آنان شده‌اند. در این پژوهش، دانش‌گاه به‌عنوان نهادی در سطح میانی جامعه و دانش‌جویان به عنوان دسته‌ای از کنشگران آن برای مطالعه انتخاب شده اند چرا که میتوان در دانش‌گاه سرریزی از تفکرات و اَشکال زندهگی مدرن و نیز آثاری از زندهگی و تفکر دینی سنتی را به وضوح دید و از این‌رو، تعامل (یا کشمکش) این دو نیرو در ذهن دانش‌جویان، احتمالن بیش از سایر اقشار جاری است.
۱-۲ ضرورت و اهمیت پژوهش
در هر اجتماع دینی‌ای، دین از طریق تدوین و تنظیم یک نظامنامهی اخلاقی و حقوقی یکی از نیازهای اساسی را که برای تداوم حیات اجتماعی آنان لازم است، تأمین می کند. «این نظام اخلاقی برای تک‌تک اعضای خود محیطی معنوی فراهم میسازد، به طوری که مردمان از زندهگی کردن با هم در آن نظام اخلاقی لذت ببرند» (دورکیم، ۱۳۷۸: ۲۸۸). هم‌چنین، «جامعه از طریق نهاد دین می‌تواند نقش متعادل‌کننده ای را برای [برخی از] تمایلات و خواسته های بشری ایفا نماید» (همان: ۲۹۰). از طرفی، انسان اساسن با خلأ‌های وجودی‌ای دست‌به‌گریبان است و این خلأها منجر به بروز حالتی از سرگشته‌گی در جهانی رازآلود و سربرآوردن احساس تهی‌بوده‌گی در درون او میشود. در این میان، دین با ارائه‌ی پاسخهایی – هرچند بعضن مبتنی بر تفکر اسطورهای- تلاش می‌کند برای یک چنین خلأهایی چاره‌جویی کند و از این طریق، معنا و هدفی را در پس حیات مؤمنان قرار دهد. تکیهی انسان مؤمن به قدرت بیانتها و خیرخواهی علی‌الاِطلاقی که برای خدا یا خدایان متصور میشود، موجب آرامش وی گردیده و به‌واسطه‌ی این احساس آرامش، فرد در خود احساس قدرت و تحمل بیش‌تری را در مواجهه با تجربیات تنش‌زا می کند.آن‌چه مبرهن است، نقش انکارناپذیر دین در جهت‌دهی به حیات فردی و جمعی بسیاری از انسان‌ها و جوامع در طول تاریخ است؛ نقشی که با شتاب گرفتن تغییرات اجتماعی ـ چه در سطح نهادی و چه در سطح فردی به سرعت در حال دگرگونی است. در این میان، آن‌چه ضروری می کند انجام مطالعه و کسب شناخت در مورد دین‌داری مردمان و نقش و جای‌گاهی است که دین در نزد انسان مدرن دارد. در واقع، با شناسایی سطوح، تنوعات و تحولات دین‌داری افراد میتوان دریافت که روند تغییرات اجتماعی ـ فرهنگی، دین‌داری آنان را به چه سمت‌و‌سویی هدایت کرده است. این تغییرات را بیش از هر کجا در محیط‌هایی میتوان یافت که بیش‌ترین تأثیر را از وضعیت مدرن می‌پذیرند و همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، به نظر می‌رسد دانش‌گاه به‌عنوان یک نهاد مدرن که گفتمانی عقلانی بر آن حاکم است، بستر مناسبی را برای مطالعه‌ی تغییر نگرش‌ها و ارزشها فراهم میسازد؛ به‌ویژه این‌که بسیاری از دانش‌جویانی که از زمینه‌ای نسبتن سنتی برخورداراَند، با ورود به دانش‌گاه و فراگیری علوم و مواجهه با اندیشه‌های نو و تفکر عقلانی و تربیت انتقادی، این تعامل و / یا کشمکش نیروهای سنتی و مدرن را بیش از هر قشر دیگری تجربه می‌کنند.
از طرفی، پس از پیروزی انقلاب ۵۷ و استقرار نظام سیاسی جمهوری اسلامی و با توجه به غلبهی ایده‌ئولوژی مذهبی در آن، هدف این نظام، دینیکردن بسیاری از جنبه های زندهگی مردم بود (با تفسیر خاصی از دین که خود مدنظر داشتند) و توجه به ارزشهای فرامادی را شعار اساسی خویش قرار دادند و در این راه سرمایهگذاریهای زیادی شد. اما با فروکش کردن شور انقلابی و تثبیت نهادهای مختلف و گذار از مشکلات جنگ این شعارها در جامعه و میان جوانان اَشکال دیگری به خود گرفته است. اکنون بعد از بیش از سه دهه چنین به نظر می‌رسد که نتایج به بار آمده از سیاست‌گزاری‌های انجام شده در زمینه‌ی دین‌دارسازی مردم، چیزی نیست که به مزاق حاکمیت دینی خوش آید و بسیاری از روحانیون سیاست‌پیشه بیان می‌کنند که نتایجی خلاف آن‌چه برنامه‌ریزی شده بود به بار آمده است. بهعبارت دیگر، نتایج سیاستهای دین‌دارسازی و یکسانسازی دینی مردم- به‌ویژه در مورد جوانان و دانشگاهیان- در سالهای اخیر به بار ننشسته است. تشدید پروژه های دین‌دارسازی مردم در سالهای اخیر و محدود ساختن برخی فعالیتهای فکری و فرهنگیای که احساس می‌شد به نحوی از انحا باورهای دینی مردم را تضعیف می کنند را میتوان واکنشی از سوی مسؤولین به این ناکامی دانست. هماکنون بسیاری از مسؤولین در زمینه انتقال ارزشها و موازین دینی اظهار نارضایتی کرده و معتقداَند آنگونه که باید، این ارزشها به جوانان منتقل نشده است. این این دغدغه‌ها را میتوان با ورق زدن برخی از روزنامه‌ها و مجلات مشاهده کرد. در ادامه برای نشاندادن این نگرانی به مواردی از این دست استناد میشود:
رضا فاطمی در مقاله خود تحت عنوان «تاریخچه و ماهیت سکولاریسم» بیان می کند که یکی از ویژهگیهای عدم پای‌بندی به دین، روحانیتستیزی است. «آنها با طرح مسائلی چون مدیریت علمی و تجربی در برابر مدیریت فقهی، سعی دارند روحانیت را از دخالت در اداره جامعه باز دارند.» (مقاله «دینگریزی جوانان، بحران یا راهحل» نشریه جامعهی مدنی، برگرفته از نرمافزار نمایه).
مقاله «سکولاریسم بزرگترین آفت انقلاب اسلامی، مهمترین چالش دهه سه‌وم انقلاب» (نشریهی جوان، سال ۱۳۸۰).
سید محمد خاتمی در یکی از نطقهای کلیدی خود پس از تجمعهای مردم در روز عاشورا در جریان اعتراض به نتایج انتخابات سال ۸۸ اظهار داشت: «. سکولاریسم اما با موازین دینی و فرهنگی ما سازگار نیست. عامل بیگانه میکوشد که سکولاریسم را در جامعه رواج دهد و اما مهمتر از عامل بیگانه، غیردینیشدن جامعهی ماست [و نکته همینجاست] که جامعه به سویی میرود که از حکومت دینی دلخوش نیست. رفرم و اصلاحات از رواج سکولاریسم و افول دین در جامعه و اذهان و رفتار ایرانیان جلوگیری می کند . جمهوریت و اسلامیت که هر دو در خطراند . [بنابراین] باید از بحرانی‌شدن اوضاع بیش از این جلوگیری کرد» (سخنان سید محمد خاتمی در ۲۹ دی‌ماه ۱۳۸۸، سایت گویانیوز).
آیت‌الله لطف الله صافی گلپایگانی در دیدار جمعی از مسؤولان، اساتید و دانش‌جویان دانش‌گاه علوم اسلامی رضوی، به دینستیزی و دینگریزی جوانان اشاره می‌کند: «باید برای این دینستیزی و دینگریزی که در بعضی جوانان پیدا شده، فکری کرد؛ البته نمی خواهیم بگوییم این مسأله تحت چه عواملی ایجاد شده است . هر کجا نقصی باشد، از جهت این است که ما به اسلام و هدایت‌های ائمه(ع) عمل نکرده‌ایم و اگر خوب عمل شود مردم و جوانان به دین و قرآن روی می‌آورند» (روزنامه دنیای اقتصاد، چهارشنبه ۱۱ مرداد ۱۳۹۱).
«در عصر کنونی یکی از مشکلات بزرگ جامعهیادامه مطلب در لینک زیر
آخرین نظرات