واژه­ های کلیدی: برنامه ­درسی پنهان، مسئولیت­ پذیری، متوسطه اول، گیلانغرب

 فهرست مطالب

عنوان                                         صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………… 13

2-2 اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………15

1-2-1 اهمیت و ضرورت نظری……………………………………………………………………………………………………………15

1-2-2 اهمیت و ضرورت کاربردی……………………………………………………………………………………………………….15

3-1 هدف­های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..16

1-3-1 اهداف کلی:……………………………………………………………………………………………………………………………..16

1-3-2 هدف­های جزئی……………………………………………………………………………………………………………………….16

1-4 سؤال­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….17

1-4-1 سؤال­های فرعی……………………………………………………………………………………………………………………….17

1-5 تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم تحقیق………………………………………………………………………………………………17

1-5-1 تعاریف نظری…………………………………………………………………………………………………………………………..17

1-5-2 تعاریف عملیاتی………………………………………………………………………………………………………………………..18

فصل دوم: مطالعات نظری

2-1 بخش اول: مبانی نظری برنامه­ درسی پنهان…………………………………………………………………20

2-1-1 مفهوم شناسی برنامه­ درسی پنهان………………………………………………………………………………………………….20

2-1-2 تاریخچه برنامه­ درسی پنهان…………………………………………………………………………………………………………20

2-1-3 نظریه­ها و دیدگاه ­های برنامه­ درسی پنهان………………………………………………………………………………………..24

2-1-3-1 دیدگاه و کار غیر نظری…………………………………………………………………………………………………………..25

2-1-3-2 دیدگاه نظریه عملکردی……………………………………………………………………………………………………………26

2-1-3-3 دیدگاه نظریه انطباقی……………………………………………………………………………………………………………….26

2-1-3-4 نظریه انتقادی-بازآفرینی…………………………………………………………………………………………………………..27

2-1-4 ابعاد و مؤلفه­ های برنامه­ درسیپنهان…………………………………………………………………………………………………29

2-1-5 ضرورت توجه به برنامه­ درسیپنهان………………………………………………………………………………………………..31

2-2 بخش دوم مطالعات نظری: مسئولیت­ پذیری…………………………………………………………………………………………34

2-2-2 جلوه­ای از مسئولیت­ پذیری و پاسخگویی در قرآن …………………………………………………………………………..36

2-2-3 خانواده و مسئولیت پذیری کودکان……………………………………………………………………………………………….37

2-2-4 پیش شرط و فرایند مسئولیت­ پذیری………………………………………………………………………………………………..38

2-2-5 آموزش مسئولیت پذیری…………………………………………………………………………………………………………….. 39

2-2-6 مسئولیت پذیری و مدرسه…………………………………………………………………………………………………………….41

2-2-7 مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان………………………………………………………………………………………………………..43

2-2-8 خود مختاری و مسئولیت……………………………………………………………………………………………………………..45

2-2-9 مسئولیت و عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………..47

2-3 بخش سوم: مروری بر پیشینه پژوهش­های انجام شده

2-3-1پژوهش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………………………49

2-3-2 پژوهش­های خارجی…………………………………………………………………………………………………………………51

فصل سوم:روش­شناسی تحقیق

3-1 روش انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..57

3-2 جامعه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..57

3-3 نمونه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..57

3-4 ابزار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….57

3-5 پایایی ابزار………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-5 روش­های تجزیه و تحلیل داده ­ها……………………………………………………………………………………………………58

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­های تحقیق

4-1 بخش اول: تحلیل توصیفی………………………………………………………………………………..59

4-1-1 جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………………..59

4-1-2 سن………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

4-1-3 سطح تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………61

4-1-4 مدرسه محل تدریس………………………………………………………………………………………………………………..62

4-1-5 وضعیت استخدام……………………………………………………………………………………………………………………..63

4-2 بخش دوم: تحلیل استنباطی……………………………………………………………………………….64

4-2-1 بررسی سوال اول پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..64

4-2-2 بررسی سوال دوم پژوهش….   …………………………………………………………………………………………………….71

 

 

4-2-3 بررسی سوال سوم پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..78

4-2-4 بررسی سوال چهارم پژوهش………………………………………………………………………………………………………..85

4-2-5 بررسی سوال پنجم پژوهش………………………………………………………………………………………………………….92

4-2-6 بررسی سوال ششم پژوهش………………………………………………………………………………………………………….99

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادات

5-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….107

5-1-1 نتایج بررسی اولین سؤال پژوهش……………………………………………………………………………………………….107  

  5-1-2  نتایج بررسی دومین سؤال پژوهش…………………………………………………………………………………………..108

5-1- 3  نتایج بررسی سومین سؤال پژوهش ………………………………………………………………………………………….109

 5-1-4  نتایج بررسی چهارمین سوال پژوهش ………………………………………………………………………………………..110

5-1-5  نتایج بررسی پنجمین سوال پژوهش……………………………………………………………………………………………112

5-1- 6 نتایج بررسی ششمین سوال پژوهش……………………………………………………………………………………………113

5-2 پیشنهادهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………115

5-2-1پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………………….115

5-2-2 پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………115

5-3  محدودیت­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………116

5-3-1 محدودیت­های تحت کنترل تحقیق………………………………………………………………………………………………116

5-3-2 محدودیت­های خارج از اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………………………..116

 فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………117

 الف) منابع داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………117

  ب) منابع خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………124

 پیوست­ها……………………………………………………………………………………...……127

 پیوست شماره(1)……………………………………………………………………………………………………………………………….127

مقدمه

 

آنچه را که طراحان و برنامه­ ریزان درسی برای رشد و تربیت فراگیرندگان طراحی و  برنامه ­ریزی می­ کنند، «برنامه درسی ­رسمی»است. برنامه ­درسی­ به عنوان یکی از ستون­های الزامی سازه علوم­تربیتی نقش بی­بدیلی در عمل کردهای تربیتی داشته است و حتی پا را از قلمرو رسمی بودن بیرون گذاشته، فرایندهای غیر رسمی را در بر گرفته است(تقی پور وغفاری،34:1388). صاحب­نظران، انواع متعددی برای مفهوم برنامه­ درسی، ارائه داده­اند برای نمونه، می­توان به نظر آیزنر(1994) اشاره کرد که برنامه ­های هم­زمان اجرا شده در امکان آموزشی را به سه دسته برنامه رسمی، پنهان و پوچ تقسیم می­نماید.

• بیان مسأله:

            برنامه ­درسی به عنوان یک حوزه تخصصی، محدود به مجموعه ­ای از تجارب و یادگیرهای از پیش تعیین شده نیست. عوامل دیگری به طور اجتناب ناپذیر در کنار برنامه ­های رسمی وجود دارند که در بسیاری از جنبه­ها به طورگسترده، پایدارتر و نافذتر، درشکل­ گیری تجارب، انتقال افکار، نگرش­ها، ارزش ها و اعمال و رفتار دانش ­آموزان تاثیر می­گذارند و نفوذ آنها کل فرایند تعلیم و تربیت را تحت تاثیر قرار می­دهند. چنین تجاربی را که در طی تحصیل در مدرسه و کلاس درس آموخته و درک می شود و جزء برنامه درسی از قبل تعیین شده نیست، برنامه ­درسی پنهان یا پیامدهای قصدنشده گویند که دارای آثار مثبت و منفی فراوان بر دانش ­آموزان است. کم توجهی و غفلت از آثار منفی می ­تواند تحقق اهداف والای تعلیم و تربیت را دچار مشکل سازد. گرچه این یادگیری­ها و تجارب، در برنامه­ درسی صریح و از پیش طراحی شده پیش بینی نگردیده، اما آنها یک برنامه درسی واقعی را تشکیل می دهند زیرا در زمره مهم­ترین و موثرترین محتواهای آموزشی هستند که دانش ­آموزان در مدرسه به طور طبیعی یاد می گیرند. این برنامه­ درسی در مدرسه آموزش داده می­ شود و از تجارب داخل کلاس­ها، کتاب­خانه­ها، جشن­ها، و محیط اجتماعی مدرسه شکل می­گیرد( علیخانی و  مهرمحمدی،40:1384).

 

بدون تردید یکی از مولفه­های بسیار مهم در شکل­ گیری مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان، در مدرسه برنامه­ درسی پنهان است دانش ­آموزان از طریق برنامه ­های درسی و به ویژه برنامه­ درسی پنهان با انواع دانش علمی، اجتماعی تاریخی، سیاسی و…و مهارتها و نگرش­های مختلفی همچون احترام، صداقت، همدردی ،وطن پرستی ، تعهد، انضباط ، رعایت قانون و مقررات و غیره آشنا می­شوند. (حسینعلی و غفاری،1388).  اگر در جهان بینی اسلام را نگاه کنیم و در پی آن باشیم که با دید اسلام، انسان را دنبال کنیم در تحلیل، نهایت به یک اصل می رسیم و آن اینکه انسان مسئول است مسئله تعهد و مسئولیت­ پذیری در انسان نه چون امری مربوط به علم اخلاق بلکه به عنوان یک ضرورت حیاتی محسوب می شود، این ضرورت در خصوصیات زیستی و زندگی جمعی انسان مبتنی است(پایدار،10:1354).

              مسئولیت یا مسئولیت­ پذیری به تنهایی اشاره به حس وظیفه­شناسی، پاسخگوبودن و تعهد دارد. در یک دسته­بندی کلی می­توان مسئولیت­ پذیری را به انواع زیر تقسیم ­بندی کرد: 1- مسئولیت­ پذیری درقبال خود 2- مسئولیت­ پذیری در برابر خدا 3- مسئولیت­ پذیری در برابر دیگران 4- مسئولیت­ پذیری در برابر طبیعت(طالبی و خوشبین،210:1391). اساس ایجاد حس مسئولیت در افراد به نخستین سالهای زندگی هر فرد بر می­گردد. هر انسان سالم که فرایند رشد متعادل و بهنجار را پشت سر گذاشته باشد در کنار همه احساس­های طبیعی و عاطفی دارای حس پذیرفتن پیامدهای رفتار و تصمیم­های خویش می­باشد(ابوطالبی،28:1389).

              از جمله تحقیقات که در ایران انجام شده است می­توان به پژوهش­های زیر اشاره کرد ؛ ” سبحانی نژاد”(1379) در پژوهشی که تحت عنوان “بررسی مسئولیت­ پذیری اجتماعی در برنامه­ درسی کنونی دوره ابتدایی ایران” یافته­ های این پژوهش نشان داد در محتوای دروس پایه­ های چهارم و پنجم ابتدایی بیشترین توجه به مسئولیت­های مدنی بوده است. درعین حال به دو بعد شناختی و عاطفی مسئولیت های اجتماعی به طور ناقص و به بعد عملکردی آن نیز هیچ گونه توجهی نشده است. پژوهش علوی (1383) تحت عنوان ” مطالعه توصیفی ابعاد جامعه ­شناسی برنامه­ درسی پنهان در مدارس راهنمایی دخترانه شهر تبریز با تاکید بر هنجارهای روحیه علمی” تاکید اصلی پژوهش بر مقایسه هنجارها، نگرش­ها و باورهای برنامه­ درسی پنهان، با هنجارهای شناخته شده روحیه علمی و شیوه ­های اعمال آن می­باشد.

        پژوهش بروغنی (1390) تحت عنوان”بررسی تاثیر برنامه درسی پنهان بر عواطف دانش ­آموزان دختر مقطع ابتدایی شهر سبزوار” در این تحقیق نقش مولفه­های نه گانه برنامه­ درسی از منظر کلاین شامل هدف­ها، محتوا، فعالیت­های یادگیری دانش آموزان، روش های ارزشیابی، منابع و ابزار یادگیری و….برعواطف دانش آموزان بررسی می­ شود.

همچنین از پژوهش­های مرتبط درخارج از کشور می­توان به؛ پژوهش کاروالو (1995) ارزش­های موجود در برنامه­ درسی پنهان گروهی از دانش ­آموزان مورد مطالعه قرارداد. یافته­ های این تحقیق نشان دادند که یک بازآفرینی ارزشی از طریق برنامه­ درسی پنهان وجود دارد که گرایش آن نسبت به ارزش­های منفی یا غیر ارزشی است که نه فقط دانش آموزان آن را تداوم می­بخشند، بلکه به طور ناخوآگاه کادر مدرسه آن را پرورش می دهد. آهولا (2000)پژوهشی باعنوان “برنامه درسی پنهان در آموزش عالی” نشان داد که دانشجویان به نسبت موفقیت در دانشگاه ناگذیرند ضوابط فرهنگی غیررسمی زندگی در محیط دانشگاه و مقررات بازی در محیط­های دانشگاهی را یاد بگیرند و به شدت احساس می­ کنند که نمی­توانند تصمیمات دپارتمانی و فعالیت­های آموزشی ر اتحت تاثیر قرار دهند.

  پژوهش بر این باور است، از آن­جا که برنامه­ درسی پنهان، احتمالاٌ در بسیاری از جنبه­ها از برنامه ­درسی آشکار فراگیرتر و مؤثرتر باشد(سبحانی­نژاد و امیری،65:1391). از این­رو می ­تواند در تحقق اهدف تربیتی که یکی از آن­ها تجلی روحیه مسئولیت­ پذیری در دانش ­آموزان دانست، نقش مؤثری داشته باشد. هر کدام از پژوهش­های گذشته به یک بعد از نقش برنامه­ درسی پنهان بر یادگیری، دانش ­آموزان پرداختند، در واقع  هر کدام از پژوهش­های گذشته به یک بعد از برنامه­ درسی پنهان و مسئولیت­ پذیری پرداختند، اکنون این پژوهش در پی آن هست که با عنایت به ورود به مبانی نظری و نیز سوابق پژوهش در این زمینه و با توجه به اینکه تحقیق جامعی در این حوزه با این عنوان صورت نگرفته، محقق  به بررسی نقش برنامه­ درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان از دیدگاه معلمان پرداخته است؟

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق :

1-2-1 اهمیت وضرورت نظری:

       – افزایش دامنه دانش نظری در حوزه برنامه ­درسی پنهان و اهمیت آن در مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان

           – کمک  به بسط و توسعه مباحث جدید در این عرصه

• اهمیت و ضرورت کاربردی:

    – دستیابی به جایگاه مولفه­های برنامه ­درسی پنهان موجود در مدارس بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان و اتخاذ تدابیری برای استفاده گروه­هایی چون معلمان، مدیران، متولیان آموزش و متخصصان برنامه درسی کشور

          – برنامه ­ریزی در جهت ایجاد حس مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان در سایه بهره­مندی از امکانات حاصل از برنامه­ درسی پنهان موجود در مدارس

– فراهم کردن زمینه­ای برای آشنایی هر چه بیشتر معلمان با مولفه­های برنامه ­درسی پنهان و نقش آن در مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان

1-3 هدف های تحقیق :

1-3-1 هدف کلی :

          بررسی نقش برنامه­ درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان مقطع متوسطه اول شهرگیلانغرب از دیدگاه معلمان می­باشد.

• هدف­های جزئی:

• تعیین نقش مولفه معلم از مولفه­های برنامه درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
• تعیین نقش مولفه دانش ­آموز از مولفه­های برنامه ­درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.

            3- تعیین نقش مولفه مکان فیزیکی از مولفه­های برنامه ­درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش     ­          آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.

          4- تعیین نقش مولفه روش تدریس از مولفه­های برنامه ­درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.

         5- تعیین نقش مولفه قوانین و مقررات از مولفه­های برنامه­ درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.

         6- تعیین نقش مولفه ارزشیابی ازمولفه­های برنامه­ درسی پنهان بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.

1-4 سؤال­های تحقیق :   

1-4-1سوال­های فرعی:

          1 – نقش معلم (به عنوان یکی از مولفه­های برنامه ­درسی پنهان) بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟

         2- نقش دانش ­آموز(به عنوان یکی از مولفه­های برنامه­ درسی پنهان) بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟

         3- نقش مکان فیزیکی(به عنوان یکی از مولفه­های برنامه­ درسی پنهان) بر مسئولیت­ پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟

          4- نقش روش­ تدریس به عنوان(به عنوان از مولفه­های برنامه ­درسی پنهان) بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟

        5-نقش قوانین و مقررات(به عنوان یکی از مولفه­های برنامه­ درسی پنهان) بر مسئولیت­ پذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟

    6- نقش ارزشیابی(به عنوان یکی از مولفه­های برنامه­ درسی پنهان)  بر مسئولیت­ پذیری دانش ­آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟ 

1-5 تعریف  نظری و عملیاتی مفاهیم تحقیق :

1-5-1 تعاریف نظری

      برنامه درسی پنهان : آیسبورک(2000) برنامه ­درسی پنهان متشکل از پیام­های ضمنی جو اجتماعی مراکز آموزشی که نوشته نشده، ولی توسط همه احساس می­ شود(سعیدی رضوانی و بینقی،28:1380).

         مسئولیت: عبارت است از افزایش مقاومت فرد در برابر شرایط، تا به جای پیروی از فشارهای  بیرونی از الزام های درونی تبعیت کند که احساس مسئولیت یا تکلیف نامیده می­ شود(باقری،149:1390).

        روش تدریس: مجموعه تدابیر منظمی که معلم برای رسیدن به اهداف با توجه به شرایط و امکانات اتخاذ می­ کند(شعبانی،241:1383).

 1-5-2 تعاریف عملیاتی         

برنامه­ درسی پنهان: در این پژوهش از میان مولفه­های برنامه­ درسی پنهان نقش مولفه­های معلم، دانش ­آموز، قوانین­ و مقررات، روش تدریس، مکان فیزیکی مدنظراست.

فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش

1-1. مقدمه…………………………………………………. 2

1-2. بیان مسأله…………………………………………….. 5

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش…………………………………….. 9

1-4. اهداف پژوهش……………………………………………. 9

1-4-1. هدف اصلی…………………………………………….. 9

1-4-2. اهداف ویژه………………………………………….. 10

1-5. پرسش‌های پژوهش…………………………………………. 10

1-6. تعاریف عملیاتی پژوهش…………………………………… 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه­ی پژوهش

2-1. مقدمه………………………………………………… 14

2-2. مبانی نظری……………………………………………. 14

2-2-1. مروری بر مفاهیم اطلاعات، فناوری و فناوری اطلاعات………….. 14

2-2-1-1. تعریف داده………………………………………… 14

2-2-1-2. تعریف اطلاعات………………………………………. 15

2-2-1-3. تعریف فناوری………………………………………. 17

2-2-1-4. تعریف فناوری اطلاعات………………………………… 18

2-2-2. تاریخچه فناوری اطلاعات………………………………… 20

2-2-3. تاریخچه کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانه ­ها……………… 26

2-2-4. مزایای فناوری اطلاعات…………………………………. 27

2-2-5. انواع فناوری­های اطلاعاتی موجود در کتابخانه ­ها…………….. 29

2-2-5-1. رایانه­ها………………………………………….. 29

2-2-5-2. اینترنت…………………………………………… 29

2-2-5-3. اینترانت………………………………………….. 30

2-2-5-4. نرم­افزارهای کتابخانه­ای……………………………… 32

2-2-5-5. وب­سایت­های کتابخانه ­ها……………………………….. 33

2-2-5-6. منابع الکترونیکی…………………………………… 34

2-2-6. کتابخانه عمومی………………………………………. 35

2-2-6-1. تعریف…………………………………………….. 35

2-2-6-1. تاریخچه شکل­ گیری کتابخانه ­های عمومی……………………. 35

2-2-6-3. اهداف…………………………………………….. 36

2-2-7. ضرورت استفاده از فناوری­های نوین اطلاعاتی در کتابخانه ­های عمومی 37

2-2-8. مزایای به­ کارگیری فناوری اطلاعات در کتابخانه ­های عمومی……… 39

2-2-9. اهداف کتابخانه ­های عمومی از به­ کارگیری فناوری اطلاعات………. 41

2-2-10. تأثیر فناوری­های اطلاعاتی بر کتابخانه ­های عمومی…………… 42

2-2-10-1. تأثیر فناوری اطلاعات بر درونداد……………………… 44

2-2-10-1-1. فراهم­آوری منابع اطلاعاتی………………………….. 44

2-2-10-2. تأثیر فناوری اطلاعات بر برونداد……………………… 46

2-2-10-2-1. دسترس­پذیری و بازیابی اطلاعات………………………. 46

2-2-10-2-2. واحد امانت……………………………………… 47

2-2-10-2-3. اشاعه­ی اطلاعات گزینشی و آگاهی­رسانی جاری…………….. 48

2-2-10-2-4. خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه­ای……………. 49

2-2-10-3. تأثیر فناوری اطلاعات بر نقش و وظایف کتابداران…………. 50

2-2-11. نگرش به فناوری اطلاعات……………………………….. 52

2-2-12. عوامل فردی مؤثر بر نگرش افراد به فناوری اطلاعات………….. 54

2-3. پیشینه پژوهش………………………………………….. 54

2-3-1. پیشینه‌ پژوهش در خارج از ایران…………………………. 55

2-3-2. پیشینه‌ پژوهش در ایران………………………………… 63

2-3-3. جمع‌بندی پیشینه‌ها…………………………………….. 71

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

3-1. مقدمه………………………………………………… 73

3-2. روش پژوهش…………………………………………….. 73

3-3. جامعه‌ی آماری پژوهش…………………………………….. 73

3-4. نمونه‌ی آماری و روش نمونه‌گیری……………………………. 73

3-5. ابزار گرد‌آوری داده‌ها…………………………………… 75

3-6. روایی ابزار گردآوری داده ­ها……………………………… 76

3-7. پایایی ابزار گردآوری داده ­ها…………………………….. 77

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………….. 78

فصل چهارم: یافته­ های پژوهش

4-1. مقدمه………………………………………………… 80

4-2. بررسی ویژگی­­های جمعیت­­شناختی……………………………… 80

4-2-1. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت…………………… 80

4-2-2. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن……………………… 81

4-2-3. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات…………….. 82

4-2-4. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب رشته تحصیلی…………….. 83

4-2-5. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تجربه­ی استفاده از فناوری اطلاعات 83

4-2-6. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقه­ کار………………. 84

4-2-7. توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب شرکت در دوره­ های آموزشی فناوری اطلاعات 85

4-3. یافته­ های مربوط به پرسش­های پژوهش…………………………. 86

4-3-1. نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چگونه است؟ 86

4-3-2. آیا بین عوامل کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، پذیرش ، اعتماد به استفاده و نگرانی در کتابداران عمومی استان خوزستان با
 نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات رابطه­ای وجود دارد؟…………… 110

4-3-3. آیا بین هر یک از پیش­بین­های جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی، تجربه­ی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقه­ کار

 

 در کتابخانه و شرکت در دوره­ های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات
 رابطه­ای وجود دارد؟……………………………………….. 112

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

5-1. مقدمه……………………………………………….. 126

5-2. بحث و نتیجه ­گیری در مورد پرسش‌های پژوهش…………………… 126

5-3. پیشنهادهای پژوهش……………………………………… 144

5-4. پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده………………………… 145

فهرست منابع………………………………………………. 147

پیوست‌ها………………………………………………….. 162

چکیده: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات و عوامل فردی مؤثر بر آن بوده که به روش پیمایشی، از نوع توصیفی- همبستگی انجام شده است. ابزار گردآوری داده ­ها، ترجمه­ی فارسی پرسش­نامه­ نگرش به فناوری اطلاعات صراف و تمجن (2003) است. جامعه­ آماری پژوهش، شامل کلیه­ کتابداران شاغل در کتابخانه ­های عمومی استان خوزستان (334 نفر) می­باشد، که با بهره گرفتن از جدول کرجسی- مورگان، 179 نفر از آنان به عنوان نمونه انتخاب شدند. از میان 179 پرسشنامه‌ی پخش شده در بین نمونه آماری، 145 پرسشنامه (معادل 81 درصد) بازگشت داده شد و کار تجزیه و تحلیل یافته‌ها بر اساس تعداد مذکور انجام و برای تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و برای تعیین معنی‌داری رابطه­ها از آمار استنباطی (آزمون تی و ضریب همبستگی پیرسون) استفاده شد. روایی پرسش­نامه با بهره گرفتن از روایی صوری و هم­چنین از طریق محاسبه‌ی ضریب همبستگی هر یک از عامل­ها با نمره‌ی کل پرسش­نامه، مورد تأیید قرار گرفت. به منظور سنجش میزان پایایی پرسش­نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی کلی آن برابر با 86/0 به دست آمد، و تک­تک عوامل نیز از پایایی مطلوبی برخوردار بودند. نتایج پژوهش نشان داد که 3/19 درصد (28 نفر) از کتابداران، نگرش منفی و نسبتاً منفی و 6/80 درصد (117 نفر) نگرش مثبت و نسبتاً مثبتی، نسبت به فناوری اطلاعات دارند. هم­چنین نتایج حاکی از این بود که بین عوامل کارآیی فناوری اطلاعات، عملکرد کاری، اعتماد به استفاده و پذیرش فناوری اطلاعات با نگرش به فناوری اطلاعات رابطه­ای مثبت و معنا‌دار؛ و بین نگرانی و نگرش به فناوری اطلاعات، رابطه­ای منفی و معنادار وجود دارد. نتایج حاصل از بررسی رابطه­ بین هر یک از پیش­بین­های جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی، تجربه­ی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقه­ کار در کتابخانه و شرکت در دوره­ های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات، نشان داد که بین متغیرهای جنسیت، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی، سابقه­ کار کتابداران در کتابخانه با نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات رابطه­ معناداری وجود ندارد. بین نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات و سن آنان رابطه­ منفی و معنادار، و بین تجربه­ی کتابداران در استفاده از فناوری اطلاعات و شرکت در دوره­ های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات با نگرش آنان نسبت به فناوری اطلاعات، رابطه­ مثبت و معناداری یافت شد.

1-1. مقدمه

     دنیای مدرن امروز در حال تجربه­ی دگرگونی­های اساسی از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و دانایی­ محور، و از سازمان­های سنتی به سازمان­های یادگیرنده و دانایی مدار می­باشد. این­ گذار با بهره گرفتن از قابلیت­های فناوری اطلاعات صورت می­پذیرد (رهنمافرد، 1384، ص 42). امروزه فناوری اطلاعات از مهمّ­ترین محورهای توسعه در جهان است و بسیاری از کشورهای جهان، توسعه­ فناوری اطلاعات را یکی از اساسی­ترین زیرساخت­های توسعه­ خود قرار داده­اند.

     فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی جزء مهمی از جامعه ما شده ­اند (چیمیک، 2004؛ نقل در اولاتوی، 2009، ص 1272). پیشرفت­های فناوری اطلاعات و کاربرد آن در تمام ابعاد زندگی، جامعه­ امروز را با تغییراتی مواجه کرده است. جوامعی که به موقع و سریع اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورده، تجزیه و تحلیل کرده و از نتایج آن­ها به درستی بهره­مند شده ­اند، همواره موفق­تر از دیگر جوامع هستند. ورود و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه، رشد انتشار اطلاعات را در پی داشته است،
به­گونه­ای که اطلاعات به سرعت به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس کاربران قرار می­گیرد. فضای مجازی، دنیای سایبری، جهان شبکه­ ای و جامعه­ اطلاعاتی برخی از مفاهیمی هستند که با توسعه­ فناوری به وجود آمده­اند. این اصطلاحات نشان از آن دارند که دنیا به سمتی پیش می­رود که فاصله­ها و مکان جغرافیایی، در دسترسی به اطلاعات معنا و مفهومی ندارند.

     اهمیت فناوری اطلاعات و اثرات آن برای سازمان­ها افزایش یافته و رشد و توسعه­ آن احساس
می­ شود، به­گونه­ای که امروزه تصور سازمانی بدون فناوری اطلاعات غیرممکن به نظر می­رسد. فناوری اطلاعات فرصتی است که می­توان با بهره گرفتن از آن دامنه­ کسب و کار سازمان را توسعه بخشید و خدمات را گسترش داد و تسریع نمود. هم­چنین فناوری اطلاعات می ­تواند نقش مهمی در ارتقای
 بهره­وری و کارآیی در سازمان­های مختلف دولتی یا خصوصی داشته باشد. سازمان­هایی که در آن­ها فرایند پیاده­سازی و استفاده از فناوری اطلاعات با موفقیت همراه باشد، با دستاوردهای قابل توجهی
رو به رو خواهند شد.

      تحقیقات نشان می­ دهند که یکی از مهمّ­ترین دلایل تمایز سازمان­ها از یکدیگر، درجه­ به­ کارگیری فناوری اطلاعات در فعالیت­های سازمانی است (صفدری، درگاهی، اشراقیان، و برزه­کار، 1390، ص 25). از جمله سازمان­هایی که با تحول فناوری دچار دگرگونی­هایی در ساختار و روش انجام کار
شده ­اند، کتابخانه ­ها هستند. کتابخانه ­ها همواره از فناوری­های زمان خود تأثیر پذیرفته­اند. اختراع کاغذ و فراوانی آن، موجب تغییر نوع مواد کتابخانه­ای شد. به دنبال آن، اختراع چاپ دگرگونی در کتابخانه ­ها به وجود آورد. دستنوشته­های نویسندگان که تا پیش از این با مشکلات زیاد استنساخ می­شد و در
نسخه­های محدود توزیع و در اختیار علاقه­مندان قرار می­گرفت، در تعداد زیاد به چاپ رسید و در اختیار افراد بیشتری قرار گرفت. ظهور فناوری­های رایانه­ای تحول دیگری در کتابخانه ­ها به وجود آورد. کاربردهای متنوع این فناوری­ها موجب شد تا کتابخانه ­ها اقدام به خودکارسازی فرایندهای خود کنند. در واقع می­توان گفت که کتابخانه ­ها با گذشت زمان از انبارهای مملو از مدارک به مراکز ارائه­ خدمات تبدیل شده ­اند، که به تمامی متخصصان و غیرمتخصصان در بهره ­برداری از مجموعه­های مفید و مورد نیاز کمک می­ کنند.

      بقایی (1384، ص 2) سرعت، حافظه­ بسیار وسیع، دقت بالا در فراهم­آوری، صرفه­جویی در نیروی انسانی، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و امکان روزآمد کردن اطلاعات، را از دلایل استفاده­ی کتابخانه ­ها از فناوری اطلاعات بیان کرده است.

     کتابخانه ­های عمومی که از مهمّ­ترین نهادهای فرهنگی جامعه هستند، فناوری­های نوین اطلاعاتی را جذب، استفاده و ترویج نموده ­اند. اینترنت و قابلیت دسترسی آن به دنیای اطلاعات، کتابخانه ­های عمومی را به فناوری و وسایلی مجهز نموده که به لحاظ کیفی با امکانات گذشته­ی آن­ها قابل قیاس نیست. با وجود اینترنت، کتابخانه ­های عمومی این امکان را یافته­اند که خدمات اطلاعاتی خود را به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته در اختیار عموم قرار دهند و در واقع این فرصت را دارند که دروازه­ی ورود به دنیای اطلاعات الکترونیکی باشند.

      فناوری اطلاعات با تغییراتی که در روند ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات ایجاد کرده، نقش کتابداران و شکل­های مختلف خدمات کتابخانه ­ها را نیز تغییر داده و آن­ها را از بافت سنتی خود خارج نموده است. تحولات فناوری، تجربه­ای پیچیده برای کتابداران بوده است. این تحولات با جهش­هایی به سمت جلو و هم­چنین لحظاتی مملو از مشکلات همراه است. از ابتدای کاربرد فناوری­ اطلاعات در کتابخانه ­ها، همواره مخالفان و موافقانی، با کاربرد این فناوری­ها وجود داشته اند. برخی هوادار چنین تغییراتی هستند و برخی دیگر دچار نگرانی­هایی در برابر اعمال چنین تغییراتی می­شوند.

     نیروی انسانی مخاطب اصلی فناوری اطلاعات است. سرمایه ­گذاری کتابخانه ­ها در حوزه­ فناوری اطلاعات زمانی مؤثر خواهد بود که فناوری­های جدید توسط کتابداران پذیرفته شوند و چنانچه کتابداران در برابر تغییرات حاصل از فناوری مقاومت کنند، سرمایه ­گذاری در حوزه­ مورد نظر بی­نتیجه
خواهد ماند. نگرش، از مهمّ­ترین عوامل پیش ­بینی کننده­ی­ پذیرش فناوری­ها می­باشد (بیلر و ریچی، 2002؛ نقل در موغلی، طالبی، و صیف، 1390، ص 34). پیاده­سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات در
کتابخانه ­ها تا حد زیادی به نگرش کتابداران به این فناوری­ها بستگی دارد (رمضان،2004 ، ص 440).

     نگرش فرد در مورد یک موضوع، می ­تواند بر رفتار وی نسبت به آن موضوع تأثیرگذار باشد.
هم­چنین اهمیتی که مدیران برای استفاده­ی صحیح از فناوری­­ قائل هستند، در کاربری آن­ نقش      مهمی دارد. مدیران دارای نگرش مثبت، خود موتور محرکی در استفاده از فناوری­ اطلاعات به حساب می­آیند.

    اهمیت به­ کارگیری فناوری­های­ اطلاعاتی در زمینه ­های مختلف بر کسی پوشیده نیست. توجه به این امر، کتابخانه ­ها و کتابداران را ملزم به همگام  شدن با این فناوری­ها می­دارد. پس برای این همگامی، آگاهی از نگرش کتابداران نسبت به فناوری­ اطلاعات امری ضروری به نظر می­رسد، تا کتابخانه ­ها بتوانند در عصری که به عصر اطلاعات و ارتباطات موسوم است به گونه­ ای مؤثر عمل کنند.

 

1-2. بیان مسأله

کتابخانه ­ها در ایران از مدت­ها قبل سرمایه ­گذاری در زمینه­ فناوری اطلاعات را آغاز کرده ­اند، و در توسعه هر چه بیشتر آن می­کوشند. هدف از این سرمایه ­گذاری­ها، بهبود بهره­وری فردی و در نهایت بهره­وری سازمانی است. با این حال شواهد نشان می­ دهند که ناکامی در این سرمایه ­گذاری­ها در مقایسه با توفیق در آن­ها رایج­تر بوده است (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 88). علی­رغم مزایایی که کاربرد فناوری اطلاعات برای کتابخانه ­ها داشته، آن­ها با مسائل و مشکلات مربوط به کاربرد آن از جنبه­ های گوناگون مانند فردی، سازمانی، فرهنگی و اجتماعی روبه­رو شده ­اند.

      کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات در زمینه ­های متنوعی مانند شهر الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی با سرعت  در حال گسترش می­باشند. به همین دلیل دولت­ها با ایجاد زیرساخت­های مناسب، رشد و توسعه­ فناوری اطلاعات را تسریع نموده ­اند. سازمان­ها نیز برای بهره­ گیری از مزایای فناوری اطلاعات، تمهیداتی اندیشیده­اند که یکی از آن­ها
طرح­های جامع فناوری اطلاعات است. نهاد کتابخانه ­های عمومی کشور با نگاهی نوین به فناوری اطلاعات به­عنوان ابزار اصلی تحول در سازمان­های امروز، با تعریف پروژه­ی تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات و به­ کارگیری مشاور دارای تجربه در طراحی سیستم­های بر پایه­ فناوری اطلاعات در سازمان­های فرهنگی و استفاده از توانمندی­های علمی و اجرایی موجود در داخل و خارج کشور، در راستای حصول اهداف زیر گام برمی­دارد:

• مکانیزاسیون فرایندهای کلیدی و عملیاتی؛
• دستیابی به سیستم­های تعاملی رزرو و سفارش الکترونیکی منابع کتابخانه؛
• ارائه­ خدمات الکترونیکی متنوع برای اعضا؛
• تهیه­ نسخ الکترونیکی از منابع نایاب کتابخانه؛
• دسترسی آسان به منابع پرتقاضا برای همه و از همه جا؛
• جست و جوی سریع در پایگاه­های اطلاعاتی داخلی و خارجی؛
• حفاظت و نگهداری از اصل منابع به­ طور مناسب­تر؛
• توانایی پاسخگویی مناسب­تر به نیازهای مراجعان؛ و
• صرفه جویی در زمان مراجعان و کتابداران (رهنمافرد، 1384، ص 46).

      هم­چنین در سند چشم­انداز نهاد کتابخانه ­های عمومی ایران در سال 1404 آمده است که این نهاد در بهره­ گیری از فناوری­های نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانه ­های ترکیبی از طریق
دیجیتال­سازی اثربخش خدمات و منابع، پیشرو خواهد بود (نهاد کتابخانه ­های عمومی، 1389،
ص 77). این کتابخانه ­ها از فناوری­های اطلاعاتی هم­چون رایانه­­ها، سخت­افزارها و نرم­افزارهای کاربردی،
وب سایت­های کتابخانه­­ای، منابع الکترونیکی، اینترنت، اینترانت و امثال این­ها استفاده می­ کنند. امّا آمارها وضع مطلوبی را از کتابخانه‌های عمومی در ایران نشان نمی‌دهد، به‌طوری که حتی آمارهایی که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر می‌شود، بیانگر این است که کتابخانه‌های عمومی در یک نگرش کلی از نظر کمی و کیفی با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند. اطلاعات موجود در
وب­سایت نهاد کتابخانه ­های عمومی کشور، در مورد کتابخانه ­های عمومی استان خوزستان حاکی از این است که تعداد کمی از این کتابخانه ­ها دارای بخش خدمات اینترنتی هستند و از نظر تعداد رایانه نیز وضعیت چندان مطلوبی ندارند. وب­سایت­های شماری از این کتابخانه ­ها هم، از غنای لازم برخوردار نیستند.

    داورپناه (1381، ص 3) به این نتیجه رسید که عوامل زیرساختی متفاوتی نظیر عوامل فنی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی، و دولتی، بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها را تحت تأثیر قرار می­دهند. این عوامل را می­توان به عنوان “عوامل زیرساختی فناوری اطلاعات” به صورت زیر
دسته­بندی کرد:

1. عوامل فنی: سخت­افزار و نرم­افزار رایانه، ارتباط راه دور، استانداردها، اشتراک رایانه­ای، تأمین انرژی (برق).
2. عوامل انسانی: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و آموزش ضمن خدمت، حمایت مدیران رده بالا، ثبات در مدیریت­ها و همکاری.
3. عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینه­ فناوری اطلاعات.
4. عوامل اجتماعی – فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه).
5. عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاع­رسانی، قوانین و مقررات، و سازمان ملی اطلاع­رسانی.

      هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهره­ گیری موفقیت­آمیز از فناوری اطلاعات هموار می­ کنند. لذا هنگام بهره­وری از فناوری­ اطلاعات باید همه­ی این عوامل مد نظر باشد. عوامل فردی مانند
 برداشت­ها و نگرش­های کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و ویژگی­های جمعیت­شناختی آنان، از
 جمله عواملی هستند که بر میزان پذیرش و استفاده کارکنان از این فناوری تأثیر می­گذارند
(شیخ­شعاعی و علومی، 1386، ص 10). با توجه به نقش عامل انسانی در بهبود کارآیی کتابخانه ­ها،
 بررسی عوامل فردی می ­تواند از ابعاد گوناگونی به­ افزایش به­ کارگیری نظام­مند فناوری اطلاعات و
در نتیجه بهره­وری و پیشرفت سازمان یاری رساند (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 77).

      واعظی (1389) عقیده دارد که برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، در برنامه‌ریزی راهبردی نهاد کتابخانه‌ها به توسعه فناوری اطلاعات توجه ویژه­ای شده و تحقق این مهم نیازمند اقدامات اساسی و عمیق در ساختارها و مناسبات در بخشی از نگرش­های انسانی و مدیریتی به ویژه در حوزه­ کتابخانه ­ها است. لذا در این پژوهش سعی بر این است تا مشخص شود که نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چیست، و آیا عواملی هم­چون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته تحصیلی، تجربه­ی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقه­ کار در کتابخانه و شرکت در دوره­ های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات تأثیری بر نگرش این کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات دارند.

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

چکیده

 هدف از پژوهش حاضر، بررسی نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم ابتدایی در شهرستان قدس- تهران در سال تحصیلی 92-91می باشد.جامعه پژوهش، کلیه معلمان پایه چهارم ابتدایی که تعداد آنها 108 نفر می باشد. ویکی از والدین دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی شهرستان قدس استان تهران در سال تحصیلی 92-91که تعداد آنها 350 نفر می باشد. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است بدین ترتیب از بین 60 مدارس 20 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شدند و نهایتا نمونه هایی انتخاب شد. و ابزار مورد استفاده برای گرد آوری داده ها پرسشنامه استاندارد بوده است. داده ها به کمک شاخص های توصیفی چون؛ توزیع فراوانی و درصد مربوط به گویه ها، میانگین، انحراف استاندارد و خطای انحراف استاندارد و انواع جداول و نمودار ها و تحلیل‌های آمار استنباطی (آزمون تی تک نمونه‌ای) ودیگر آزمون های مرتبط تحلیل شده است. یافته ها نشان داد؛ از نظر معلمان و والدین ارزشیابی توصیفی باعث بهبود یادگیری دانش آموزان می شود.همچنین درمورد میزان تأثیر ارزشیابی توصیفی در بهبود رفتار دانش‌آموزان، سلامت روحی و روانی دانش‌آموزان و تعامل اولیاء دانش آموزان با مسئولین مدرسه، معلمان و والدین نظرمساعدی دارند. و از نظر معلمان ارزشیابی توصیفی دشواری کار معلّم را افزایش می‌دهد و این کار مناسب کلاسهای پرجمعیت نیست. و میانگین درصد پاسخگویی به مولفه های نقاط ضعف ارزشیابی توصیفی ازدید معلمان، ( تعداد دانش آموزان در کلاس درس زیاد است با میانگین بالا: 28/4 )و نقاط قوت طرح از نظر معلمان( باعث از بین رفتن ناتوانی و ضعف دانش آموزان در حضور دیگر دانش آموزان می‌شودبا میانگین بالا:49/3) و هم چنین درصد پاسخگویی به مولفه های نقاط ضعف ارزشیابی توصیفی ازدید والدین ( باعث بی توجهی دانش آموز به کتاب و درس در خانه می‌شودبا میانگین بالا: 77/3)و نقاط قوت ارزشیابی توصیفی از نظر والدین(با شرایط و موارد پیشرفت در دنیای جدید همگام است با میانگین بالا: 66/3 )بوده است.                                      

  واژگان کلیدی: نگرش، ارزشیابی توصیفی، معلمان، والدین

  1-1بیان مسأله:

  در دنیای شتابان امروز با گسترش دامنه ی اطلاعات و هم چنین متنوع در محتوای آموزشی لزوم بهره برداری از روش ها و ابزارهای نوین برای ارزشیابی  آن چه که به عنوان مواد درسی به دانش آموزان ارائه می شود بیش از پیش احساس می شود (حسنی، 1387: 14). الگوی ارزشیابی کیفی – توصیفی به عنوان نسخه کامل تر ارزشیابی مستمر، درصدد آن است تا شیوه متفاوت خود را در بدنه نظام آموزشی مستقر نمایدرویکرد جدید در ارزشیابی تحصیلی در کشور ما با نام ارزشیابی کیفی –  توصیفی، با تقاضای زیادی از بدنه آموزش و پرورش روبرو گشته است. این واقعیت آشکار می سازد که سیاست اشاعه و استقرار رویکرد جدید ارزشیابی امر مهمی است که مسئولان و سیاستمداران آموزشی باید به دقت به آن توجه کنند(حسنی و کاظمی، 1382).

   آمار نگران کننده مردودین مقطع ابتدایی نظام آموزش و پرورش ایران میان سال های 1381-1376 به ویژه در مناطق محروم و روستایی و هم چنین آمار ترک تحصیل دانش آموزان در تحقیقات و سنجش صلاحیت پایه سال 1379 حکایت از وجود نارسایی در نظام آموزش وتحقق نیافتن اهداف آموزشی در این مقطع داشت. نظری نژاد (1380) بیان می کندکه یک پنجم دانش آموزان کلاس اول ابتدایی در سال 80 مردود می شوند و بیش از یک سوم دانش آموزان دوره ابتدایی قبل از تحصیلات این دوره را ترک می کنند. نتایج تحقیقات نشان دهنده آن است که تکرار پایه در مقطع ابتدایی سال 81-80 در حدود183/270 نفر و میزان ترک تحصیل در حدود 315/57 نفر بوده است. (حسنی، 1382).

    در این دوران کودکانی که در سنین رشد و شکوفایی قرار داشتند، از چنان ضعفی در ارائه دانش خود بر خوردارند،که در حدود یک پنجم آنها مردود می شدند(شاهزمانی، 1380). پی بردن به میزان عمق یادگیری تنها از طریق سیستم ارزشیابی میسر است تا به عنوان چشم و گوش نظام آموزشی عمل کند و نقاط قوت و ضعف دروندادها، فرایندهای یاددهی-یادگیری، بروندادها و پیامد ها را پیدا نماید(بازرگان، 1382 ).ارزشیابی باید جزئی از فرایند یاددهی –یادگیری محسوب شود، زیرا هدف آن بهبود بخشیدن و اصلاح کردن آموزش است نه صرفا تعیین موفقیت در پیشرفت تحصیلی. ارزشیابی اگر در مسیرفرایند آموزشی انجام گیرد، تعیین می کند که چه چیزی، به چه کسی، در چه زمانی، به چه منظوری، و چگونه باید آموزش داده شود تا رفتارهای مطلوب و منطبق با اهداف فرا گرفته شوند چنانچه اگر ارزشیابی درست و صحیح انجام نشود خسارت زیادی در پی خواهد داشت  (ر ستگار، 1384).

    برخی از آثار ارزشیابی نادرست عبارتند از: 1- کاهش علاقه به یادگیری در دانش آموزان 2- افزایش نرخ مردودی و تکرار پایه 3- اختلال در رشد عاطفی دانش آموزان 4- از میان رفتن خلاقیت 5- افزایش رقابت های ناسالم 6- ایجاد شرمندگی و سر خوردگی 7- نادیده گرفتن تفاوت های فردی و غیره …جبران ناپذیر خواهد بود. بنابر این اگر ارزشیابی درست انجام نشود، نمی توانیم موفقیت را از شکست متمایز کنیم. نمی توانیم به موفقیت پاداش دهیم. اگر به موفقیت پاداش ندهیم، نمی توانیم از آن پند بگیریم. و اگر شکست را تمیز ندهیم، نمی توانیم آن را اصلاح کنیم(بازرگان، 1382ص:28).

 ارزشیابی زمانی بیشترین تأثیر را می گذارد که منعکس کننده یادگیری همه جانبه و تعامل و عملکرد آشکار فراگیران و آنچه آنها با دانش خود انجام می دهند باشد، لذا نمی توان ارزشیابی را نقطه پایان کاردانست.  

  اگر نظام ارزشیابی درست  اجرا می شد، بازده یا نتایج فرایند آموزشی را می توانست به موقع پیش بینی کندو در مسیر اصلاح آنها گام بردارد و اطلاعات مفید را برای تصمیم گیری در اختیار مسئولان و طراحان و مجریان آموزشی قرار دهد(تایلر ، 1987).این ضعف ناشی از بسنده کردن به ارزشیابی پایانی  و نادیده انگاشتن نقش بسیار مهم ارزشیابی تکوینی است(خورشیدی، 1382). ارزشیابی توصیفی ا لگوی جدیدی است که تلاش می کند زمینه ای فراهم سازد تا دانش آموزان در کلاس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند. بنابراین به جای توجه افراطی به آزمونهای پایانی و نمره، روند یاددهی –یادگیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستای این توجه رشد عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموزان را نیز در بر می گیرد(محقق معین،1382).

 با توجه به این که ارزشیابی توصیفی جدیداً وارد نظام آموزشی کشور شده است بنابراین با توجه به اهمیّت موضوع  این پژوهش برای اولین بار در مقطع چهارم ابتدایی ودر شهرستان قدس تهران اجرا می گردد، می تواند نتایج آن به سایر نقاط هم قابل استفاده باشد. برخی تحقیقات نزدیک به موضوع پژوهش شامل؛ صالحی(1389) “به بررسی اثر بخشی ارزشیابی توصیفی بر پیشرفت و عزت نفس دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی منطقه 9 شهر تهران ” پرداخته است. رزی(89-88) “به بررسی تأثیر ارزشیابی توصیفی بر پیشرفت تحصیلی و نگرش نسبت به مدرسه در دانش آموزان پایه ی چهارم ابتدایی شهر پیرانشهر” پرداخته اند. در پژوهش خارجی جای اکا(2006) “به بررسی میزان استفاده معلمان علوم از سنجش توصیفی برای یادگیری”پرداخته اند.

 پژوهش حاضر نسبت به پژوهش های انجام شده دیگر، به بررسی متغیرهای بیشتری در خصوص نگرش نسبت به ارزشیابی توصیفی می پرازد که تقریباً در هیچ یک از پژوهش های داخلی، جامعیت حاضر ملاحظه نشده و لذا  می تواند، پژوهشی مورد نیاز باشد. با توجه به این که تاکنون تحقیقی تحت عنوان نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم صورت نگرفته، با ملاحظه مبانی نظری و سوابق پژوهشی مذکور، مسأله اساسی پژوهش حاضر آن است که نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم ابتدایی در آموزش و پرورش شهرستان قدس تهران حاوی چه نکاتی خواهد بود؟

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق:

الف: فواید نظری انجام پژوهش:

1-انجام این تحقیق می تواند به گسترش مبانی نظری ارزشیابی توصیفی کمک نماید.

ب:فواید عملی انجام پژوهش:

1-انعکاس نگرش معلمان در خصوص ارزشیابی توصیفی برای آموزش و پرورش شهرستان قدس استان تهران.

2- انعکاس نگرش والدین درخصوص ارزشیابی توصیفی برای آموزش و پرورش شهرستان قدس استان تهران.

3-کمک به بهبود نحوه ارزشیابی توصیفی در شهرستان قدس استان تهران.

 1-3-هدفهای تحقیق:

هدف کلی: سنجش نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم ابتدایی در شهرستان قدس- تهران در سال تحصیلی 92-91

اهداف جزیی:

1- سنجش نگرش معلمان و والدین درخصوص طرح ارزشیابی توصیفی در بهبود یاد گیری دانش آموزان.

2- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی در تعامل اولیاء دانش آموزان با مسئولین مدرسه

3- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین در بهبود رفتاردانش آموزان

4- سنجش نگرش معلمان و والدین درخصوص طرح ارزشیابی توصیفی در سلامت روحی و روانی دانش آموزان.

5- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی در دشواری کار معلمان .

6-شناسایی نقاط قوت و ضعف ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین.

1-4-سؤال های تحقیق:

1- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در بهبود یاد گیری دانش آموزان مؤثراست؟

2- طرح ارزشیابی توصیفی چه میزان در تعامل اولیاء دانش آموزان با مسئولین مدرسه مؤثراست؟

3- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در بهبود رفتاردانش آموزان مؤثراست؟

4- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در سلامت روحی و روانی دانش آموزان مؤثراست؟

5- طرح ارزشیابی توصیفی تا چه میزان در دشواری کار معلمان مؤثراست؟

6-نقاط قوت و ضعف ارزشیابی توصیفی ازدیدگاه معلمان و والدین چگونه است؟

1-5-تعریف مفهومی وعملیاتی متغیرهای تحقیق:

الف:تعاریف نظری:

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی: ارزشیابی پیشرفت تحصیلی فرایندی است که باید طبق برنامه و روال منظم انجام گیردتا میزان پیشرفت یادگیرندگان دررسیدن به هدفهای آموزشی را تعیین و مشخص نماید  (کیامنش،1387 ص8).

ارزشیابی توصیفی:الگوی کیفی که تلاش می کند به جای کمی نگری از طریق توجه به معیار های برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و تبیین و توصیفی از وضعیت آنان ارائه دهد.(حسنی،1387).

معلم: در فرایند آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) معلم چهره شاخصی است که می کوشد مهارت ها و دانش های خود را به صورتی هدف مند به فرا گیران برساند و در آن ها تغییر رفتاری ایجاد نماید(صافی،1376 :21).

نگرش:ترکیبی از باورها، گرایش ها، یا احساسات مساعد و نامساعدی است که به آمادگی و تمایل فرد برای نشان دادن واکنش به شیوه ای نسبتاً ثابت به اشیا، اشخاص و رویداد های خاص اطلاق می شود (کوهن، 1377 : 23).

ب:تعاریف عملیاتی

ارزشیابی توصیفی: در این پژوهش منظور از ارزشیابی است که به صورت آزمایشی در برخی از مدارس اجرا می گردد و در جریان کار از ابزار هایی چون پوشه کار ، آزمون عملکردی ، ارزشیابی تکوینی ، و خود ارزیابی استفاده می شود و نتیجه حاصل از این نوع ارزشیابی با بازخورد های  توصیفی از جمله نیاز به تلاش بیشتر، نزدیک به حد انتظارو در حد انتظار بیان می شود.

نگرش:عبارت است از نوع باور و عقیده معلمان در خصوص تأثیر طرح ارزشیابی توصیفی در زمینه بهداشت روحی و روانی، بهبود یادگیری و تسهیل فرایند یاددهی-یادگیری که با بهره گرفتن از پرسش محقق ساخته اندازه گیری شده است.

معلم:معلم در این پژوهش همان معلمان شهرستان قدس تهران هستند که در ارتباط با ارزشیابی توصیفی آموزش های لازم را دیده اند.  

هدف پژوهش : بررسی وارزیابی وضعیت موجودکتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزواربراساس استانداردهای اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات و بودجه کتابخانه های دانشگاهی ایران و مقایسه این شاخص های استاندارد، با جامعه پژوهش می باشد.

روش پژوهش: این پژوهش به صورت پیمایشی و از نوع ارزیابی می باشد و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده است. داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار 18.spss تجزیه و تحلیل شده و نتایج حاصله هم، با معیارهای استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مورد مقایسه قرار گرفته است..

 یافته ها: کل مجموعه موجود کتابخانه ها شامل موادچاپی و معادل های جلدی میکروفرمی ، مواد دیداری و شنیداری زیر استاندارد می باشد.بطوریکه تفاضل مجموعه موجود و استاندارد 465/692 جلد می باشد.از نظر فضای کتابخانه ها 40 درصد، از نظر بودجه 22 درصد استاندارد کتابخانه های دانشگاهی رعایت شده است.از نظر نیروی انسانی فقط 7 درصد رعایت شده که علت آن جذب زیاد دانشجو و ثابت نگه داشتن نیروی انسانی می باشد. تفاضل نیروی انسانی موجود و مورد نیاز در کتابخانه های مورد مطالعه 45 نفر می باشد که با کمترین نیروی انسانی مورد نیاز اداره می شوند بطوریکه کتابخانه دانشکده بقیه الله فقط با یک نفر اداره می شود.در زمینه بودجه 22 درصد کتابخانه ها بودجه تخصیص یافته را، متناسب با اهداف می دانند و 78 درصد کتابخانه ها با کمبود بودجه مواجه هستند. تنها 11 درصد کتابخانه ها ، دارای کمیته مشورتی انتخاب مواد بوده اند.اما از نظر کیفی در شاخص های اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، سازماندهی منابع و خدمات تا حدودی به استانداردها نزدیک هستند.

نتیجه گیری: نتایج ویافته های یژوهش حاضر، فرضیه پژوهش را که ” کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت ندارد” را تایید می کند. که برای بهره وری مناسب، لزوم ایجاد خط مشی مدوّن و مصوب مجموعه گستر، تخصیص بودجۀ کافی، معیّن و متناسب با نیاز کتابخانه جهت تامین منابع اطلاعاتی، وتشکیل کمیتۀ کتابخانه ها جهت رفع مشکلات کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار بسیار ضروری است.

کلید واژه ها: استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی. کتابخانه های دانشگاهی سبزوار. کتابخانه های دانشگاهی.

فهرست مطالب

 فصل اول: کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………..9

  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-1 بیان مسئله     ………………………………………………………………………………………………………………………………12

1-2 تعریف عملیاتی اجزای پژوهش……………………………………………………………………………………………………13

1-3 پرسش های اساسی…………………………………………………………………………………………………………………….14

1-4 هدف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-5 فایده پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………….15

1-6 فرضیه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..15

1-7 معرفی متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….15

1-8 روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………16

1-9 جامعه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………16

1-10 نمونه گیری پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….16

1-11 ابزار گردآوری پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..16

 

فصل دوم: مبانی نظری……………………………………………………………………………………………………………………………18

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….19

2-2 دانشگاه، مرکز اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………………………….20

2-3 کتابخانه دانشگاهی اساسی ترین نهاد آموزشی………………………………………………………………………………..22

2-4 کارکرد و اهداف کتابخانه دانشگاهی………………………………………………………………………………………………23

2-4-1 مجموعه…………………………………………………………………………………………………………………………….23

2-4-2 دسترسی به منابع…………………………………………………………………………………………………………………23

2-4-3 کاربرد درون سازمانی…………………………………………………………………………………………………………..24

2-4-4 آموزش استفاده کنندگان………………………………………………………………………………………………………24

2-4-5 ذخیره و نگهداری……………………………………………………………………………………………………………….24

2-5 نقش آموزشی کتابخانه دانشگاهی………………………………………………………………………………………………….24

2-6 کتابخانه های دانشگاهی نوین……………………………………………………………………………………………………….26

2-7 کتابخانه های دانشگاهی در آینده………………………………………………………………………………………………….28

2-8 کتابخانه های دانشگاهی نوین……………………………………………………………………………………………………..28

2-9 اهمیت استاندارد…………………………………………………………………………………………………………………………29

2-9-1 نقش استانداردها در کتابداری و اطلاع رسانی………………………………………………………………………..30

2-9-2 استانداردهای رایج در کتابداری و اطلاع رسانی……………………………………………………………………..31

2-10 انجمن کتابخانه های دانشگاهی و مرجع…………………………………………………………………………………37

2-11 سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………..40

2-11-1 اهداف و وظایف کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………..40

2-11-1-1 استانداردها………………………………………………………………………………………………………………….41

2-12 استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران……………………………………………………………………………..43

2-12-1 تاریخچه………………………………………………………………………………………………………………………43

2-12-2 شیوه کار………………………………………………………………………………………………………………………45

2-12-3 هدف و پوشش…………………………………………………………………………………………………………….46

2-13 پیشینه پژوهش در ایران…………………………………………………………………………………………………………47

2-14 پیشینه پژوهش در خارج از کشور…………………………………………………………………………………………..53

2-15 جمع بندی پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………..57

فصل سوم: روش شناسی پژوهش……………………………………………………………………………………………………….58

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-1 روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-2 جامعه پزوهش……………………………………………………………………………………………………………………….59

3-3 نمونه گیری پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….60

3-4 ابزار گردآوری پژوهش……………………………………………………………………………………………………………60

3-5 روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها………………………………………………………………………………………….61

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………..62

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..63

4-1 یافته های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….63

4-1-1 وضعیت کمّی مجموعه کتابخانه های دانشگاهی سبزوار……………………………………………………….66

4-1-2 بررسی کمّی عناوین نشریات کتابخانه های دانشگاهی سبزوار………………………………………………68

4-1-3 بررسی کمّی مجموعه دیداری-شنیداری کتابخانه های دانشگاهی سبزوار……………………………….69

4-1-4 مجموعه مورد نیاز جامعه پژوهش بر اساس فرمول استاندارد………………………………………………..70

4-1-5 مقایسه مجموعه مورد نیاز جامعه پژوهش براساس فرمول استاندارد کتابخانه های دانشگاهی ایران……73

 

4-1-6 بررسی وضعیّت فضای مطالعه جامعه پژوهش…………………………………………………………………….74

4-1-7 بررسی وضعیّت نیروی انسانی جامعه پژوهش…………………………………………………………………….75

4-1-8 بررسی وضعیّت بودجه جامعه پژوهش………………………………………………………………………………76

4-2 تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………….92

4-3 پاسخ به پرسش های پژوهش…………………………………………………………………………………………………101

  فصل پنجم: نتایج پژوهش………………………………………………………………………………………………………………111

5-1 خلاصه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………110

5-2 بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………110

5-3 آزمون رتبه ـ علامتدار ویلکاکسون…………………………………………………………………………………………….112

5-4 تفسیر و بحث موارد معنی دار آزمون ………………………………………………………………………………………..113

5-5 محدویت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….115

5-6 پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………………..115

5-7 پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده…………………………………………………………………………………………116

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………117

   الف) فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………117

   الف) غیرفارسی…………………………………………………………………………………………………………………………120

پیوست ها………………………………………………………………………………………………………………………………………….122

پیوست 1. معرفی شهرستان سبزوار………………………………………………………………………………………………….123

پیوست2. معرفی دانشگاه های شهرستان سبزوار………………………………………………………………………………..119

پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………134

سوالات پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………….138

مقدمه

گسترش روز افزون منابع اطلاعاتی و رشد منابع چاپی و الکترونیکی و محدودیت نیروی انسانی و اقتصادی نیاز به داشتن کتابخانه ای کار آمد در محیط یک دانشگاه را نمایان می سازد. در این راستا وظیفه و هدف اصلی کتابخانه های دانشگاهی حمایت از برنامه های آموزشی و پژوهشی دانشگاه است و کتابخانه نیز ابزار تحقیق و آموزش به حساب می آید.کتابخانه های دانشگاهی که به عنوان بخشی از نظام آموزشی عالی هر کشوری محسوب می شوند نقش بسیار مهمی در گردآوری و انتقال اطلاعات علمی دارند. البته کتابخانه های دانشگاه های مدرن امروزی ، با در اختیار داشتن امکانات وسیع و مناسب می توانند در توسعه زمینه های مختلف دانش حتی در پیشرفت تمدن بشر نقش مهمی داشته باشند

 برای تحول در کشور و حرکت به سوی توسعه واقعی در همه ابعاد آن، باید در دانشگاه ها تحول ایجاد کرد و بدون این تحول صحبت از توسعه مفهومی ندارد. تا زمانی که ما به انسانهای آگاه که در دانشگاه ها و مراکز علمی پرورش می یابند دست پیدا نکنیم، جامعه به توسعه مطلوب دست نخواهد یافت . باروری آموزش و ترویج و توسعه فرهنگ پژوهش در دانشگاه ها و سرانجام گسترش مرزهای دانش ، به اعتلای کیفی خدمات کتابخانه ها بستگی دارد و این خود مستلزم برخورداری این کتابخانه ها از خدمات نیروی انسانی مناسب و کار آمد است
( فدایی، 1375 ).

توماس کارلایل فیلسوف مشهور،اعتقاد داشت که، “دانشگاه واقعی عبارت است از مجموعه ای از کتابها”.همچنین لوئیس شورز، رئیس گروه کتابداری دانشگاه فلوریدا در مورد نقش کتابخانه در بافت آموزشی دانشگاه نظریه ” کتابخانه دانشکده ای ” را ارائه می دهد که از کتابخانه به عنوان نهادی آموزشی که در آن دانشکده یک کتابخانه و کتابخانه یک دانشکده است یاد می کند (پریرخ،1380).

براساس نظرات ویلسون و تابر کتابخانه دانشگاهی که خوب اداره شود، فعالیت های خود را در مسیر اجرای عملکردهای دانشگاه قرار می دهد. کتابخانه دانشگاه با گردآوری و سازماندهی کتابها ، نسخه های خطی ، نشریات و سایر مواد، به حفظ دانش و عقاید، و نیروهای فعال در تدریس و پژوهش،  وهمچنین  گسترش
برنامه های دانشگاه کمک شایانی خواهد داشت.کتابخانه از طریق خدمات گوناگون مرجع و کتابشناختی ،باید  در هماهنگی هرچه بیشتر با انتظارها و نیازهای در حال تغییر کاربران( که برخاسته از ظهور فناوری های نوین و تولید فرایند اطلاعات است).باشد چرا که ماموریت کتابخانه دانشگاهی مدرن عمل کردن به عنوان ابزار پویای آموزشی می باشد(ترقی،1388).

کتابخانه ها باید به عنوان کانون های اصلی اطلاع رسانی و فناوری های مربوط به آن همگام بوده و مطابق با استانداردهای کتابخانه ای رشد نماید.در این راستا می توان از معیارهای معتبر جهانی به عنوان وسیله ای برای ارزیابی کتابخانه بهره گرفت و کتابخانه را مورد بررسی قرار داد.با توجه به گسترش کتابخانه ها و تاثیر تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی ، رعایت استانداردها در اداره امور کتابخانه ها و ارتقای سطح کمّی و کیفی خدمات کتابخانه ها، ملموس و از اهمیت خاصی برخوردار است. با به کارگیری استانداردها ، خدمات کتابخانه ها بهینه سازی
می شود (احمد زاده،1384).

توسعه آموزش عالی در ایران ، افزایش تعداد پذیرش دانشجو ، تنوع رشته های تحصیلی و ارتقاء درجات تحصیلات عالی در همه دانشگاه هاو از جمله دانشگاه های شهرستان سبزوار ، نیازها و تغییراتی را می طلبد. شناسایی و معرفی مشکلات و معضلات در جامعه پژوهش این تحقیق  وجود دارد و مقایسه این جامعه با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران نشان خواهد داد که تا چه اندازه با استانداردها فاصله وجود دارد و چگونه باید این فاصله ها را پر کرد.

1ـ1. بیان مسئله

 کتابخانه های دانشگاهی به واسطه رسالتی که در راستای تربیت و آموزش نیروی انسانی عهده دار هستند بیش از هر زمانی نیازمند فراهم آوری، پردازش ، ارائه و اشاعه اطلاعات لازم به دانشجویانی هستند که این مهم مستلزم همگام شدن با آخرین انتشارات بومی و جهانی و همچنین دستیابی به فن آوری های لازم در این زمینه است که به نظرمی رسداین مسئله به دلایل گوناگون در کتابخانه های دانشگاهی کشور ما آنگونه که شایسته است تحقق نیافته و ضرورت دارد با انجام تحقیقات لازم بستری فراهم شود تا فعالیت این کتابخانه ها علاوه بر انطباق با استاندارد های موجود خدمات ارزنده تری به جامعه دانشگاهی ارائه کنند.

بنابراین در نظام های دانشگاهی نیز باید به این مهم توجه شود که وجود کتابخانه هایی با امکانات مناسب نه تنها قدرت یادگیری دانشجویان را به شکل غیر مستقیم افزایش می دهد بلکه اساساً دانشجویان را به سمت خلاقیّت و نوآوری هدایت می کنند. همخوانی امکانات و تجهیزات و همچنین وجود نیروی انسانی کارآمد ، اصلی است که در کتابخانه های دانشگاهی مورد توجه کافی قرار نگرفته و همین مسئله سبب می شود تا کتابخانه های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود کاملا منطبق نباشند.وجود چنین مشکلاتی ایجاب می کند تا با بررسی های لازم و شناخت موانع و مشکلات بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی این نوع از کتابخانه ها فراهم شود و مسئولین دانشگاه ها را در درک مناسب از ضرورت وجودی کتابخانه ها و شناخت مسائل و مشکلاتی که با آن دست به گریبانند، یاری کرد ( ترکیان تبار و دیگران ، 1388).

دراین تحقیق سعی برآن است که میزان کارآیی کیفی وکمّی کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوارکه زیرنظر وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و همچنین وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی هستند طبق استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران ارزیابی گردد. بدین وسیله تصویری روشن و جامع از وضعیت کنونی کتابخانه های دانشگاهی ارائه داده می شود و ضمن این مقایسه نواقص و کاستی ها مشخص و بتوان در جهت رفع آن راهکارهایی مناسب ارائه داد.

مراعات کردن استانداردهای کتابخانه ها راه مطمئنی برای جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و مهمتر از همه ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران است.استانداردهای کتابخانه ای ضوابطی است که با بهره گرفتن از آن می توان خدمات کتابخانه را سنجش و ارزیابی کرد.استانداردهای کتابخانه ای را می توان به عنوان الگوی مطلوب راهکارهای نمونه، ملاک ارزشیابی، انگیزه ای برای توسعه و پیشرفت آتی و نیز به عنوان ابزارهای ضروری برای کمک به تصمیم گیری و عمل ، نه تنها برای کتابداران بلکه عموم افراد غیر کتابدار که به طور مستقیم با مقوله
برنامه ریزی و مدیریت کتابخانه ها و خدمات کتابخانه ای سروکار دارند، توصیف کرد.رعایت کردن استانداردها دو اصل مهم سازگاری سیستم ها و اشتراک منابع را که زیربنای خدمات نوین کتابخانه ای با کیفیت بالا محسوب
می شوند، تحقق می بخشد(ترقی،1388).

لزوم توجه به این مهم ، باعث شد که پژوهش حاضر در ارتباط با وضعیت کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار صورت گیردوباخدمات کتابداری و اطلاع رسانی مناسب در حد استانداردهای تدوین شده از سوی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران مقایسه شود تا شاید با انجام اصلاحات لازم گامی در جهت رضایت اساتید و دانشجویان برداشته شود با انجام چنین تحقیقاتی و بدست آمدن نتایج آن می توان حداقل مسئولین
دانشگاه ها را نسبت به کمبود های موجود آگاه نموده و راهنمایی جهت انجام بهبود وضعیت ارائه کرد.

 1ـ2. تعریف عملیاتی اجزای پژوهش

ارزیابی:” ارزیابی کیفیت منابع اطلاعاتی یک کتابخانه، که معمولاً بر اساس اهداف خاص یا نیازهای گروه های مورد نظر کتابخانه می باشد”(فیشر،1977).

کتابخانه دانشگاهی:یک کتابخانه یا تعدادی کتابخانه دانشکده ای که بوسیله یک دانشگاه برای استفاده دانشجویان و استادان همان دانشگاه تاسیس می شود و مدیریت ونگهداری آن نیزبا دانشگاه است  (سلطانی،1372).       

       استانداردها: با توجه به اینکه استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران بیشتر بر واقعیت های جامعه آماری مورد تحقیق نزدیکتراست بامشورت و نظر استاد محترم راهنما معیار محاسبه”، ویرایش دوم استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران تدوین شیرین تعاونی ” دراین تحقیق، مورد استفاده قرار گرفت.

کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار : تمام کتابخانه های دانشکده ای دانشگاه های شهرستان سبزوار ( دانشگاه علوم پزشکی ، دانشگاه حکیم سبزواری(تربیت معلم سابق) ، دانشگاه پیام نور و دانشکده های فنی و حرفه ای پسران و دختران ) جامعه این پژوهش را تشکیل می دهند.

 

1ـ3. پرسش های اساسی

1. اهداف و وظایف کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
2. سبک و شیوه مدیریت کتابخانه ها ی دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردها
   کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
3. نیروی انسانی شاغل درکتابخانه های دانشگاهی شهر سبزوار به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
4. منابع موجود درکتابخانه ها (چاپی و غیرچاپی) به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟

ه. سازماندهی منابع به چه میزان با استانداردها مطابقت دارد؟

6. خدمات کتابخانه ای کتابخانه های یاد شده ، به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
7. ساختمان و تجهیزات کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای
   کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
8. بودجه تخصیص یافته به کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟

1ـ4. هدف پژوهش

       هدف این پژوهش بررسی وارزیابی وضعیت موجودکتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزواربراساس استانداردهای اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات و بودجه کتابخانه های دانشگاهی ایران و مقایسه این شاخص های استاندارد، با جامعه پژوهش می باشد.

1ـ5. فایدۀ پژوهش

       فواید حاصل از این پژوهش به شرح ذیل می باشد:

1. ارزیابی کمّی و کیفی و شناسایی نقاط ضعف و قوت وضعیت موجودکتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار
2. مقایسه و ارزیابی مجموعه کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار با شاخص های استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران، نشان خواهد داد که تا چه میزان با سطح استاندارد به لحاظ کمیّ و کیفی نزدیک هستند و تا چه حد فاصله و شکاف وجود دارد.
3. آگاهی مسئولان امر و روسای دانشگاه ها از یافته های پژوهش ،که این امر می تواندباعث توسعه کمّی و کیفی مجموعه، فضا و همچنین آموزش یاجذب نیروی متخصص در مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها خواهد شد.

1ـ6. فرضیه پژوهش

 وضعیت موجود در کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار با” استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران “مطابقت ندارد.

1ـ7. معرفی متغیرهای پژوهش

           متغّیرهای مستقل

            کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار

           متغّیرهای وابسته

            وضعیت اهداف و وظایف، مجموعه، نیروی انسانی، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات

1ـ8. روش پژوهش

به دلیل ماهیت مسئله روش اجرای پژوهش، روش پژوهش با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و ارزیابانه است که از نظر هدف کاربردی می باشد.

1ـ9. جامعه پژوهش

دانشگاه حکیم سبزواری، دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه پیام نور سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، دانشکده فنی و مهندسی امام خمینی (ره)، دانشکده فنی و مهندسی بقیه الله.

1ـ10. نمونه گیری پژوهش

 جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 9 کتابخانه مرکزی و دانشکده ای دانشگاه های سبزوار وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی است ، که به منظور جامعیت تحقیق از هیچ نوع نمونه گیری استفاده نگردید و کل جامعه تحقیق مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است.

 

1ـ11. ابزار گردآوری اطلاعات پژوهش

 در این پژوهش گردآوری اطلاعات با بهره گرفتن از پرسشنامه صورت گرفته است،که برای اطمینان از صحت داده ها از روش مشاهده مستقیم و مصاحبه با مسئولان کتابخانه هم استفاده شده . پرسشنامه مورد استفاده ، پرسشنامه محقق ساخته است که براساس گویه های موجود در ” استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران ” تهیه شده است.

شایان ذکر است که در فصل پنجم روش پژوهش، جامعه پژوهش، نمونه گیری و ابزار پژوهش به صورت مفصل مطرح شده است.

1- Thomas Carlyle

این پژوهش با روش تحلیل اسناد و مدارک ابتدا به بررسی سیر تاریخی انسان شناختی در دوره پیش از مدرن، دوره مدرن و پست مدرن می پردازد. سپس سیر تحول و تطور فناوری در این دوره ها را بررسی می نماید.در یافته های سؤالات پژوهش ماهیت فناوری با توجه به نوع انسان شناختی هر مکتب، از دیدگاه پیش از مدرن با انسان شناختی تقدم روح بر جسم در انسان فناوری را در دسته عقل عملی، در دوره مدرن با انسان شناختی سوبژکتیویستی فناوری را امری خنثی، طبیعی و در جهت گسترش اعضای بدن، در اگزیستانسیالیست با انسان شناختی تقدم وجود بر ماهیت، فرافرمان آوری، و در پست مدرن با دید نفی کلیت ها به مثابه نوعی ایدئولوژی و گفتمان یافته شد.در یافته سؤال دوم، نسبت فناوری با انسان، در دوره پیش مدرن عدم دخالت فناوری در امور فرهنگی و اجتماعی، در دوره مدرن، نسبت تکنیکی انسان با فناوری و تأثیر فناوری بر تمامی امور زندگی انسان به صورتی که حتی عدم تجسد، روحانیت و تکامل تکنیکی، فرهنگ و ارزش های تکنولوژیکی، سوبژکتیوه مجازی، و تولید فرا انسان از طریق دنیای مجازی یا دانش فناوی های جدید از تأثیرات استفاده از فناوری در انسان شناختی مدرنیسم، در تفکر اگزیستانسیالیست نسبتی تکنیکی و دور افتاده از تفکر معنوی و در تفکر پست مدرن حل شدن تئوری ها و گفتمان های انسانی در روابط وانمودگی یافته شد. در یافته های سؤال سوم مدرنیسم و رفتارگرایی و پراگماتیسم از جمله موافقان فناوری می باشند که از جمله دلالتهای تربیتی آن ها تأثیر فناوری در پرورش تفکر انتقادی، افزایش سرعت حرکت آموزش و پرورش به سمت روش های نوین، یادگیری مادام العمر،آموزه های مردم سالاری، افزایش آزادی و بهبود یادگیری الکترونیکی می باشد. اگزیستانسیالیست ها و پست مدرن ها از جمله منتقدان فناوری می باشند که از جمله دلالتهای تربیتی آن ها کنترل تکنولوژیک جهان اجتماعی، تغییر در مبانی و فرضیه انسان شناسی، دور کردن انسان از جهان واقعی، از خود بیگانگی انسان، تغییر فلسفه، به خطر افتادن ارزش های مهم انسانی می باشد. راهکارهای  تربیتی در رهایی از سلطه فناوری در نظر اگزیستانسیالیست پرورش پرسش گری مداوم از طریق هنر و شعر و از نظر پست مدرن ها، تغییر تأکید از مراقبت از خود بر شناخت خود، پرورش خیال ورزی یا خلاقیت می باشد.

کلید واژه: فناوری، نظریه های انسان شناختی، تعلیم و تربیت

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

فصل اول: طرح تحقیق . ..1

مقدمه …. …………..2     

بیان مسأله   3 

اهمیت و ضرورت پژوهش . 6                   

اهداف پژوهش    6

سئوالات پژوهش …. 7

تعریف مفاهیم واصصلاحات مورد استفاده در پژوهش  . 7

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش .. .8

الف)مبانی نظری پژوهش 9

بخش اول: سیر تحول انسان شناسی . . .. 9

اهمیت انسان شناسی .  9

انسان شناسی در دوران پیش از مدرن   . . . 11

انسان شناسی در دوران مدرن    . .. 15

انسان شناسی در مکتب اصالت هستی    . . .32

انسان شناسی در دوره پست مدرن  ….. … 37

بخش دوم: سیر تحول نظریات در مورد فناوری  … . 47

اهمیت فناوری … . ..47

فناوری در دوره پیش از مدرن  ….. ..50

فناوری در دوره مدر . 51

فناوری در دوره پست مدرن . 56

ب)پیشینه پژوهش   . ….66

-در داخل کشور . . .66

     -در خارج کشور . . 74

چارچوب نظر. .   78                                                                                                           

فصل سوم: روش پژوهش . 81

روش پژوهش 82

جامعه و نمونه آماری پژوهش .. 82

ابزار گرداوری داده های پژوهش…….. ……….82

شیوه های تجزیه و تحلیل داده های پژوهش .. 82

فصل چهارم: یافته های پژوهش ..83

پاسخ سوال اول پژوهش . 84

پاسخ سوال دوم پژوهش 103

 

 

پاسخ سوال سوم پژوهش 117

راهکارهای رهایی از سلطه تکنولوژی از دیدگاه منتقدان فناوری .. 136

فصل پنجم: جمع بندی نتیجه گیری … 145

جمع بندی  . 6 14

نتیجه گیری   150

پیشنهادات  .. 152  

محدودیت های پژوهش  .. 154

منابع .. 157                                      

مقدمه:

خداوند قوه عقل و تفکر را در وجود بشر نهاد تا به واسطه آن در جستجوی حقایق و کشف مجهولات عالم پیرامون خویش و ماورای هستی باشد. نیاز به جستجوگری و کاوش در این موجود ذی شعور، از ابتدای آفرینش برای کسب اطلاعات، در طبیعت و ذات او به ودیعه نهاده شده است. انسان، در جستجوی حقایق علمی، به دانشی رسید که توانست طبیعت را به زیر سلطه خود درآورد و در این زمینه به پیروزی های درخشانی رسید. همچنین ورود فناوری به عرصه فعالیت های بشری و گسترش روز افزون آن در قرن حاضر، ابزار بسیارکارآمدی در اختیار متخصصان و متولیان تعلیم و تربیت به منظور تغییر و بهبود روش های یاددهی- یادگیری، تعالی بخشی به اهداف تربیتی و اصلاحات آموزشی داده است. اما با تأکید یک جانبه ای که بشر بر تکنیک و مصرف مواد گذاشت، پیوستگی اش را با خود و زندگی از دست داد. با از دست دادن ایمان مذهبی و ارزش های انسانی، تأکید خود را بر ارزشهای تکنیکی و مادی قرار داد و قابلیت تجربیات عمیق احساسی، و رنج و سرمستی ای که همراه آنست، از دست او رفت. ماشینی که انسان ساخت، آنچنان نیرومند شدکه خود، برنامه هایش را طرح ریخت، و اکنون نیز تفکر انسان را هم در قلمرو خود گرفته است.

کامپیوتر ها باید در نظام اجتماعی مورد نظر ما، که زنده بودن و شادمانی مرکز ثقل و هدف آن است، بخشی از کارهای عملی جامعه را به عهده گیرند نه آنکه به صورت سرطانی شروع به ویران سازی کنند و سرانجام نظام را بکلی از پا درآورند. ماشین ها  و کامپیوترها باید وسایلی باشند در خدمت اهدافی که خرد و اراده انسان آنها را تعیین و انتخاب می کند. ارزشهایی که معلومات و آمار لازم برای برنامه ریزی بر اساس آنها گردآوری می شوند، و در نتیجه در نحوه برنامه ریزی کامپیوترها اثر می گذارند، باید بر پایه دانش و اطلاعات درباره طبیعت انسان، و تظاهرات مختلف و محتمل مربوط به آن و بهترین اشکال رشد انسان و نیازهای واقعی او که باید با چنین رشدی ارتباط داشته باشد، گردآوری شوند. به تعبیر دیگر، این انسان است که سرچشمه و ریشه اصلی ارزشها است و نه تکنیک و فن؛ و باز این بالاترین سطح رشد انسان است که باید در هر برنامه ریزی اساس کار قرار گیرد و نه آنکه موضوع حداکثر تولید به عنوان معیار برنامه ریزی باشد. با وجود آنکه جامعه های انسانی با نیروی تمام به سمت جامعه تکنولوژیکی در حال حرکت است و با آنکه برخی، بر اساس حساب احتمالات، فکر می کند، اجتماع جدید برنده است، احتمال شکست این جامعه غیر بشردوستانه وجود دارد؛ به شرط آنکه تعداد روزافزونی از مردم، از خطر تکنولوژی که بر سر فردیت انسان و رندگی معنویش سایه انداخته، آگاهی پیدا کنند، و به شرط آنکه مردم مصمم گردند آزادی خود را با تغییر جهت این تحول، دوباره اعاده دهند.

بیان مسئله:

عدم توجه کافی به بنیانهای فلسفی با ریشه های تاریخی ارزشهای معنوی و مادی موجب شده با رویکرد علوم جدید برخوردی منفعل داشته باشیم. تا هنگامی که مفاهیم متعالی نزد ما صرفاً بازدهی بیشتر، سهولت کاربردی -ترورسیدن به اهداف اقتصادی و مانند آن داشته باشند، قطعاً به دلیل عدم شناخت عمیق از فناوری دچار مشکلاتی خواهیم بود. در دنیای معاصرکه تمامی امور زندگی به نحوی با فناوری مدرن در ارتباط است، به جای نگاه سطحی به فناوری باید به مفهوم آن پرداخت و به جایگاه فناوری در دنیای کنونی و رابطه ای که با انسانها برقرار می کند اندیشید و با توجه به تغییراتی که فناوری در جامعه، جهان و ارزشهای آدمی به وجود میآورد، جایگاه آن را بین انسان و جهان تعیین کرد. فناوری با سرعت و بدون توقف جریان دارد و این در حالی است که بعد از گذشت سالهای بسیار از فناوری ما هنوز ماهیت آن را بدرستی نمی دانیم(وفامهر وخبره،1386،صص34-35).

 فناوری قدرت شگرفی در اختیار انسان قرار می دهد فناوری همچون علم ابزار بی طرفانه ای است که می تواند خادم اهداف انسانی ثمربخش، یا ابزاری برای استثمار بیرحمانه باشد. در عصر انرژی هسته ای، فناوری
 می تواند ابزاری رهایی بخش یا ویرانگر باشد. این ابزار قدرتمند صرفاً زائده ای برای تمدن نیست، بلکه شامل نظامی از روابط است که پیوسته قالبهای اجتماعی را تغییر می دهد. عصر فناوری بازسازی مداوم اقتصاد، جامعه، آموزش و پرورش، حکومت و اخلاق را ایجاب می کند. زیرا به موازات پیشرفت فناوری، افکار غیر تخصصی در برابر خرد تربیت یافته سرتسلیم فرود می آورد(گوتک،1386،ص460).

مانوئل کاستلز ضمن گشودن پای تکنولوژی به حوزه تنوع پذیری فرهنگ ها خاطر نشان می کند که خود فرهنگ ها، یعنی نظام های عقاید و رفتار ما که ساخته تاریخند با سیستم تکنولوژیک جدید دستخوش دگرگونی های بنیادین می شوند و این امر با گذشت زمان تشدید می شوند(قادری،1381).فناوری با اثر گذاری و تغییر حالت رفتار افراد بشر حتی در تصمیم گیری های آنها در تمام سطوح اثر می گذارد. این اثرگذاری از طریق ترویج اطلاعات جدید، روش های جدید تفکر، ترویج ایده ها و مفاهیم جدید، شیوه های جدید زندگی انجام می گیرد(حسنوی،1387،ص27). شعاع اثرگذاری پدیده جهانی شدن نیز به همراهی فناوری شتاب و گستره بیشتری
می یابد، به گونه ای که لایه های عمیق تر اندیشه، رفتار، نگرش ها، و فرهنگ های ملل مختلف را تحت تاثیر قرار می دهد. و یکی از زمینه های مهمی که فناوری وبه دنبال آن جهانی شدن در آن تأثیر بسیار زیادی را می گذارد، نظام تعلیم و تربیت است(میرزامحمدی،1387ص123). در دیدگاه مدرن فناوری امری واقعی و عینی است بنابراین به لحاظ ارزشی خنثی است؛یعنی اقدام اولیه و طبیعی آدمی برای رفع نیازمندی هایش است و رشد وتحول فناوری، تابعی از امور فرهنگی، اجتماعی و ارزشی نیست(باقری،1381). دیدگاه انتقادی فرصتی فراهم می کندتا درباره دستاوردهای مخرب و تأسف بار فناوری که نمود آن نابرابری اجتماعی و اقتصادی است، به طور جدی فکر کنیم(ضرغامی 1386،ص16).رویکرد پست مدرن نیز به جبر فناورانه اعتقاد دارد، یعنی فناوری را نیرو محرک اصلی فعالیتهای آدمی می داند که به زندگی او شکل می دهد، حامیان این نگرش طراحان رسانه ها و نرم افزارهای جدید هستند که رویاروی آنها حذف معلم ودستیابی به معلم فناورانه است وآموزشهای مجازی را با اشتیاق مطرح می کنند. فناوری مشخصه امروز، فناوری الکترونیک راه های متعددی را برای برقراری ارتباطات، اطلاع رسانی و دانستن در اختیار انسان قرار می دهد و در آموزش و پرورش فعلی استفاده از آن اجتناب ناپذیر است. اکنون رایانه جدیدترین اختراع فنی تاثیر عظیمی را بر فرایند آموزش و یادگیری خواهد گذاشته است(ذوفن،1386).

)مهرمحمدی،1384) فرصتهای ناشی از فناوری در تعلیم و تربیت را چنین می داند: زیر سوال رفتن اقتدار سنتی به عنوان منبع دانش و اطلاعات، از دست رفتن موضوعیت صرف انتقال اطلاعات و دانش، اتخاذ جهت گیری یادگیری مادام العمر، امکان ایجاد انعطاف و تنوع در برنامه ها و روش های آموزش با گذر از برنامه های یکنواخت، کسل کننده، استاندارد بدون در نظر گرفتن تفاوتهای فردی، ضرورت توجه به آموزه های مردم سالاری در نظام آموزش و پرورش یا تربیت شهروندی، او همچنین  تهدیدهای ناشی از فناوری در تعلیم و تربیت را  افزایش خطر انزوای اجتماعی و دمیده شدن در تنور فردیت، افزایش خطر شکل گیری هویت های نابهنجار، به خطر افتادن ارزش های مهم انسانی، تبدیل شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات به الهه جدید یا مخدوم جدید، خطر گرایش تعلیم و تربیت به سمت برنامه های درسی استاندارد یکنواخت می داند.

(ضرغامی،1388) نیز فرصتهای ناشی از فناوری در تعلیم و تربیت را تسهیل شدن فرایند آموزش و دسترسی به حجم اطلاعات بیشتر در زمان کمتر و دستاورد های مثبت برای فراگیران در زمینه های دانشگاهی و حرفه  می داند. او همچنین چالشهای ناشی از فناوری در تعلیم و تربیت را یادگیری ابزاری، اندیشیدن واحد و همسان، تفکر حسابگرانه در برابر تفکر ناب می داند.

به عقیده هایدگر اگر انسان برای گذران زندگی در طبیعت دخل و تصرف می کند، این دخل و تصرف باید بر اساس نیازهایش باشد.حال آنکه نوع نیازهای انسان با توجه به جهان بینی او خواهد بود انسان برای دخل و تصرف در طبیعت نیازمند ابزار و فناوری است اما اگر فناوری را تنها به عنوان ابزار و وسیله قلمداد کند و آثار آن را نادیده بگیرد در حقیقت تسلیم آن شده است(آیدی دن،1377).

انسان دارای اراده و اختیار است؛ می تواند یکی از دو جهت حق و باطل را بر گزیند و با توجه به بینشی که از رابطه انسان با جهان هستی و خداوند دارد، می تواند توسط فناوری جهت گیری مادی یابد و در جهت سلطه بر دیگران برآید، یا برعکس تسلیم و فرمانبردار سلطه جویان شود و یا با بهره گیری از فناوری رشد پیدا کند و به نوعی از ارتباط با فناوری دست یابد تا به توسعه فرهنگ و تکامل خود در راستای ارزش های والای زندگی بپردازد. به همین جهت برای کسانی که به واسطه فناوری بر دیگران سلطه یافته و اهداف خود را پیش می برند، فناوری بسیار جالب خواهد بود و برای اسیران در بند فناوری این ماشین است که تاریخ را می سازد(آیدی دن به نقل ازمکنزی،1377).

آموزش فناوری جایگاه مسلمی در تعلیم و تربیت امروز دارد و این امر ناشی از جایگاه انکارناپذیری است که فناوری در عرصه زندگی کنونی بشر یافته است. اما همچنین که اندیشیدن و تصمیم گیری در باب هر عنصر جزئی از تعلیم و تربیت، بدون قرار دادن آن  در چارچوب بنیادی فلسفه تعلیم و تربیت میسر نیست، سخن گفتن از آموزش فناوری نیز بدون نگریستن به آن در چارچوب فلسفه تعلیم و تربیت ممکن و مطلوب به نظر
نمی رسد(باقری،1381،ص76). و همچنین انسان برای بقا وابسته به فناوری است و فناوری جانشینی برای رفع عیوب و نواقص زیستی او محسوب می شود از این رو بررسی روابط میان انسان و فناوری از جایگاه مهمی برخوردار
می باشد. از طرفی نفوذ و تاثیر روز افزون فناوری بر هستی انسان و از طرف دیگرگسترش به کارگیری فناوری در نظام تعلیم و تربیت مستلزم بررسی اثرات انسان شناختی فناوری در تعلیم و تربیت است. پس لازم است که به بررسی ارتباط فناوری بر انسان و مبانی انسان شناختی فناوری بپردازیم و اثرات مثبت و منفی آن بر تعلیم و تربیت را بررسی کنیم.

اهمیت و ضرورت تحقیق :

ضرورت نظری:

– این تحقیق به توسعه ادبیات نظری در حوزه آموزش و پرورش در خصوص فناوری آموزشی و تأثیرات فناوری بر مبانی انسان شناختی در تعلیم و تربیت و ضرورت تجدید نظر در ساختار تعلیم و تربیت در جهت توجه به جنبه های انسانی استفاده از  فناوری کمک خواهد کرد.

 ضرورت کاربردی:

– نتایج این پژوهش راهنمایی برای معلمان وآموزش دهندگان تعلیم و تربیت خواهد بود تا با آگاهی از تاثیرات فناوری در ویژگیهای مختلف انسانی از جمله تفکر،ارزش،اخلاق، فرهنگ، ویژگیهای بومی و سایر ویژگی های  انسانی، در هنگام آموزش و ارائه دروس ضمن استفاده از فرصت های فناوری های آموزشی از تهدیدات آن جلوگیری کنند.

– نتایج این پژوهش راهنمایی برای  مدیران و مدیران آموزش عالی خواهد بود تا با شناسایی عوامل  تهدید کننده فناوری در زمینه مبانی انسان شناختی در جهت کاربرد مناسب، هدایت صحیح و کنترل موثر و دانش آموزان در استفاده از ادوات و ابزار فناوری عمل کنند. 

– همچنین نتایج این  راهنمایی برای فعالان عرصه فناوری آموزشی خواهد بود تا آنها را متناسب با ویژگیها و مبانی درونی انسانی ارائه کنند و جامعه و نظام تعلیم و تربیت را از تهدیدهای فناوری مصون بدارند.

اهداف تحقیق:

هدف اصلی: 

بررسی و تحلیل فناوری و نسبت آن با نظریه های انسان شناختی در تعلیم و تربیت

    اهداف فرعی:

-بررسی ماهیت و چیستی فناوری

–  بررسی نسبت فناوری با انسان

– بررسی نظرات موافقومخالف با فناوری در نسبت آن با انسان و دلالت های تربیتی آن

 سوالات تحقیق:

-ماهیت فناوری چیست؟

– نسبت فناوری با انسان چگونه است؟

– نظرات موافق و مخالف با فناوری در نسبت آن با انسان و دلالت های تربیتی آن چیست؟

تعریف مفاهیم و اصطلاحات: