود. قابل ذکر است که، تصمیم گیری موثرنیز در شرایط پیچیده دنیای کنونی مستلزم بهره گیری شایسته از تواناییها، خلاقیت ها، مهارتها، دانش و بینش منسجمی است که مبتنی بر هوشمندی و استعداد ویژه ای باشد و با در نظر داشتن نقش عوامل تخصصی تصمیم و طرز تلقی های مدیریتی، فرایند تصمیم گیری مدیریتی را به نحوی می توان هدایت نمود که از طریق اعمال مقوله های اثر بخشی امکان کسب پیامدهای تصمیم راهبردی در حد مطلوبی جستجو شود و برای پیامد های نا طلبیده آن نیز آمادگی های لازم تدارک دیده شود. کیفیت طرحها و برنامه ها ،اثر بخشی و کارآمدی راهبردها و کیفیت نتایجی که از ِاعمال آنها بدست می آید، همگی تابع کیفیت تصمیماتی است که مدیر اتخاذ می کند پس چه بهتر است که مدیران روش هایی که تصمیم می گیرند را بشناسند و سعی در رفع نواقص این روشها بنمایند و نقاط قوت خود را برای بهبود برنامه ها ارتقاء دهند.

به دلیل اینکه تصمیم گیری فرایندی است که نه تنها به اتخاذ تصمیم، بلکه به اجرای آن نیز منتهی می شود، ضرورت بررسی دقیق آن و نحوه ی اجرای درست آن نیز احساس می شود و بر این اساس است که بنا به ضرورت نقش تصمیمات مدیریت در کارایی، بهره وری و در نهایت اثر بخشی سازمان، در این پژوهش محقق قصد دارد که به بررسی شیوه های تصمیم گیری مدیران بر عملکرد سازمان ها  بپردازد . درحالیکه همه ما در زندگی تصمیم می گیریم، اما همگی در تصمیم گیری هایمان موفق نیستیم. آنچه مسلم است عوامل زیادی بر توانایی تصمیم گیری ما اثر می گذارد. تحقیقاتی که در زمینه تصمیم گیری انجام یافته است، نشان می دهد که عامل اصلی موثر بر یک تصمیم گیری صحیح مربوط به روش هایی است که فرد در ارزیابی گزینه های موجود اتخاذ می نماید. بجز چند مورد استثناء، که فرد در آن از آنچه انجام می دهد کاملا اطمینان دارد، کلا تصمیم گیری همواره با احتمال همراه است. یعنی همواره احتمال موفقیت و یا شکست وجود دارد.

بنابراین، بهبود مهارت تصمیم گیری به معنای آن است که هر فرد باید تفاوت های میان گزینه های تصمیم گیری را افزایش دهد. تصمیات بد گاهی اوقات به بخش هایی از پروسه تصمیم گیری مربوط می شود. مثلا راه حل ها خوب تعریف نشده اند و یا اطلاعات صحیح جمع آوری نشده و یا تحلیل هزینه-منفعت بخوبی انجام نشده است. اما گاهی شکست در تصمیم گیری به پروسه آن مربوط نشده، بلکه به ذهن تصمیم گیر و نقائص آن در انتخاب صحیح باز می گردد. (دانشفر ، 1380،16). 

1 – 3 –  اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

        تصمیم گیری از اجزای تفکیک ناپذیر مدیریت به شمار می آید و در هر وظیفه مدیریت به نحوی جلوه گر است. در تعیین خط مشیهای سازمان، در تدوین هدف ها، طراحی سازمان، انتخاب،  ارزیابی و در تمامی افعال و اعمال مدیریت تصمیم گیری جزء اصلی و رکن اساسی است. تصمیمگیری به عنوان اولین وظیفه مدیر در اداره امور سازمانها به قدری مهم است که برخی صاحب نظران سازمان را شبکه تصمیم و مدیریت  را عمل تصمیم گیری تعریف کرده اند.

هر نوع تصمیم درست و یا غلط مدیر بر عملکرد کلی سازمان تاثیر می گذارد .

1 – 4 –   اهداف و فرضیه ها

1 – 4 –  1 –    اهداف

هدف آرمانی: 

انجام پژوهشی که حاصل آن ایجاد قابلیت های لازم در تصمیم گیری به موقع و متناسب و در نهایت بهبود عملکرد سازمان می  باشد.

هدف  کلی:

تعیین ارتباط بین  عوامل موثر بر تصمیم گیری و بهبود عملکرد سازمان

اهداف ویژه:

1 –  بررسی سبک های تصمیم گیری مدیران

2 –  بررسی سبک تصمیم گیری مدیران مرد و زن

3 –  بررسی سبک تصمیم گیری با توجه به سابقه مدیران

هدف کاربردی: 

نتایج این پژوهش می تواند  در ارتقاء کیفیت تصمیم گیری مدیران در کلیه سطوح سیاستگذاران ، مدیران و کارکنان  و کلیه علاقمندان به پژوهش های کاربردی در حوزه تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرد.

1 – 4 –  2 –    فرضیه ها

1 –  بین  سبک های تصمیم گیری مدیران تفاوت وجود دارد .

2 –  بین تصمیم گیری مدیران زن و مرد تفاوت وجود دارد .

3 –  بین تصمیم گیری مدیران دارای سوابق مختلف تفاوت وجود دارد .

1 – 5 –   نتایج مورد انتظار پس از انجام این تحقیق

        بهبود و تقویت ، جو سازمانی و  شیوه های تصمیم گیری مدیران ، سبب می شود که مدیران با تسلط بر وظایف خود، مسائل و مشکلات را در فرایند تصمیم گیری خود با دیدی جامع در نظر بگیرد و زمینه ی ارتقای فرایندهای یاددهی و یادگیری را تسهیل کنند . این مطلب باعث بالا رفتن فرهنگ سازمانی ، بهبود جو سازمانی، افزایش روحیه و کارایی کارکنان می گردد و مدیر را صرفاً از یک مجری بخشنامه و آیین نامه خارج کرده ، به یک همکار و رهبر تبدیل می کند .همچنین محیط کاری  را یک مجموعه صمیمی، عمیق، پویا و رو به رشد گردانیده که هر روز آن دفتری تازه از شکوفایی توانمندیهای کارکنان  است و دیگر محیط کاری برای کارکنان  یک محیط خشک ، رسمی و غیر قابل تحمل نخواهد بود.

1 – 6 –   قلمرو تحقیق

     این تحقیق در قلمرو زمانی شش ماهه اول سال 1393، با موضوعیت تاثیر شیوه های تصمیم گیری مدیران  بر عملکرد سازمان  انجام گردیده است .

1 – 7 –   قلمرو  زمانی و مکانی انجام تحقیق

این تحقیق در منطقه استان البرز، کرج،  هشتگرد  و در مجموعه های فرمانداری شهرستان ساوجبلاغ  ، بخشداری مرکزی ، بخشداری چندار ، بخشداری چهار باغ ، شهرداری گلسار، اداره امور اقتصادی و دارایی منطقه ، اداره  تعاون ، کار و رفاه اجتماعی منطقه ، اداره مدیریت بحران ، کمیسیون بانوان شهرستان  و همچنین بخش ها و نهاد های  خصوصی شورای اسلامی شهرستان ساوجبلاغ  ، شورای اسلامی بخش مرکزی ،  شرکت طب راماز و سازمان طرح ترافیک  انجام شده است.

1 – 8 –   تعریف واژها و اصطلاحات تخصصی

عوامل روانشناختی:

مشارکت انسان در پدیده تصمیم- گیری روشن است. عواملی از قبیل شخصیت تصمیم گیر، توانائی های او، تجربیات، درک، ارزشهاو نقش او از جمله عوامل مهم در تصمیم گیری می باشند.

عوامل فرهنگی:

محیط دارای لایه های فرهنگی متعددی است که به نام فرهنگ منطقه، فرهنگ کشور و فرهنگ جهانی خوانده می شود. همچنین فرهنگ خود سازمان نیز باید در نظر قرار گیرد. این فرهنگها بر تصمیم فردی و یا سازمانی ما در قالب هنجارهای مورد قبول جامعه، رویه ها و ارزشها تاثیر می گذارند.

 

تصمیم گیری در شرایط اطمینان:

 این نوع تصمیم گیری برای زمانی است که کلیه متغیرهای موثر موجود در آن ثابت فرض شوند. به زبان دیگر تصمیم گیرنده نتیجه تصمیم را می داند. مدلسازی برای این شرائط از تصمیم گیری بیشتر بر اساس مدلهای ریاضی و مشخص مانند تجزیه و تحلیل هزینه-منفعت، مدلهای کلاسیک بهینه سازی، کنترل موجودی، برنامه ریزی خطی است.

تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان:

این بخش خود به دو حالت تصمیم گیری در حالت عدم اطمینان کامل و تصمیم گیری در شرائط ریسک تقسیم میگردد.

تصمیم گیری عقلایی :

 بدین معنی است که بازیگر سیاسی با انتخاب روبروست. فرد در تصمیم گیریهای خود همواره تصمیماتی اتخاذ خواهد کرد که بهترین تصمیم ممکنه بوده و تصمیماتی است که امکان و احتمال نیل به اهداف و مقاصد او را به حداکثر می رساند. در این سبک تصمیم گیری فرد از همه راه حل ها مطلع است و می داند که هر تصمیمی به چه نتیجه ای می انجامد و می تواند نتایج حاصل از تصمیم گیری را بر حسب اولویت (بیشترین نفع) مرتب و سازماندهی کند تا با بهره گرفتن از یک استراتژی بهینه سازی حصول به اهداف را به حداکثر رساند، بنابراین افراد در این سبک تمامی راه حل های ممکن را تعیین و ارزشیابی نموده و با تعیین عواقب هر یک از این راه حل ها بهترین راه حل را انتخاب می کنند.

سبک تصمیم گیری شهودی:

این سبک، فرایندی نا خود آگاه تصمیم گیری است که درسایه تجربه های استنتاج شده به دست می آید. و مبنتی بر احساسات و یادگیری ضمنی افراد است و الزاماً سوای تجزیه و تحلیل معقول عمل نمی کند، بلکه این دو مکمل یکدیگراند. پس در این شیوه تصمیم گیرنده از یک رویه نظامند استفاده نمی کند و در هنگام اتخاذ تصمیم از تجربه و آگاهی های ضمنی خود سود می جوید.

سبک تصمیم گیری وابستگی:

پارکر و همکاران او  معتقدند که این سبک بیانگر عدم استقلال فکری و عملی تصمیم گیرنده و تکیه بر حمایتها و راهنمایی های دیگران در هنگام اتخاذ تصمیم است و آگاهی های دیگران در هنگام این نوع تصمیم گیری نقش اساسی دارد بنابراین در این شیوه تصمیم گیرنده متکی به عقاید دیگران بوده و نقش منفعلی دارد.

چکیده

امروزه اهمیت اندازه گیری عملکرد برای سازمان ها مشخص شده است و در بسیاری از سازمان ها نیز هم اکنون نقش مهمی ایفا می کند. در عصر اطلاعات، سازمان ها نیازمند اندازه گیری کلیه ابعاد مالی و غیر مالی سازمان خویش هستند. یکی از رویکرد های ارزیابی عملکرد که توسط کاپلان و نورتن مطرح شده ، کارت امتیازی متوازن است. از طرفی یکی از مهمترین اهداف شرکت های بورس اوراق بهادار رسیدن به عملکرد مالی مطلوب است. به همین جهت در این تحقیق به بررسی تأثیر نمرات کارت امتیازی متوازن در عملکرد مالی شرکت های بورس اوراق بهادار پرداخته ایم. شاخص های مالی مورد بررسی شامل بازده سهام، تغییرات قیمت سهام، ارزش شرکت، ریسک سیستماتیک و سود هر سهم می باشد. برای انجام این بررسی پس از کسب نمرات کارت امتیازی متوازن شرکت ها توسط پرسشنامه در چهار محور مالی ، مشتری ، فرایند های داخلی و رشد و یادگیری ، به استخراج اطلاعات مالی این شرکت ها پرداخته شده است. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان دهنده بیشترین تأثیر نمرات کارت امتیازی متوازن بر ارزش شرکت با رابطه مثبت و پس از آن ریسک سیستماتیک با اثر منفی می باشد. همچنین به ترتیب اثر نمرات کارت امتیازی متوازن بر شاخص های بازده سهام ، سود هر سهم و تغییرات قیمت سهام کاهش نشان می دهد. بطور کلی نتایج این تحقیق حاکی از نقش کمرنگ ارزیابی بین شرکت های بورس و همچنین تأثیر ریسک سیستماتیک در عملکرد شرکت هاست.

 

فهرست مطالب

 

فصل اول کلیات… 2

1-1 مقدمه : 3

1-2 بیان مسئله : 4

1-3 ابعاد و محدوده مسئله. 5

1-4  اهمیت-ضرورت و نتایج احتمالی تحقیق.. 6

1-5 پیشینه تحقیق.. 7

1-6 اهداف تحقیق: 8

1-7 فرضیات تحقیق.. 8

1-8 روش تحقیق.. 9

1-9   قلمرو زمانی مکانی موضوعی تحقیق.. 9

1-10  جامعه آماری.. 10

1-11روش نمونه گیری.. 10

1-12 روش ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات… 10

1-13 تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی طرح.. 11

1-13-1 کارت امتیازی متوازن : 11

1-13-2 بازده سهام. 11

1-13-3  سود هر سهم ( EPS) 12

1-13-4  ارزش شرکت : 12

1-13-5 ریسک سیستماتیک : 12

فصل دوم ادبیات… 13

بخش اول : کارت امتیازی متوازن.. 14

2-1 مقدمه. 14

2-2  ارزیابی عملکرد و روش های سنتی.. 14

2-3  ارزیابی عملکرد و روش های نوین.. 17

2-3-1  مدل بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت ( EFQM) 17

2-3-2 مدل کاهش استراتژیک هزینه ها و بهبود عملکرد ( SCR&PI) 18

2-3-3 مدل برتری سازمانی ( CED) 19

2-3-4  مدیریت ارزش کسب شده 20

2-3-5 ارزیابی عملکرد به روش کارت امتیازی متوازن (BSC) 21

2-3-5-1  ارزیابی متوازن نسل اول.. 25

الف – منظر مشتری : مشتریان ما را چگونه می بینند ؟. 27

ب- منظر فرایند های داخلی کسب و کار: ما باید در چه چیزی مهارت کسب کنیم ؟. 31

ج – منظر رشد و یادگیری: آیا می توانیم به بهبود و ایجاد ارزش ادامه دهیم ؟. 35

د- منظر مالی : در نظر سهامداران چگونه به نظر می رسیم ؟. 37

2-3-5-2  ارزیابی متوازن نسل دوم. 39

2-3-5-3  ارزیابی متوازن نسل سوم. 40

2-3-5-4 گذر از نسل سوم روش کارت امتیازی متوازن به نسل چهارم. 45

بخش دوم : عملکرد مالی.. 48

2-4 مقدمه : 48

2-5 بازار سرمایه ایران : 48

2-6 شاخص های مالی کارت امتیازی متوازن.. 49

2-7 نسبت های مالی.. 53

2-7-1 نسبتهای کارایی ( فعالیت ) 53

2-7-2 نسبت های اهرمی.. 54

2-7-3 نسبت های نقدینگی.. 54

2-8  بازده سهام : 54

2-9   تفاوت نرخ : 55

2-10   سود نقدی ناخالص هر سهم : 55

2-11 مزایای حق تقدم : 56

2-12   مزایای سهام جایزه : 56

2-13 ریسک…. 58

2-13-1 منابع ریسک… 58

2-13-2 انواع ریسک : 60

2-13-3 بتا: 62

2-14 مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای: 63

2-14  مروری بر تحقیقات پیشین.. 64

فصل سوم روش تحقیق.. 70

3-2 روش تحقیق.. 71

3-2-1 جهت گیری تحقیق.. 71

3-2-4 استراتژی تحقیق.. 72

3-2-5 اهداف تحقیق.. 73

3-2-5-1 مطالعه اکتشافی.. 73

3-2-5-2 مطالعه توصیفی.. 74

3-2-6 جامعه و نمونه آماری.. 74

3-2-7  افق زمانی.. 76

3-2-8 شیوه های گردآوری داده ها 76

3-2-8-1 مصاحبه. 76

3-2-8-2 بررسی و مطالعات گسترده کتابخانه ای و جستجو در اینترنت… 77

3-2-8-3 پرسشنامه. 78

 

3-2-9 سنجش روایی و پایایی پرسشنامه. 80

3-2-9-1 تعیین پایایی ( قابلیت اعتماد) پرسشنامه. 80

3-2-9-2 تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه. 82

3-4 روش تجزیه و تحلیل داده ها 82

3-5 روش اجرایی تحقیق.. 87

فصل چهارم. 89

4-1 مقدمه. 90

4-2 بخش اول : بورس اوراق بهادار 90

4-2-2  بورس اوراق بهادار 91

4-3 بخش دوم : آمار توصیفی.. 94

4-3-1-  خصوصیات جمعیت شناختی.. 95

4-3-2- توصیف سوال تخصصی پرسشنامه. 97

4-3-3 نمرات کارت امتیازی متوازن شرکت ها 97

4-4 بخش سوم : آمار استنباطی.. 98

4-4-1 فرضیه فرعی اول.. 98

4-4-2 فرضیه فرعی دوم. 100

4-4-3 فرضیه فرعی سوم. 101

4-4-4 فرضیه فرعی چهارم. 103

4-4-5 فرضیه فرعی پنجم. 104

4-4-6- تأثیر کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی شرکت ها 106

4-4-7 یافته های فرعی تحقیق.. 107

فصل  پنجم.. 115

5-1 مقدمه. 116

5-2 مروری بر نتایج بدست آمده از تحقیق.. 116

5-2-1 نتیجه گیری فرضیه فرعی اول.. 116

5-2-2 نتیجه گیری فرضیه فرعی دوم. 117

5-2-3 نتیجه گیری فرضیه فرعی سوم. 117

5-2-4 نتیجه گیری فرضیه فرعی چهارم. 118

5-2-5 نتیجه گیری فرضیه فرعی پنجم. 118

5-2-6 نتایج اصلی و بحث… 118

5-3 نتایج فرعی حاصل از تحقیق.. 121

5-4 پیشنهاد هایی برای تحقیقات آتی.. 123

5-5 محدودیت های تحقیق.. 123

5-6 پیشنهادات… 124

منابع.. 126

پیوست… 131

مقدمه :

حیاتی که قابل اندازه گیری نباشد قابل زندگی نیست. نظامهای سنجش عملکرد با مقایسه نتایج واقعی، مقاصد و اهداف به مدیران در اجرای برنامه هایشان کمک می کند. اطلاع از اثربخشی و کارائی عوامل بکارگرفته شده برای رسیدن به هدف نهایی هر حرکت، می تواند به عنوان ملاک اصلی ارزیابی آن حرکت تعریف شود. بدین منظور تمام سازمان ها همواره در جهت ارزیابی و پایش وضعیت حیات خود اقدامات گوناگونی را انجام می دهند. بررسی های صورت گرفته بر روی سازمان های مختلف در دهه اخیر نشان می دهد که ارزیابی عملکرد به عنوان یک عامل حیاتی موفقیت به شمار می رود . با این حال تعداد زیادی از سازمان ها فرایند های رسمی برای ارزیابی عملکرد خود را توسعه نداده و به کار نگرفته اند.(Cravens, karen, Piercy, Nigel, & Cravens, David,2000)

اندازه گیری عملکرد از جمله بهترین راه های بدست آوردن اطلاعات برای تصمیم گیری در سازمانهاست. مدیران همواره به دنبال آن بوده اند تا عملکرد سازمان های خود را به واسطه مقیاس  مختلف ارزیابی نمایند. ابعاد مالی به طور سنتی برای اندازه گیری و ارزیابی عملکرد سازمانها به کار می رفته است (1999Neely, A.D,)، اما به دلیل محدودیت هایی که این اندازه های مالی داشته اند- از جمله تمرکز بر پیامد های کوتاه مدت، عدم توجه به بهبود مستمر و عملکرد رقبا و…- نیاز به تعیین شاخص ها غیر مالی نیز توسط سایر محققین تشخیص داده شده است. به عبارت دیگر صرف دانستن میزان سود خالص کافی نیست بلکه تبیین نیروهای محرک در پس هر موفقیت یا شکست و درک برتری های سازمانی است که می تواند موجب موفقیت کسب و کار در آینده شود.( 2001Kanji, G.K,)

مدیران ارشد می دانند که در سازمان، روش اندازه گیری به شدت بررفتار مدیران و کارکنان تأثیر می گذارد. مدیران همچنین آگاهند که معیار های حسابداری سنتی مانند بازده سرمایه گذاری و درآمد هر سهم، در محیطی که دنیای رقابتی امروز طلب می کند می تواند علائم گمراه کننده ای برای بهبود مداوم و نوآوری فعالیت ها، ارائه نمایند. باوجود اینکه معیارهای سنتی عملکرد مالی در دوران صنعتی به خوبی کار می کردند، اما باتوانایی ها و توانمندی های امروزه شرکت ها مناسبت کمتری دارند.

از هنگامی که مدیران و متخصصین سعی در جبران کمبود های روش های اندازه گیری عملکرد شرکت ها نمودند، برخی تلاش خود را برروی مناسب تر کردن معیار های مالی متمرکز نمودند و دیگران اعلام داشتند که معیارهای مالی را باید فراموش کرد چرا که بهینه سازی معیار های عملیاتی مانند زمان گردش کار و کاهش درصد کالاهای معیوب خود به خود باعث می شود که نتایج مالی مناسب تری به دنبال بیایند. اما باید گفت که مدیران نباید بین معیارهای مالی و عملیاتی یکی را انتخاب نمایند زیرا هیچ یک از این معیارهابه تنهایی نمی تواند از جامعیت کافی برخوردار باشند (حسینی, سیدمحمود, 1384)

یکی از روش ارزیابی موسسه، رویکرد کارت امتیازی متوازن است. توجه به جنبه های مختلف سازمان همچون مشتری ، یادگیری سازمان، فرایندهای داخلی و بخصوص مالی این رویکرد را نسبت به دیگر رویکرد ها دارای مزیت نموده است. از طرفی شرکت ها نیز به دنبال حداکثر کردن ثروت سهامداران و روش هایی برای دستیابی به اهداف خود هستند. حال اینکه اجرای این رویکرد می تواند سازمان را به این هدف برساند یا نه مسئله ای است که در این تحقیق به آن خواهیم پرداخت.

1-2 بیان مسئله :

            یکی از دغدغه های حوزه صنعت و محیط کسب و کار افزایش بازده و حداکثر کردن منافع ذی نفعان است. امروزه در دنیا سیستم های تولیدی همچون کارت امتیازی متوازن، شش سیگما، مدیریت زنجیره تامین ، مدیریت ارتباط با مشتری ، تولید به هنگامو … به کمک صنعت آمده تا بتوانند بالاترین بهره وری را داشته باشند و بتوانند در دنیای رقابتی کنونی با وجود بازار های رقابتی و تغییر پارادایم ها در شرایط رقابتی محصولات خود را با بالاترین کیفیت و سطح رضایت مندی ارائه کنند. یکی از سیستم های ارزیابی عملکرد که تحقیقات زیادی در این زمینه انجام گرفته است کارت امتیازی متوازن است.کارت امتیازی متوازن چهارچوبی است برای تشریح فعالیتهای یک سازمان از چهار جنبه مختلف که این کار از طریق تعدادی شاخص صورت می گیرد . (سلیمانی،علیرضا ،1384) درسال 1992 در نشریه Harvard Business Review مقاله ای تحت عنوان «سنجه هایی که محرک عملکردند» از کاپلان و نورتون منتشر گردید . در این مقاله اشاره شده بود که شرکتهای موفق برای ارزیابی عملکرد خود، فقط به سنجه های مالی متکی نیستند بلکه عملکرد خود را از سه منظر دیگر یعنی مشتری ، فرایند های داخلی و رشد و یادگیری نیز مورد ارزیابی قرار می دهند .(بختیاری، پرویز، 1383) مدل کارت امتیازی متوازن مجموعه ای از معیار هاست که به مدیران ارشد نمایی جامع و سریع از عملکرد شرکت ارائه می دهد. این معیارها (مشتری ، فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری)هستند که عملکرد مالی آینده شرکت را بوجود می آورند.

         

1-3 ابعاد و محدوده مسئله

این تحقیق از چند بُعد حائز اهمیت است. یکی از این ابعاد، بررسی اهمیت بحث ارزیابی عملکرد، به عنوان یکی از ابزار های مهم مدیریتی است. برای ارزیابی عملکرد از رویکرد های مختلفی استفاده می شود که کارت امتیازی متوازن از جمله این رویکرد ها می باشد . محدوده مورد بررسی در این بخش شامل سنجه های کارت امتیازی متوازن شامل، سنجه مالی، سنجه مشتری، و سنجه فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری شرکت ها می باشد. جنبه مالی این تحقیق نیز با توجه به شاخص های ارزیابی مالی شرکت ها شامل سود هر سهم، ارزش شرکت، تغییرات قیمت سهام، ریسک سیستماتیک و بازده شرکت ها می باشد. بطور کلی در این تحقیق با در نظر گرفتن تمامی شرکت های بورس اواق بهادار تهران، ابعاد مختلف رویکرد کارت امتیازی متوازن و تأثیر آن بر عملکرد مالی شرکت های بورس را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

1-4  اهمیت-ضرورت و نتایج احتمالی تحقیق

            شرکت ها برای اینکه بتوانند در عرصه داخلی و خارجی در بازار پر تغییر کنونی به حیات خود ادامه دهند، می بایست بطور مداوم خود را مورد ارزیابی قرار دهند. ورود محصولات و خدمات شرکت ها به عرصه بین المللی و تجارت جهانی منوط به رسیدن به سطح کیفیت و استاندارهای آنان و تولید محصولات و خدمات در کلاس جهانی است. بنابراین شرکت ها ناگزیر از ارزیابی های دقیق و حرفه ای از عملیات و برنامه های خود هستند. وضعیت کنونی صادرات و واردات کشور و تراز بازرگانی در مقایسه با سایر کشور ها نشان از عدم وجود این ارزیابی های دقیق است. بنابراین لزوم استفاده از یک روش مناسب و همه جانبه برای ارزیابی شرکت ها مشهوداست. یکی از روش های ارزیابی عملکرد که در نسل های جدید خود ابزاری برای تدوین استراتژی و عملیات شرکت می باشد، کارت امتیازی متوازن است که قصد داریم دراین تحقیق با بهره گرفتن از ابعاد این رویکرد، ارزیابی عملکردرا در سازمان انجام داده و تأثیرات آن را برعوامل مالی شرکت بررسی کنیم زیرا شاخص های مالی شرکت برآیند کلیه فرایند های کیفی و کمی شرکت ها است. بررسی ارتباط موثر بین اجرای کارت امتیازی متوازن و عملکرد مالی شرکتها در بازار اوراق بهارار می تواند باعث گسترش استفاده صنعتگران در صورت کشف تأثیر از این روش شود که در نهایت مصرف کنندگان از منافع و اثرات آن برروی محصولات منتفع خواهند شد و راه برای توسعه صنعت و ورود به عرصه های بین المللی و همچنین علاقه سرمایه گذاری بیشتر سهامداران داخلی و خارجی با تکیه بر این روش های روز دنیا خواهد بود .

 

1-5 پیشینه تحقیق

            تحقیقات زیادی در کشورمان در زمینه ارزیابی عملکرد با رویکرد کارت امتیازی متوازن انجام شده است همچنین تحقیقات فراوانی هم مربوط به تاثیر عوامل مالی برروی بازده سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس صورت گرفته است . اما از آنجایی که تا کنون تحقیقات انجام گرفته در هر کدام از این بخشها (صنعتی – مالی ) بطور جداگانه انجام گرفته و با توجه به تاثیر بسیار مهم اجرای این رویکرد ها برروی ثروت سهامداران، این تحقیق انجام خواهد گرفت. مدل های متفاوتی تاکنون در تحقیقات مختلف در مورد ارزیابی عملکرد در جهان مطرح شده است. این مدل ها را می توان به سه دسته کلی تقسیم نمود، که شامل مدل های مبتنی بر زمان و هزینه ، مدل های برتری سازمانی و خودارزیابی و مدل های ترازیابی(یکپارچه) می باشد که در زیر به آن اشاره شده است:

• مدل های مبتنی بر زمان و هزینه: مدل هایی هستند که با تکیه بر ارزیابی حوزه مالی و فرایند تولید مبتنی بر کنترل و هزینه صرف شده. این مدل ها شامل نمودار نیمه عمر، مدل اسکور (SCORE)
• مدل های برتری سازمانی و خود ارزیابی : این مدل ها با تاکید بر ارزیابی حوزه مدیریت و فرایند تولید مبتنی بر نتیجه و ارتقاء کیفیت فرایند ها مطرح شده اند که شامل مدل دمینگ (Deming) ، مدل ممیزی کیفیت (ISO)، مدل کیفیت مالکوم بالدریج (BALDRIGE) و مدل تعالی سازمانی (EFQM) هستند.
• مدل های ترازیابی (یکپارچه): تاکید این مدل ها بر کلیه ابعاد ارزیابی متوازن در حوزه های مدیریت ، فرایند تولید و عملیات مالی و م نیروی انسانی مبتنی بر اجرا و ارتقاء استراتژی می باشد. این مدل ها شامل: سیستم اسمارت (SMART)، مدل منشور عملکرد، مدل الگوگیری(Benchmarking) ، مدل مدیریت بر مبنای هدف(MBO)، مدل نظام مدیریت هوشین (HOSHIN) ، مدل کارت امتیازی متوازن (BSC).(شرکت پینکو، 1389)

کلیه مدل ها در هر سه بخش در جهت تکمیل یکدیگر توسعه یافته اند. نتایج حاصل از هر کدام این مدل ها برای شرایط و موقعیت ها و زمان های مختلف متفاوت است.

1-6 اهداف تحقیق:

          هدف اصلی از انجام این تحقیق یافتن تأثیر ارزیابی با رویکرد کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی شرکتها می باشد.

اهداف کاربردی این تحقیق به یافتن رابطه پیاده سازی این رویکرد با بازده سهام ، سود هر سهم و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار شرکت می باشد. این اهداف می تواند به شرکت ها درباره پیاده سازی این رویکرد، راهنمایی هایی را ارائه کند . 

هدف علمی در این تحقیق شناساندن رویکرد کارت امتیازی متوازن همچنین بررسی تأثیر نهادینه سازی این رویکرد بر عملکرد مالی شرکت های بورس اوراق بهادار تهران می باشد .

از جمله اهداف فرعی در این تحقیق می توان به مشخص کردن هر کدام از سنجه های کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی شرکت ها می باشد. همچنین در این تحقیق به بررسی شرکت هایی که خود کارت امتیازی متوازن را اجرا نموده و سایر شرکتهایی که اجرا ننمودند خواهیم پرداخت. همچنین از سایر اهداف فرعی این تحقیق می توان به تأثیر اندازه شرکت در اجرای کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی آنها ، اشاره کرد.

 

1-7 فرضیات تحقیق

فرضیات این تحقیق شامل یک فرضیه اصلی و پنج فرضیه فرعی است.که به شرح زیر بیان می گردد.

فرضیه اصلی :نمرات کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی شرکت ها تأثیر داشته است.

 

فرضیه فرعی 1 : نمرات کارت امتیازی متوازن بر تغییرات قیمت سهام تأثیر داشته است.

فرضیه فرعی 2  : نمرات کارت امتیازی متوازن بر ارزش شرکت  تأثیر داشته است.

فرضیه فرعی 3 : نمرات کارت امتیازی متوازن برریسک سیستماتیک  تأثیر داشته است.

فرضیه فرعی 4 : نمرات کارت امتیازی متوازن بر بازده سهام شرکت ها تأثیر داشته است.

فرضیه فرعی 5 : نمرات کارت امتیازی متوازن بر تغییرات سود هر سهم تأثیر داشته است.

 

1-8 روش تحقیق

این تحقیق از نوع کاربردی بوده و از نوع پیمایشی می باشد. در این تحقیق ابتدا در مرحله اول با بهره گرفتن از اطلاعات کتابخانه ای به جمع آوری ادبیات موضوعات مورد بحث پرداخته خواهد شد. همچنین درادامه شاخص های عملکردی مربوط به کارت امتیازی متوازن و همچنین شاخص هایی که در این رویکرد وجود دارند ، استخراج می شود. از طرفی عملکرد مالی شرکت ها توسط شاخص های آن تعریف شده و اطلاعات آن از طریق بورس استخراج می گردد؛ در مرحله دوم با بهره گرفتن از شاخص های استخراج شده، شرکت ها را با رویکرد کارت امتیازی متوازن ارزیابی و نمرات آنان ارزیابی  خواهیم کرد. ازطرفی اطلاعات مالی مربوط به همین شرکت ها با بهره گرفتن از مستندات بورس اوراق بهادار جمع آوری و محاسبه می گردد. در مرحله سوم با بهره گرفتن از اطلاعات جمع آوری شده مراحل قبل و رگرسیون خطی به تحلیل اثرات نمرات کارت امتیازی متوازن بر عملکرد مالی شرکت ها  پرداخته و نتیجه را استخراج می شود.

1-9   قلمرو زمانی مکانی موضوعی تحقیق

دوره زمانی تحقیق : بین سال های 78 تا 88 می باشد .

مکان تحقیق  : شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

قلمرو موضوعی : با توجه به نظر شورای تحصیلات تکمیلی مبنی بر ذکر نهادینه شدن بجای نمرات ارزیابی در این تحقیق در مواردی که نهادینه شدن مطرح شده است ، منظور میزان یا جایگاه ارزیابی عملکرد می باشد. 

1-10  جامعه آماری

کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

1-11روش نمونه گیری

در این تحقیق نمونه گیری از جامعه صورت نگرفته است و کلیه شرکت های بورس اوراق بهادار تهران مورد نظر قرار گرفته اند. امّا نمونه ای که انتخاب شده است، نمونه زمانی است که اطلاعات شرکت ها مابین سال های 78 تا 88 مورد نمونه قرار گرفته است . در اکثر تحقیقات مالی نمونه خاصی از جامعه گرفته نمی شود تا بتوان به نتایجی قابل اتکا و تعمیم دست یافت. در این تحقیق برای جلوگیری از وجود سهام یک شرکت در شرکت دیگر و بدلیل تدقیق محاسبات و جلوگیری از اشتباهات احتمالی از روش غربالگری در جامعه استفاده شده است.

1-12 روش ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات

          به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق از روش های زیر استفاده خواهد شد:

الف – روش های گردآوری اطلاعات :

          1- مشاهده

          2- مطالعات کتابخانه ای

          3- مطالعات موردی

ب- ابزار های گردآوری اطلاعات :

          1- مصاحبه با خبرگان و مدیران

          2- پرسشنامه

 

شهریورماه سال 1390

 

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 1

1-2- بیان مسئله. 2

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-4- اهداف تحقیق.. 4

1-4-1- اهداف اصلی.. 4

1-4-2- اهداف فرعی.. 4

1-5- فرضیات تحقیق.. 5

1-5-1- فرضیات اصلی.. 5

1-5-2- فرضیات فرعی.. 5

1-6- نوع و روش تحقیق.. 5

1-7- روش گردآوری اطلاعات.. 6

1-8- جامعه آماری.. 6

1-9- روش نمونه گیری.. 7

1-10- قلمرو تحقیق.. 7

1-10-1- قلمرو موضوعی.. 7

1-10-2- قلمرو مکانی.. 7

1-10-3- قلمرو زمانی.. 7

1-11- تعریف مفاهیم و واژگان کلیدی.. 8

1-11-1- نظام مدیریت دانش…. 8

1-11-1-1- انواع نظام‌های مدیریت دانش…. 9

1-11-2- خلاقیت… 10

1-11-3- نهاد دانش محور. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1- مبانی نظری.. 12

2-1-1- مقدمه. 12

2-1-2- مدیریت دانش…. 14

2-1-3- سازمان (نهاد) دانش محور. 55

2-1-4- خلاقیت… 59

2-2- پیشینه تحقیق.. 79

2-2-1- تحقیقات داخلی.. 79

2-2-2- تحقیقات خارجی.. 82

2-2-3- مقایسه پیشینه تحقیقات با موضوع این تحقیق.. 84

2-3- چارچوب مفهومی تحقیق.. 84

2-4- جمع بندی.. 85

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه. 87

3-2- روش تحقیق.. 88

3-3- متغیرهای تحقیق.. 89

3-4- جامعه آماری.. 89

3-5- نمونه آماری.. 91

3-6- ابزار جمع آوری اطلاعات.. 92

3-7- روایی و پایایی مصاحبه. 93

3-8- شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 96

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات

4-1- مقدمه. 99

4-2- تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه. 99

4-2-1- مصاحبه با مدیرعامل شرکت تحقیقات صنایع فرناس آریا 99

4-2-2- مصاحبه با مدیر فناوری شرکت اینوتکس ایران.. 101

4-2-3- مصاحبه با مدیرعامل شرکت سپهر اندیش دارمان.. 102

4-2-4- مصاحبه با مدیرعامل شرکت مشاوره مهندسی نداک… 104

4-2-5- مصاحبه با مدیردپارتمان طرح‌ریزی پروژه‌های شرکت گسترش‌اندیشه پویا 106

4-2-6- مصاحبه با مدیرتوسعه و بهبود محصول شرکت مشاوران توسعه آینده. 107

4-2-7- مصاحبه با مدیرعامل شرکت فرا روش صبا 109

4-3- خصوصیات شرکتهای مورد مطالعه. 111

4-3-1- خصوصیات شرکت تحقیقات صنایع فرناس آریا 111

4-3-2- خصوصیات شرکت اینوتکس ایران.. 112

4-3-3- خصوصیات شرکت سپهر اندیش دارمان.. 113

4-3-4- خصوصیات شرکت مشاوره مهندسی نداک… 113

4-3-5- خصوصیات شرکت گسترش اندیشه پویا 115

 

4-3-6- خصوصیات شرکت مشاوران توسعه آینده. 116

4-3-7- خصوصیات شرکت فرا روش صبا 117

4-4- نتایج تجزیه و تحلیل.. 119

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه. 120

5-2- تحلیلی بر سوالات پژوهش…. 120

5-2-1- نتایچ بدست آمده از سوالات.. 120

5-3- نتیجه گیری.. 121

5-4- پیشنهادات بر مبنای یافته‌های تحقیق.. 122

5-5- پیشنهادات برای پژوهشهای آتی.. 123

5-6- محدودیتهای تحقیق.. 124

منابع و مأخذ

6-1- منابع فارسی.. 125

6-2- منابع انگلیسی.. 129

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

در عصر حاضر که عصر دانایی نامیده می‌شود، سازمانها شاهد محیط‌هایی هستند که روز به روز پویاتر و چالش برانگیزتر می‌شوند. تغییر و تحول جزء جدایی ناپذیر دنیای امروزی است، به عبارت دیگر تنها جزء ثابت تغییر است. امروزه به سرمایه‌های نامشهود و معنوی که همان دانش نامیده می‌شوند، به عنوان یک عامل مهم و حیاتی می‌نگرند. به بیان دیگر، سازمان هایی در برابر تغییرها و تحولها پیروز خواهند بود که بتوانند سرمایه نامشهود و معنوی (دانش) خود را بهبود و توسعه بخشند (ملکی نیا، بجانی، 1388).

مدیریت دانش فرایند خلق ارزش از دارایی‌های نامحسوس سازمان است. دارایی‌های نامحسوس همچنین بعنوان سرمایه‌ی معنوی، شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی یا سرمایه مشتری می‌باشد. سرمایه‌ی انسانی، قدرت مغز و معلومات کارکنان در سازمان می‌باشد. سرمایه‌ی ساختاری نیز به دارایی‌های معنوی اطلاق می‌شود که نمی‌تواند به آسانی توسط کارکنان به خانه برده شود (لیبوویتز ، 1957).

نظام (سیستم)‌های اصلی مدیریت دانش عبارتند از: نظام‌های مدیریت اسناد و مدارک، نظام‌های پشتیبان تصمیم، نظام‌های پشتیبان گروه، نظام‌های اطلاعاتی مدیران اجرایی، نظام‌های مدیریت جریان کار، و نظام‌های مدیریت ارتباط با مشتری (جاشاپارا، 2004).

بدون تردید “خلاقیت و نوآوری” یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی‌های انسان است که تقریبا همه ابعاد و جنبه‌های زندگی و تمدن وی را تحت تاثیر کامل خود قرارمی‌دهد. در واقع تمام علوم و فنون و هنرها و به‌طور کلی همه تمدن انسان محصول خلاقیت است و در این خصوص نقش تکوینی و تکاملی دارد (زمین پرداز، 1389).

پل رومر که از منتقدان «اقتصاد دانش» به شمار می‌آید، گفته است فقط منابع دانش و تفکرات، دارای استعداد نامحدودی برای رشد هستند. انتقال نظام‌مند دانش، به طور عام بر کل فعالیت سازمان و به طور خاص بر کار تک‌تک اعضا و کارکنان آن تأثیر می‌گذارد، به همه آنان سود ‌رسانده و اثربخشی، کارآیی و بهره وری را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، خلاقیت‌ها از کاربرد دانش موجود و خلق نظرات جدید در انتقال نظام‌مند دانش، ریشه می‌گیرند و انتقال‌دهندگان، دریافت‌کنندگان و واسطه‌های دانش مورد نیاز، به دلیل تسهیم دانش، قیمتی مناسب را به شکل پیشرفت در کار و یا کسب موقعیت بهتر، دریافت می‌نمایند (عبدالکریمی، 1382).

 

1-2- بیان مسئله

شاید بتوان یکی از مهم‌ترین ارکان مدیریت دانش را اجرا و پیاده سازی آن در سازمان برد، چرا که دیگر موارد مرتبط با آن، همگی به عنوان مقدمه‌ای برای بستر سازی و استفاده از آنها برای تحقق عملی مدیریت دانش به‌کار می‌روند. برای اینکه مدیریت دانش قابلیت اصلی سازمان شود، وجود سه مولفه مهم اجتماعی- فرهنگی، سازمانی و فناوری ضروری است. با ترکیب این مولفه‌ها نظام مدیریت دانش خلق می‌شود (عدلی، 1383). بسیاری از نظام‌های مدیریت دانش با طراحی و ادغام فناوریهای مختلفی توسعه یافته اند. تمام نظام‌های مدیریت دانش به دنبال تامین انتظارات مدیریت ارشد نظیر نرخ بازده، سرمایه گذاری و افزایش اثربخشی است. در سازمان هایی که چالش آنها تولید کالا و ارائه خدمات با توجه به نیازهای درحال تغییر مشتریان است، بهبود فرایندهای مدیریت با توانایی سازمان در کسب، توزیع و استفاده از دانش جدید همراه است (جاشاپارا، 2004).

از سوی دیگر خلاقیت یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ویژگی‌های انسان است که تقریبا همه ابعاد و جنبه‌های زندگی و تمدن وی را تحت تاثیر کامل خود قرارمی‌دهد. تمام علوم و فنون و هنرها و به‌طور کلی همه تمدن انسان محصول خلاقیت است. انسان با خلاقیت می‌تواند خود را توانا‌تر کند، بر طبیعت با عظمت غالب شود، جهان اسرار آمیز را بشناسد و مسائل و مشکلات عدیده حیات خودرا حل نماید. از این رو خلاقیت را محور حرکت جهانی قرن حاضر می‌دانند (زمین پرداز، 1389).

از این جهت که نهادهای دانش محور برای گسترش و کاربرد نوآوری و اختراع تشکیل می‌شوند، این پژوهش سعی دارد تا ضمن روشن ساختن ابعاد خلاقیت و نظام مدیریت دانش در نهادهای دانش‌محور، تاثیر نظام مدیریت دانش را بر خلاقیت سازمانی را مشخص نموده و پیشنهاداتی در خصوص بالا بردن این میزان تاثیر ارائه نماید.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

دانش همواره مهم بوده و هست، اما در حال حاضر مهم تر و جالب تر شده است. و آن ناشی از اعمال قدرت دانش برای کسب مزیت رقابتی پایدار است (عدلی، 1383). مدیریت دانش از مبانی خاصی برخوردار است که ریشه در اصول متفاوتی دارد. از نظر اصول بنیادین ریشه در جامعه‌شناسی، مدیریت، مدیریت منابع انسانی، علوم اطلاع‌رسانی، استراتژی، فلسفه و مردم شناسی دارد. از نظر محتوا رابطه‌ی تنگاتنگ با مباحث یادگیری سازمانی، مدیریت تغییر، فرهنگ، و مالکیت معنوی دارد. از نظر فعالیت نیز با تبدیل دانشهای ضمنی و صریح، بحث و مذاکره، و مکالمه و گفتگو مرتبط است. همانگونه که مشاهده می‌شود، مبحث مدیریت دانش از مباحثی است که بصورت میان رشته‌ای قابل بررسی است و قدرتها و چالشهای مدیریت دانش منشعب از خاصیت میان رشته‌ای آن می‌باشد (جاشاپارا، 2004). با توجه به توضیحات ارائه شده، واضح است که هر پیشرفتی در این زمینه نیازمند یک بررسی منسجم، میان رشته‌ای و راهبردی می‌باشد.

به این ترتیب با پژوهش روی تاثیر نظام مدیریت دانش بر روی خلاقیت در نهادهای دانش محور بعنوان موسسات شاخص از لحاظ دانشی، با روشن نمودن ابعاد این تاثیرات به قدرت بخشیدن مبحث مدیریت دانش کمک خواهیم نمود.

 

1-4- اهداف تحقیق

 

1-4-1- اهداف اصلی

هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان تاثیر نظام مدیریت دانش بر خلاقیت سازمانی جهت استفاده از آن برای توجیه مدیران ارشد نهادهای دانش‌محور است. به این منظور روی مفاهیم مرتبط با حوزه‌ی مدیریت دانش، و خلاقیت مطالعه و بررسی شد، و سپس با انجام مصاحبه‌هایی با مدیران سازمان های دانش محور، تاثیر اجزاء و زیرنظامهای مدیریت دانش بر خلاقیت سنجیده شد.

1-4-2- اهداف فرعی

از اهداف ثانوی پژوهش، پیوند هر چه بیشتر علم مدیریت دانش با یکی از مفاهیم مهم رفتار سازمانی یعنی خلاقیت با تعیین میزان تاثیر نظام مدیریت دانش بر آن است.

 

1-5- فرضیات تحقیق

 

1-5-1- فرضیات اصلی

 

• نظام مدیریت دانش بر روی خلاقیت در نهادهای دانش محور تاثیر مثبت دارد.

 

1-5-2- فرضیات فرعی

 

1. نظام مدیریت دانش بر روی خلاقیت فردی تاثیر مثبت دارد.
2. نظام مدیریت دانش بر روی خلاقیت جمعی تاثیر مثبت دارد.
3. بیشتر انواع نظام‌های مدیریت دانش بر روی خلاقیت در نهادهای دانش محور تاثیر مثبت دارند.

 

1-6- نوع و روش تحقیق

در این تحقیق روش تحقیق بصورت کیفی است. پژوهش کیفی برای درک و تبیین پدیده‌های اجتماعی از داده‌های کیفی نظیر داده‌های حاصله از مصاحبه‌ها، مستندات، مشاهده‌ی مشارکتی، پرسش نامه و… استفاده می‌کند.

نمونه‌های استراتژی‌های پژوهش کیفی عبارتند از پژوهش در عمل (اقدام پژوهی)، پژوهش مطالعه موردی، قوم نگاری، رویکرد تئوری مفهوم سازی بنیادی. منابع گردآوری داده‌های کیفی عبارت از مشاهده‌ی مشارکتی (کار میدانی) مصاحبه‌ها و پرسش نامه، مستندات و متون و حالات و واکنش‌های آزمودنی‌ها است.

                                                                         

1-7- روش گردآوری اطلاعات

در این پژوهش دو روش اسنادی و پیمایشی جهت جمع آوری داده‌ها استفاده شده است. در روش اسنادی با مراجعه به منابع مختلف از قبیل کتاب، پایان نامه، مقاله، مجلات و اینترنت به بررسی موضوع مورد مطالعه پرداخته و با بهره گرفتن از اطلاعات بدست آمده به تدوین تعاریف در خصوص دو مبحث نظام مدیریت دانش، خلاقیت و ارتباطاتی که در حوزه‌های نزدیک به این دو مبحث مطرح شده اقدام گردیده است.

در روش پیمایشی نیز محقق با بهره گرفتن از ابزارها و فنونی که در دست دارد به تحقیق در خصوص موضوع مربوطه می‌پردازد و اطلاعات بدست آمده را ثبت و مورد استفاده قرار می‌دهد. از مهمترین ابزارهای جمع آوری اطلاعات می‌توان به مصاحبه اشاره نمود. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز در روش پیمایشی از مصاحبه استفاده شده است. در این پژوهش از مصاحبه ساختاریافته استفاده شد، که در آن با بکارگیری یک چارچوب معین، چندین پرسش بسته برای مقایسه و تعدادی پرسش باز جهت استحصال دیدگاه‌های خاص مصاحبه شوندگان در نظر گرفته شد.

1-8- جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش کارشناسان و مدیران نهادهای دانش محور فعال در حوزه مدیریت دانش و رفتار سازمانی است. به این منظور تمامی شرکتهای مشاوره مدیریتی فعال در حوزه مدیریت دانش، به‌عنوان شاخص‌ترین نهادهای دانش محور انتخاب شدند.

این شرکتها شامل چهارده شرکت بودند که مشخصات آنها از منابع معتبر (شامل انجمن مشاوران مدیریت ایران) استخراج شد.

 

1-9- روش نمونه گیری

اگرچه در پژوهش کمی بین گردآوری و تحلیل داده‌ها خط روشنی وجود دارد ولی این تمایز برای بسیاری از پژوهشگران کیفی مساله زا است. در پژوهش کیفی، روش‌های تحلیل مختلفی وجود دارد ولی در اینجا یک روش تحلیل مورد استفاده قرار گرفته: هرمونتیک.

هرمونتیک را هم می‌توان به عنوان نوعی فلسفه بنیادی و هم به عنوان روش خاصی از تحلیل مطمح نظر قرار داد. به عنوان یک رویکرد فلسفی نسبت به درک انسان، مبنایی فلسفی برای تفسیرگرایی فراهم می‌کند. به عنوان نوعی روش تحلیل، شیوه‌ای برای درک داده‌های متنی ارائه می‌دهد. به دلیل اینکه تمام جامعه آماری استخراج شده از منابع مورد بررسی قرار گرفت، از روش نمونه گیری خاصی جهت انتخاب از میان جامعه آماری در این پژوهش استفاده نشد.

 

1-10- قلمرو تحقیق

 

1-10-1- قلمرو موضوعی

قلمرو موضوعی این پژوهش تاثیر نظام مدیریت دانش بر خلاقیت سازمانی است.

1-10-2- قلمرو مکانی

قلمرو مکانی پژوهش حاضر شامل نهادهای دانش محور است که بعنوان شاخص‌ترین این نوع نهادها، شرکت‌های مشاوره مدیریت فعال در حوزه‌ی مدیریت دانش در ایران انتخاب شده‌اند.

1-10-3- قلمرو زمانی

قلمرو زمانی این پژوهش از اسفندماه سال 1389 لغایت مردادماه سال 1390 می‌باشد.

 

1-11- تعریف مفاهیم و واژگان کلیدی

 

1-11-1- نظام مدیریت دانش

در زمینه مدیریت دانش دو دیدگاه واگرا وجود دارد که هریک در درک مفاهیم و همچنین پیاده سازی مدیریت دانش، نگاه‌های متفاوتی را بدنبال دارد. این دو دیدگاه عبارتند از:

1) دیدگاه متمرکز بر فناوری اطلاعات و 2) دیدگاه متمرکز بر کارکنان.

دیدگاه متمرکز بر فناوری اطلاعات بر ساخت نظام‌های اطلاعاتی متمرکز است و به درگیر ساختن متخصصانی که با کامپیوتر و علوم اطلاعاتی آشنایی دارند، گرایش دارد. از سوی دیگر دیدگاه متمرکز بر کارکنان بر ارزیابی و توسعه مجموعه پیچیده‌ای از مهارت‌ها و فنون پویا، که متغیر هستند، تمرکز می‌کند (اخگر، جهانیان، 1389).