چکیده
این پژوهش سعی دارد تا به مفهوم اخلاق حرفه ای بپردازد و توجه کتابداران را به آن جلب کند تا با همت کلیه کتابداران این کمبود در حرفهی اجتماع مدار کتابداری حل شود. این تحقیق از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی است و جمع آوری دادههای آن با بهره گرفتن از روش میدانی و پیمایشی ارزشیابی انجام گرفته است. کتابخانه های وابسته به آستان قدس رضوی در مجموع دارای 43 کتابخانه و دارای 152 کتابدار می باشد که جامعه آماری این پژوهش را تشکیل میدهند. نمونه گیری، از روش سرشماری بهره گرفته شده است. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ (r= 0/89) برآورد گردید. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که بین دیدگاه کتابداران به اصول اخلاق حرفهای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد و کتابداران با اخلاق حرفهای کتابداری آشنایی دارند و وجود منشور اخلاقی و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب در هر کتابخانهای را لازم و ضروری میدانند. دیدگاه کتابداران مسئولیت در قبال حرفه با میانگین رتبه27/5 در اولویت اول، مسئولیت در مقابل خود با میانگین رتبه 18/5 در اولویت دوم، مسئولیت در قبال جامعه با میانگین رتبه 80/4 در اولویت سوم، مسئولیت در قبال سازمان با میانگین رتبه 73/4 در اولویت چهارم، مسئولیت در قبال متخصصان سایر رشتهها با میانگین رتبه06/3 در اولویت پنجم، مسئولیت در قبال استفاده کنندگان با میانگین رتبه 28/2 در اولویت ششم و مسئولیت در قبال همکاران در اولویت هفتم قرار میگیرد.
کلید واژه: اخلاق حرفه ای، کتابداران، کتابداری، منشور و بیانیه اخلاقی، کتابخانههای آستان قدس رضوی
فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
چکیده
فصل اول : کلیات پژوهش
1-1- بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-2- اهداف تحقیق..………………………………………………………………………………………………………………. 4
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش…..……………………………………………………………………………………………. 5
1-4- سوالات تحقیق……..………………………………………………………………………………………………………….. 6
1-5- فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 6
1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی..……………….:……………………………………………………………………………. 7
1-6-1 اخلاق………………………….…..………………………………………………………………………………………… 7
1-6-2 اخلاق حرفه ای………………………….…..…………………………………………………………………………. 7
1 -6-3 بیانیه های اخلاقی……………..………………………………………………………………………………………………………. 8
1-6-4 ویژگی های حرفه کتابداری……………………………………………………………………………………………………………9
1-7- متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 9
فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 12
2-2- اخلاق……………………………………………………………………….. …………………………………………………. 12
2-3- علم اخلاق………………………………………………………………………………………………………………………. 14
2-4- فلسفه اخلاق……………………………………………………………………………………………………………………. 15
2-5- اخلاق: رمز موفقیت شغلی…………..……………………………………………………………………………………. 16
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
2-6- معیارهای ارزیابی نظریه های اخلاقی….………………………………………………………………………………. 16
2-7- اخلاق فردی……………………………………………………………………………………………………………………. 17
2-8- اخلاق شغلی……………………………………………………………………………………………………………………. 18
2-9- اخلاق حرفه ای……………………………………………………………………………………………………………….. 18
2-10- پنج نظام عمده اخلاق حرفه ای………………………………………………………………………………………… 21
2-11- منابع اخلاق حرفه ای………………………………………….………………………………………………………. 22
2-12- اخلاق حرفه ای کتابداری و اطلاع رسانی…………………………………………………………………………..22
2-13- قوانین اخلاق حرفه ای……………………………………………………………………………………………………. 24
2-14- اصول و قوانین اخلاقی در کتابداری و اطلاع رسانی……………………………………………………………. 26
2-15- اخلاق حرفه ای از دید کتابداران و متخصصان……………………………………………………………………. 28
2-16- اخلاق حرفه ای دو معنا دارد…………………………………………………………………………………………… 28
2-17- آثار فرا سازمانی اخلاق حرفه ای………………………………………………………………………………………. 28
2-18- مزیت وجود اخلاق حرفه ای…………………………………………………………………………………………… 29
2-19- حرفه چیست؟……………………………………………………………………………………………………………….. 29
2-19-1 ویژگی های حرفه……………………………………………………………………………………………………. 31
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
2-19-2 ویژگی های حرفه کتابداری………..…………………………………………………………………………….. 32
2-20- کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی به منزله سازمان……………………………………………………………………. 33
2-20-1 سازمان……………………………………………………………………………………………………………………..33
2-21- کتابخانه چیست؟…………………………………………………………………………………………………………….34
2-21-1 اقسام کتابخانه ها………………………………………………………………………………………………………. 34
2-22- کتابداری چیست؟…………….…………………………………………………………………………………………… 35
2-23- کتابدار کیست؟………………………………………………………………………………………………………………. 35
2-24- کارکردهای حرفه کتابداری………………………………………………………………………………………………. 35
2-25- مدیریت و اداره کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی..…………………………………………………………………. 36
2-26- برخی از ویژگی های اخلاقی کتابدار…………………….…………………………….………………………….. 37
2-27- اخلاق کتابداری……………………………………………………………………………………………………………… 39
2-28- اصول اخلاقی کتابداران آمریکا………………………………………………………………………………………… 39
2-29- مسئولیت ها و خط مشیهای اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی…………………………………… 40
2-29-1 خط مشی های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال جامعه………………………….. 40
2-29-2 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کاربران………………………….. 41
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
2-29-3 ارزشهای اخلاقی در مواجههه با کاربران………………………………………………………………………. 41
2-29-4 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کتابداران و کارکنان……….. 42
2-29-5 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال پدید آورندگان اثر…………… 42
2-29-6 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال حرفه……………………………. 43
2-29-7 مسئولیت های اخلاقی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در قبال کتابداران و کارکنان…………. 44
2-30- اصول اخلاقی کتابداران و اطلاع رسانان ایران…………………………………………………………………….. 44
2-30-1 مسئولیت در قبال خود………………………………………………………………………………………………. 45
2-30-2 مسئولیت در قبال همکاران…………………………………………………………………………………………. 45
2-30-3 مسئولیت در قبال استفاده کنندکان……………………………………………………………………………….. 46
2-30-4 مسئولیت در قبال سازمان…………………………… …………………………………………………………….. 47
2-30-5 مسئولیت در قبال حرفه……………………………………………………………………………………………… 47
2-30-6 مسئولیت در قبال متخصصان سایر رشته ها…………………………………………………………………… 48
2-30-7 مسئولیت در قبال جامعه…………………………………………………………………………………………….. 49
2-31- مدیریت اخلاق در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی…………………………………………………………… 49
2-32- مفهوم منشور اخلاقی………………………………………………………………………………………………………. 50
2-33- تدوین بیانیه های اخلاقی………………………………………………………………………………………………… 52
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
2-35- نمونه هایی از عهدنامه اخلاقی…………………………………………………………………………………………. 53
2-35-1 عهدنامه اخلاقی انجمن کتابداری امریکا……………………………………………………………………….. 53
2-35-2 عهدنامه اخلاقی انجمن کتابداری ایتالیا……………………………………………………………………………55
2-36- پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 57
2-36-1 پیشینه پژوهش در ایران……………………………………………………………………………………………… 57
2-36-2 پیشینه پژوهش در خارج کشور……………… ………………………………………………………………….. 58
فصل سوم: روش شناسی پژوهش
3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 62
3-2- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. 63
3-3- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………. 64
3-4- روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه……………..……………………………………………………………….. 68
3-4- ابزار و روش گردآوری اطلاعات…………………..……………………………………………………………………69
3-4-1 تعیین روایی پرسشنامه……………..………..………………………………………………………………………..71
3-4-2 تعیین پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… 71
3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها………………….…………………………………………………………………………. 72
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 74
4-2- تحلیل توصیفی دادها(ویژگیهای جمعیت شناختی نمونه آماری)……………………………………………. 74
4-2-1 توزیع فراونی جنسیت……………………………………………………………………………………………………74
4-2-2 توزیع فراوانی سن………………………………………………………………………………………………………. 75
4-2-3 توزیع فراوانی وضعیت تاهل………………………………………………………………………………………… 76
4-2-4 توزیع فراوانی تحصیلات……………………………………………………………………………………………… 77
4-2-5 توزیع فراوانی سابقه کار………………………………………………………………………………………………. 78
4-2-6 توزیع فراوانی نوع استخدامی……………………………………………………………………………………….. 79
4-2-7 توزیع فراوانی تخصص شغلی………………………………………. ……………………………………………. 80
4-3- آزمون نرمال بودن داده ها………………………………………………………………………………………………….. 81
4-4- آزمون فرضیات و سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………82
4-5- آزمون ضریب تاثیر (رگرسیون) میان متغیرهای پژوهش…………………………………………………………. 95
فصل پنجم: خلاصه یافتهها، بحث و نتیجهگیری و پیشنهادها
5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 98
5-2- بررسی و تفسیر یافته های پژوهش و آزمون فرضیه ها……..……………………………………………….. 98
5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….102
5-4- محدودیتهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………. 105
ادامه فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
5-5- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………. 105
5-6- پیشنهادهای برای پژوهشهای آتی………………………………………………………………………………………..106
منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………………………………………………………107
فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………….108
فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………….111
پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………..113
چکیده انگلیسی
فهرست جداول
عنوان شماره صفحه
جدول4-1- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر جنسیت………………………………………………………………74
جدول4-2- وضعیت سن افراد……………………………………………………………………………………………….75
جدول4-3- وضعیت تاهل افراد………………………………………………………………………………………………76
جدول4-4- وضعیت تحصیل افراد………………………………………………………………………………………….77
جدول4-5- وضعیت سابقه کار……………………………………………………………………………………………….78
جدول4-6- نوع استخدامی……………………………………………………………………………………………………79
جدول4-7- تخصص شغلی…………………………………………………………………………………………………..80
جدول4-8- همبستگی دیدگاه کتابداران با سن………………………………………………………………………….82
جدول4-9- همبستگیدیدگاه کتابداران و تجربه کاری…………………………………………………………………83
جدول4-10- همبستگی دیدگاه کتابداران وسطح تحصیلات………………………………………………………..83
جدول4-11- همبستگی دیدگاه کتابداران وتخصص شغلی…………………………………………………………84
جدول4-12- همبستگی دیدگاه کتابداران وجنسیت……………………………………………………………………85
جدول4-13- همبستگی دیدگاه کتابداران وسمت……………………………………………………………………..85
جدول4-14- همبستگی دیدگاه کتابداران وشرایط استخدامی………………………………………………………86
جدول4-15- شناخت شاخص های مرکزی و پراکندگی آشنایی کتابداران…………………………………….87
جدول4-16- داده های توصیفی کتابداران در زمینه ضرورت آشنایی هر کتابدار با اخلاق حرفهای……………………….88
جدول شماره 4-17- داده های توصیفی کتابداران در زمینه ضرورت وجود منشور اخلاقی در هر کتابخانهای…………89
جدول4-18- نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی مولفه ها………………………………………………………………………91
جدول4-19- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………………..92
جدول4-20- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت سن پاسخگویان…………………………………………………………………………..92
جدول4-21- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت تحصیلات پاسخگویان…………………………………………………………………92
جدول4-22- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت تحصیلات پاسخگویان…………………………………………………………………94
ادامه فهرست جداول
عنوان شماره صفحه
جدول4-23- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت شرایط استخدامی پاسخگویان……………………………………………………….94
جدول4-24- نتایج آزمون t مربوط به وضعیت سمت پاسخگویان……………………………………………………………………….95
جدول4-25- نتایج آزمون رگرسیون …………………………………………………………………………………………………………………95
جدول4-26- ضریب تاثیر اصول اخلاق حرفه ای بر دیدگاه های کتابداران…………………………………………………………….96
جدول شماره 5-1- ضریب همبستگی بین دیدگاه کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی به اصول اخلاق
حرفه ای…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………98
بیان مسأله
مهم ترین متغیر در موفقیت هر سازمان، رعایت اخلاق می باشد. ماهیت حرفهی کتابداری و اطلاع رسانی خدمت به کاربران است، از این رو توجه به اخلاق حرفه ای لازم و ضروری است ( کاظم پور و همکاران، 1390: 795). مفهوم اخلاق حرفه ای پدیده ای نسبتاً نو در کتابداری است که اخیراً در کشور ما بسیار به آن توجه شده و این مقوله سرآغاز تحول و توجه جدید در کتابداری ایران خواهد بود و می توان انتظار داشت که در آینده نزدیک، بحث ها، کارگاه ها و پژوهشهای بیشتری در این زمینه شکل خواهد گرفت.
در حرفه کتابداری قوانین و اصول معمولاً بر اعمالی اشاره دارد که انتظار می رود در جهت اهداف، مقاصد والزامهای حرفه ای باشد ( نشاط،111:1381) . از آنجا که کتابخانه های عمومی گنجینه دانش و فرهنگ رادر خود نگهداری ودسترس پذیر می کنند و قلب تپنده جامعه محسوب می شوند ضروری است کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در این کتابخانه ها خود را ملزم به رعایت اصول اخلاقی بدانند و با رعایت اخلاق حرفهای کتابداری که خود جزئی از آموزه های کتابداری است، برخوردی موثر و مناسب با مراجعان داشته باشند که این برخورد ها ی موثر خود نقطه آغازی برای جذب مراجعان به کتابخانه ها می شود. همواره کتابخانه های عمومی پذیرای اقشار مختلف افراد جامعه بوده اند که این خود انعطافپذیری کتابداران و اخلاق حرفه ای در خور و متناسب با مراجعان را می طلبد.
هر حرفه رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه ی آن حرفه است. اخلاق حرفهای، رفتار ارتباطی سازمان با محیط بر اساس حقوق، تعهدات و وظایف است. اخلاق حرفهای به ما میگوید که یک سازمان همانند یک فرد تعهدات اخلاقی دارد، همانگونه که یک فرد اخلاقاً متعهد است دروغ نگوید، وفادار باشد و حسد نکند. در اخلاق حرفهای میگویند سازمان هم تعهدات اخلاقی دارد (قراملکی،110: 1382). باید به اصول آن پایبند باشد. اخلاق حرفهای مسئولیتهای اخلاقی سازمان در قبال محیط مستقیم و غیر مستقیم بوده و بر اصل «حق مردم» استوار است؛ یعنی مبتنی بر این باور است که «محیط حق دارد و سازمان وظیفه» .رسالت اخلاق حرفهای به منزله دانش و آرمان عمده آن، حل مسائل اخلاقی و تبیین تعهدات و مسئولیتهای اخلاقی سازمانهاست. سازمانها در شناخت تعهدات اخلاقی خود در قبال محیط و نیز تشخیص و حل مسائل اخلاقی در کسب و کار، محتاج دانش تخصصی معیّنی بوده و این دانش همان اخلاق حرفهای است (هسمر، 1377: 48).
اصول اخلاق حرفهای، موضوعی است که اخیراً در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است، بهطوری که اکثر حرفهها، از جمله حرفه کتابداری، با درک ضرورت و اهمیت آن، بهدنبال تدوین منشور اخلاقی حرفهای خود هستند.
سازمانها در شناخت تعهدات اخلاقی خود در قبال محیط و نیز تشخیص و حل مسایل اخلاقی در کسب و کار محتاج دانش تخصصی معینی هستند و این دانش همان اخلاق حرفه ای است. گرچه هیچ حرفه مندی نیست که بی نیاز از یک نظام اخلاقی باشد؛ اما چنین امری در حرفه های خدمت مداری چون کتابداری و اطلاع رسانی، نمودی مضاعف دارد. با این حال، کمبود برنامه های آموزشی در زمینه ی آموزش اخلاق حرفه ای به کتابداران محسوس است (ریسمانباف، 1388: 49).
از آنجایی که اصول اخلاقی، مسئولیت کتابداران را در قبال حرفه، خود، جامعه، متخصصان سایر حرفه ها، سازمان و استفاده کننده مشخص می کند، امید است کتابداران پیش از پیش، خود را به زیور اخلاق حرفه ای بیارایند تا در سایه نیک پنداری، نیک گفتاری و نیک کرداری به بند بند قوانین اخلاق حرفه ای جامه عمل بپوشانند و نیک نامی و خوش نامی حرفه کتابداری را تضمین کنند (اسفندیاری مقدم، حسنلو، 1389: 55). فهرست الزامات تعهدات اخلاقی که به صورت بایدها و نبایدها تدوین می شود، غالبا “قوانین اخلاقی” و یا ” آیین نامههای اخلاقی ” نامیده می شوند. نه تنها سازمانها بلکه تشکل های حرفه ای نیز بر حسب تخصص های خود به تدوین قوانین و آیین نامه ها پرداخته اند (انجمن کتابداری ایران شاخه استان قم، 1386: 40).
اخلاق در کتابداری شامل دو مبحث است: اخلاق حرفهای و اخلاق اطلاعرسانی که اولی به چگونگی بهکارگیری اصول اخلاقی در تصمیمات و کارها به عنوان متخصصان اطلاعرسانی میپردازد و دومی به مبحث استفاده یا استفاده نکردن از اطلاعات مربوط میشود، که در پژوهش حاضر، مبحث اول در نظر است.
کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین کتابخانههای ایران و خاورمیانه است که در شهر مشهد قرار دارد. این کتابخانه متعلق به آستان قدس رضوی میباشد تاریخ آغاز فعالیت این کتابخانه را ۳۶۳ هجری قمری برآورد کردهاند. تا سال ۱۳۹۰ تعداد کتابهای موجود در این کتابخانه ۳۰۰۰۰۰۰ نسخه برآورد کردهاند. تعداد کتابهای خطی موجود در آن تا سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۸۱۰۰۰ نسخه بودهاست که ۱۱۰۰۰ نسخه آن اهدایی از جانب آیتالله سید علی خامنهای بودهاست. کتابخانه های وابسته به آستان قدس رضوی از دو شاخه امور کتابخانههای شهر مشهد و کتابخانههای سایر شهرستانها تشکیل شده است. 19کتابخانه داخل شهرستان مشهد، شش کتابخانه در شهرستانهای استانهای خراسان رضوی و جنوبی، 15 کتابخانه در سایر شهرهای میهن اسلامی و یک کتابخانه در کشور هندوستان. که دارای 152 کتابدار می باشد.
این پژوهش سعی دارد تا به مفهوم اخلاق حرفه ای پرداخته و توجه کتابداران را به آن بکشاند تا با همت کلیه کتابداران این کمبود در حرفه اجتماع مدار کتابداری حل شود. که به بررسی دیدگاه کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان پرداخته شده است.
1-2. اهداف تحقیق
1-2-1. هدف کلی
این تحقیق با هدف دستیابی به میزان آشنایی کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی با معیارهای اخلاق حرفه ای کتابداری و منشور اخلاقی می باشد.
1-2-2. اهداف جزئی
- میزان آشنایی کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی با اخلاق حرفه ای کتابداری و منشور اخلاقی
- اولویت بندی اصول اخلاق حرفهای (مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیگاه کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی به چه صورت است.
در این پژوهش تلاش شده است ضرورت وجود اصول اخلاق حرفه ای مکتوب به عنوان منشور اخلاق حرفه ای، اهمیت، جنبه ها و سایر نکات مربوط به آن و اینکه کتابداران کتابخانه ها تا چه حد از آن آگاهی دارند و تا چه اندازه آن را رعایت می کنند و آیا ضرورت وجود آن را حس می کنند یا خیر، بررسی گردد.
1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش
در سایت ایفلا ( فدراسیون بین المللی انجمن ها و موسسات کتابداری) قوانین اخلاقی و اطلاع رسانی چندین کشور وجود دارد در میان این کشورها نام کشورهایی مثل استونی و مالت نیز به چشم می خورد . با این حال در سایت ایفلا در مقابل نام ایران هیچ قانون اخلاقی وجود ندارد. چون شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و سیاسی کشورهای مختلف با هم تفاوت دارند، به نظر می رسد اصول اخلاقی پذیرفته شده از سوی متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی در شرایط مختلف نیز متفاوت باشد (اسفندیاری مقدم و حسنلو، 1389: 49).
در این تحقیق به بررسی میزان آشنایی کتابدارن با اصول اخلاق حرفه ای و اولویت بندی اصول اخلاق حرفهای (مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیدگاه کتابداران کتابداران پرداخته شده است.
1-4. سوالات تحقیق
1- آیا بین دیدگاه کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد؟
2- کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس رضوی تا چه میزان با اخلاق حرفهای کتابداری آشنایی دارند؟
3- اصول اخلاق حرفهای و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب برای کتابخانههای عمومی ضرورت دارد؟
4- اولویت بندی اصول اخلاق حرفه ای (مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه، خود، حرفه، همکاران، استفاده کنندگان، متخصصان سایر رشته ها) از دیدگاه کتابدران به چه صورت می باشد؟
1-5. فرضیه های پژوهش
1- بین دیدگاه کتابداران به اصول اخلاق حرفه ای با توجه به سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی آنان ارتباط وجود دارد.
2- کتابداران کتابخانههای وابسته به آستان قدس در خراسان رضوی با اخلاق حرفهای کتابداری آشنایی دارند.
3- به نظر کتابداران، اصول اخلاق حرفهای و بیانیه اخلاقی مدون و مکتوب برای کتابخانههای عمومی ضرورت دارد.
1-6. تعاریف مفهومی و عملیاتی
1-6-1. اخلاق
اخلاق از ریشه خلق به معنای باطن و صفاتی که به رفتار و حالت انسان تعلق میگیرد است. علم اخلاق به منزله یک دانش دارای ارزش فراوانی است، و در آثار عالمان غربی و اسلامی به آن توجه فراوانی شده است (عاملی، 1381: 19). اخلاق جمع خلق است که در قرآن هم آمده است. خلق: عادت، رویه، سجیه و امثال اینها ترجمه شده است (سازمان امور استخدامی کشور، 1379: 10). لازم به ذکر است که توجه کنیم معنای لغوی اخلاق مخصوص صفات نیک و پسندیده نیست بلکه شامل صفات زشت و بدی هم که در نفس ایجاد می شود نیز میباشد (انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران،شاخه استان قم، 1386: 14-13).
1-6-2. اخلاق حرفه ای
دایرهالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی اخلاق حرفه ای را چنین تعریف می کند: به مجموعه ای از کنش ها و واکنشهای اخلاقی پذیرفته شده که از سوی سازمانها یا مجامع حرفهای مقرر میشود تا مطلوبترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفهای فراهم آورد، اخلاق حرفهای گویند. این اخلاق دربرگیرنده مجموعهای از احکام ارزشی، تکالیف رفتار و سلوک و دستورهایی برای اجرای آنهاست ( آزاد، 1381: 111).
ضرورتهای توجه به اخلاق در این حرفه عبارتاند از: 1)توجه به اخلاق پیش شرط پذیرش کتابداری به عنوان حرفه است، 2)کتابداری حرفهای انسان مدار است، 3)کتابداری حرفهای خدمت محور است، 4)رسیدن به کارکرد تعادلی کتابخانه در گرو توجه به اخلاق است، 5)بهرهوری و موفقیت حرفه در گرو اخلاق است، 6)معنویت سازمانی نیز در گرو تعالی اخلاق سازمان است (قراملکی، 1390: 141).
1-6-3. بیانیههای اخلاقی
سازمانها شیوههای مختلف در تدوین بیانیه اخلاقی دارند و به تبع این شیوه های گوناگون، نامهای متعددی نیز به میان آمده است: اصول اخلاقی، کد اخلاقی، منشور اخلاقی، عهد نامه اخلاقی، سند اخلاقی، مرام نامه اخلاقی، آیین نامه های اخلاقی و مانند آنها.
جامع ترین بیانیه اخلاقی سازمان را سند اخلاقی می نامیم. این سند دو بخش اساسی دارد: منشور اخلاقی سازمان و عهدنامه اخلاقی کارکنان سازمان. این دو بخش در بسیاری از اصول ارزشی اشتراک دارند؛ برای مثال احترام، صداقت، امانت داری و رازداری اصول مشترکی است که در هر دو بخش سند اخلاقی حضور دارند. این اصول را می توان به صورت فهرست در آغاز بیانیه قرار داد. این اصول در واقع کلید واژه های سند اخلاقی است و آمدن آنها در آغاز سند نقش شعاری، تزئینی و ارائه ی فهرست اخلاقیات در سازمان دارد. البته بسنده کردن سازمان به همین اصول اخلاقی، خطا و مبتنی بر تحویلی نگری است، اما بیان آنها در آغاز سند اخلاقی مفید است.
به این ترتیب، سند اخلاقی از یک بخش مقدمه ای (اصول اخلاقی) و دو بخش اصلی (منشور اخلاقی سازمان و عهدنامه اخلاقی کارکنان) سازمان می یابد. سند جامع اخلاقی مفاهیم گوناگون اخلاقی دارد. تعریف عملیاتی، تحلیل مفهومی و بیان سنجه ها و نشانگرهای آنها می تواند در پایان سند پیوست شود. عده ای این مباحث را در پانوشت صفحات مربوط می آمورند.
عهدنامه اخلاقی شامل مسئولیتها و وظایف اخلاقی همه کسانی است که در سازمان شاغل اند. عهدنامه اخلاقی برخلاف منشور اخلاقی از آن افراد است. هر فردی در هر شغلی نسبت به کارفرما و سایر ذی نفعان و صاحبان حق، مسئولیت اخلاقی دارد. صاحبان مشاغل، امروزه، فراتر از سازمان به تدوین عهدنامه اخلاقی پرداخته اند و کتابخانه ها از آنجا که سازمانی مردم نهادند در این میان نقش موثری دارند. سند اخلاقی به دلیل اهمیتی که دارد، محتاج بازنگری مستمر است تا متناسب با توسعه کسب و کار، فراگیر و کارا باشد. این سخن درست است که صرف تدوین سند اخلاقی سبب اخلاقی شدن سازمان نمی شود، اما اگر نتیجه گرفته شود که سند اخلاقی امری زایدی است، در دام مغالطه افتاده ایم. سند اخلاقی به منزله شرط لازم و نه کافی برای تحقق اخلاق در سازمان ضروری است. ( قراملکی، 1390: 218-217).
عهدنامه اخلاقی بیانیهای فراگیر از مسئولیت اخلاقی منابع انسانی است. عهدنامه اخلاقی کتابداران و کارشناسان اطلاع رسانی شامل وظایف اخلاقی آنان در قبال کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی به منزله یک سازمان، کاربران و مسئولیت اخلاقی آنان در قبال حرفه کتابداری و اطلاع رسانی است. نگاه اخلاقی به سازمان اساس مسئولیت پذیری کارکنان نسبت به سازمان است. تلاش در افزایش بهره وری، ترجیح منافع سازمان بر منافع شخصی، تلاش برای افزایش خودشناسی لحظه ای، ذکر خیر از سازمان و دوری از غیبت کردن، حساسیت و شادابی نسبت به کامیابی سازمان از ابعاد مهم وفاداری کتابداران و اطلاع رسانان در قبال کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی است.
1-6-4. ویژگی های حرفه کتابداری
کتابداری و اطلاعرسانی رشتهای است که از اصول نظری و دانش فنی مناسب جهت خدمت به نیازهای اجتماعی برخوردار است. هر چند دیویی در ردهبندی خود ردهای بهکتابداری اختصاص داده که با سایر ردهها ارتباط چندانیندارد، لیکن وجود چنین ارتباطی نه تنها غیرممکن نیست بلکه معقول است. ریموند ایروین مبانی ارتباط بین کتابداری و برخی رشتهها از جمله علوم اجتماعی، علوم تربیتی، تاریخ، روانشناسی، اخلاق و ادبیات را از لحاظ نظری تشریح کرده است (موکهرجی، ١٣۶٨: ٢٧-٣١).
1-7. متغیرهای مستقل و وابسته
متغیر مستقل: میزان آشنایی کتابداران کتابخانهها (از نظر سن، تجربه کاری، سطح تحصیلات، تخصص شغلی، جنسیت، سمت، شرایط استخدامی)
متغیر وابسته: معیارهای اخلاق حرفهای کتابداری
– مسئولیت در مقابل سازمان مربوطه
– مسئولیت در مقابل جامعه
– مسئولیت در مقابل حرفه
– مسئولیت در مقابل همکاران
– مسئولیت در مقابل استفاده کنندگان
آخرین نظرات