دیدگاه فارابی در مورد قوا و مراتبی که شناخت عقلانی را تشکیل می دهند درباره نفس، از عقلی که «واجد همه اشیاء» می شود و عقلی که «همه اشیاء را می آفریند» با اصطلاحات عقل بالقوه و عقل فعال نام برده شده است. عقل بالقوه به عنوان قوه ای در نفس یک شخص معرفی شده است؛ ولی عقل فعال جوهر مجرد ازلی و ثابتی است که به عنوان علت محرک و مؤثر عقل انسان عمل نموده و امکان انتزاع تصورات کلی از صور حسی خیالی را میسر می سازد. علاوه بر عقل بالقوه و عقل فعال، این سنت فلسفی مراتب مختلف دیگری را میان قوه و فعلیت در عقل انسان معرفی نموده و هر کدام را با اصطلاح خاصی نام برده است. در علم النفس فارابی، اصطلاح «عقل» دارای چهار معنای متفاوت است: 1- عقل بالقوه، 2- عقل بالفعل، 3- عقل بالمستفاد، 4- عقل فعال(فارابی،1379).

در دوره معاصر دو نگاه به عقل مشاهده می شود عقلانیت ابزاری در اثر غلبه آمپریسم و حس گرایی، مبادی غیر حسی دانش تجربی را انکار کرد و روش های استقرایی را جایگزین روش های قیاسی نمود و پس از آن به نقش گزاره های غیر حسی در دانش تجربی واقف شد و ارزش معرفتی و جهان شناختی این گزاره ها را انکار کرد.به نظر هابرماس کنش های افراد درگیر در کنش ارتباطی، نه از طریق حسابگری خودخواهانه موفقیت، بلکه از طریق کنش های تفاهم آمیز هماهنگ می شود. به نظر هابر ماس عقل ارتباطی بارزترین و فراگیر ترین پدیده بشری است. همین کنش است که بنیاد زندگی اجتماعی و فرهنگی همه علوم انسانی را تشکیل می دهد(هابر ماس،1380).

مخالفت با نسبیت گرایی افراطی و تأکید بر ویژگی جهان شمولی عقل از دیگر مضمون های مشترک عقل ابزاری و عقل ارتباطی به شمار می رود. این نظریات در عین حال که ویژگی های خاص اجتماعی و حتی فردی و شخصی انسان ها و جوامع را می پذیرند، بر همسانی، تعامل و تناسب میان انسان ها و اجتماعات و حتی زبان های مختلف تأکید می ورزند. به نظر عقل ابزاری افراد و جوامع انسانی در عین حال که در صورت کثرت دارند، دارای بنیادهای حداقل و مشترکی به صورت ثابت و عام نیز هستند؛ بنیادهایی که مبنای فهم و مفاهمه و ارتباطات و تبادلات را تشکیل می دهند. این نظریه عقل را اساس فهم و مفاهمه به شمار آورده و معتقد است که چون اصول و بنیادهای نخستین عقل ثابت و عام اند، این مفاهمه و تبادل یافته ها و برداشت ها ممکن و قابل ارزیابی است. هابرماس به عنوان بیان کننده عقل ارتباطی نیز با پذیرش هماهنگی دانش و شناخت به لحاظ اجتماعی و اینکه در هر لحظه تجربۀ تاریخی ما آنها را مشروط می سازد، بر ویژگی عام و جهان شمول عقل تأکید می کند. وی در عین حال که زمینه مند بودن عقل را می پذیرد، ولی برخلاف پست مدرنیست ها معتقد است که معیارهای خود عقل مستقل از زمینۀ خاص آن است(هابرماس،1380).

تحقیقات بسیاری  در زمینه عقل و انواع و ملازمات عقل انجام گرفته است برخی از تحقیقات مانند محقق داماد (1388) در تحقیقی تحت عنوان نظریه عقل در فلسفه فارابی نظریه عقل فارابی را اینگونه بیان می کند نظریه فیلسوف مسلمان یعنی فارابی در خصوص عقل به مبانی روانشناختی مابعدطبیعی آن مربوط می شود، مهاجرنیا (1390)در تحقیقی تحت عنوان شناخت عقلی در نظرفارابی نظریه عقل فارابی را چنین عنوان می کند عقل منبع شناخت حسی از محسوسات است زیرا صور محسوسات در حس منقش می گردد و ایجاد معرفت می کند.خادمی (1385)در تحقیقی تحت عنوان چگونگی پیدایش کثیر از واحد از دیدگاه فارابی فیض را باقیود متعدد سلبی تبیین می کند و اولین مصادیق را عقل نخستین معرفی می کند.اما تحقیقی که بتوان به درستی روش های عقلی  مناسب را مقایسه و وجوه افتراق و اشتراک آنها را مطرح کند شاید کمتر وجود دارد که باعث شده محقق در پی آن برآید تا تحقیق حاضر را ارائه دهد و با توجه به نظریات عقلی حاضر دلالت های تربیتی را نیز استخراج کند. به این گونه که با معرفی مفهوم عقل ابزاری و عقل ارتباطی و در نتیجه استخراج افتراقات و اشتراکات و در آخر استنتاج دلالت های تربیتی به ما کمک می کند تا به شناخت مناسب  از نظریات عقلی جدید دست یابیم. با توجه به این هدف سعی برآن داریم تا به این سوال پاسخ دهیم که مفهوم عقل ابزاری و ارتباطی به چه معناست عقل از دیدگاه فارابی در کدام یک از حوزه های عقل ابزاری و عقل ارتباطی قرار می گیرد و وجوه افتراق و اشتراک آن کدامند و چه دلالت های تربیتی را می توان با توجه به این نظریات مرتبط با عقل استخراج کرد؟

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش:

1-2-1- اهمیت و ضرورت نظری

توسعه شناخت از نظریات عقل ابزاری و عقل ارتباطی
توسعه شناخت از جایگاه نظریه عقل فارابی و نسبت آن با نظریات عقل جدید
1-2-2- اهمیت و ضرورت کاربردی

1.کمک به دانشجویان رشته های مرتبط (علوم تربیتی، فلسفه،الهیات) با نظریه عقل فارابی

2.کمک به اساتید رشته های مرتبط (علوم تربیتی، فلسفه، الهیات)برای تدریس درس فلسفه اسلامی در خصوص نظریه عقل فارابی.

1-3- گزاره های پژوهش

1-3-1- هدف کلی و اهداف جزئی پژوهش :

هدف کلی این پژوهش مقایسه نظریه عقل فارابی با نظریات عقل ابزاری و ارتباطی و دلالت های تربیتی آن می باشد .

شناسایی مفهوم عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارتباطی
شناسایی عقل از دیدگاه فارابی
شناسایی وجوه اشتراک و افتراق عقل فارابی با عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارتباطی
شناسایی دلالت های تربیتی عقل فارابی با توجه به عقل ابزاری و عقل ارتباطی

برای رسیدن به هدف کلی تحقیق ، اهداف جزئی زیر تدوین شده است:

1-3-2- فرضیه ها و سوالات پژوهش:

بر اساس هدف های جزئی، سوال های پژوهشی زیر تدوین گردیده است:

مفهوم عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارتباطی چیست؟
مفهوم عقل از دیدگاه فارابی به چه معناست؟
وجوه اشتراک و افتراق عقل فارابی با عقلانیت ابزاری و ارتباطی چیست؟
دلالت های تربیتی عقل فارابی با توجه به عقل ابزاری و عقل ارتباطی چیست؟
1-4- تعریف مفاهیم تحقیق

تعریف مفهومی از یک پدیده بیانی است که آن پدیده را در موقعیت های مختلف تعریف می کند. تعریف مفهومی در همه جا کاربرد دارد و اکثرا باید آن را در نظریه های تربیتی و سابقه های علمی بررسی کنیم .

بررسی مقایسه ای (تطبیق) [1] : شناخت یک پدیدار یا دیدگاه در پرتو مقایسه به عبارت دیگر توصیف و تبیین مواضع وفاق و خلاف(قراملکی،1385؛294).

عقل: معناى اصلى عقل در لغت عرب، منع، نهى، امساک، حبس و جلوگیری است(غزالی،1412) معانى دیگر عقل نیز از همین معنا اخذ شده،با آن مناسبت دارد. مثلا که به وسیله‏اى که شتر را با آن مى‏بندند «عقال» گفته مى‏شود، چون شتر را از حرکت بازمى‏دارد. به عقل انسان نیز عقل گفته مى‏شود چون او را از جهل و کردار زشت باز مى‏دارد. خلیل نحوى مى‏گوید:«عقل نقیض جهل است  (دیلمی،1398). فارس بن زکریا نیز وجه تسمیه عقل را این مى‏داند که انسان را از گفتار و کردار زشت بازمى‏دارد.   جرجانى هم معتقد است عقل صاحبش را از انحراف به راه کج منع مى‏کند) ابن سینا،1403). مى‏بینیم که لغت‏ شناسان،گذشته از بیان معناى اصلى عقل که منع است،به ابعاد یا کارکردهاى مهم عقل یعنى دو جنبه معرفتى و ارزشى عقل نیز اشاره کرده‏اند.

عقل ابزاری:جهت گیری اصلی عقلانیت ابزاری تسلط آدمی بر طبیعت است. فرانسیس بیکن با رویکرد به این معنا در کتاب نو ارغنون گفت که دانایی توانایی است. ماکس وبر رفتارهای انسان غربی را که متاثر از غلبه عقلانیت ابزاری است، کنش های عقلانی معطوف به هدف می داند، یعنی رفتارهای که متوجه هدف های دنیوی قابل دسترس است.تکنولوژی، صنعت و بروکراسی ازآثار و نتایج غلبه این معنای عقلانیت شمرده شده است(جهانگیری،1369).

1-4-2. هدف های جزئی:

1- شناسایی تاثیر فعالیت های کانون ها تربیتی بر رفع نیاز های اجتماعی دانش آموزان مقطع متوسطه از دیدگاه اولیاء آنها.

2- شناسایی تاثیر فعالیت های کانون های تربیتی بر رفع نیازهای جسمانی دانش آموزان مقطع متوسطه از دیدگاه اولیاء آنها.

3- شناسایی تاثیر فعالیت های کانون تربیتی بر رفع نیازهای علمی آموزشی دانش آموزان مقطع متوسطه از دید گاه اولیاء آنها.

4- شناسایی تاثیر فعالیت های کانون تربیتی بر رفع نیاز های خویشتن شناسی دانش آموزان مقطع متوسطه از دیدگاه اولیاء آنها.

1-5. سوالات تحقیق

1-5-1. سئوال اصلی:

آیا فعالیت های کانون ها تربیتی بر رفع نیاز های عمومی دانش آموزان مقطع متوسطه از دیدگاه اولیاء آنها تاثیر دارد؟

1-5-2. سئوالات فرعی:

1- آیا نشست های فرهنگی، اجتماعی، ( مجامع گفتگو، جلسات پرسش و پاسخ و. ) و همچنین محافل( قرآنی، شعر، نیایش ) در رفع نیازهای تعلق به گروه و محبت آنها از دیدگاه اولیاءشان موثر بوده است؟

2- آیا فعالیت های ورزشی ( تنیس روی میز و والیبال و . ) رفع نیازهای فیزیولوژیکی آنها از دیدگاه اولیاءشان موثر بوده است ؟

3- آیا فعالیت های علمی ( کامپیوتر، امداد و کمک های اولیه ) در رفع نیازها به توانمندی و کفایت از دیدگاه اولیاءشان آنها موثر بوده است؟

1-آیا فعالیت های اردویی و بازدیدهای علمی همچون فعالیت های هنری ( خوشنویسی و نقاشی و . )  در رفع نیازهای خودیابی و خویشتن شناسی و نیاز به امنیت ( توام با نظم، قانونمندی ) آنها از دیدگاه اولیاءشان موثر بوده است؟

1-6 . تعریف مفاهیم مطرح شده در سوال ها یا فرضیه های تحقیق:

1-6-1. تعریف نظری:

تعریف کانون: کانون فرهنگی تربیتی مرکزی است که بر اساس مصوبه پانصد و سومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 30/1/68 و برابر مقررات مربوط به تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش « که تنها اساسنامه و موسسات و واحد های آموزشی به تصویب این شورا می رسد » در سطح مناطق کشور تاسیس گردید. و ماموریت آنها صرفا آموزشی فرهنگی است.     ( سازمان دانش آموزی، 83 )

کانون به عنوان تقویت بنیان هویت دینی و ملی در دانش آموزان، مکمل فعالیت های درسی         ( آموزش رسمی ) و پرورشی مدارس و جهت تحقیق اهداف آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، رشد و شکوفایی استعداد های دانش آموزان غنی سازی اوقات فراغت و کسب مهارت های زندگی و توانمندیهای دانش آموزان در عرصه های مختلف پایگاهی برای تشکل های دانش آموزی پاسخ به مهمترین سئوالات و ابهامات دانش آموزان و ارائه خدمات به آنان در حوزه های فرهنگی، ادبی، هنری، ورزش، مهارت های اردویی و در قالب برنامه های عمومی، کارگاه های آموزشی ( مهارت آموزی ) و انجمن ها فعالیت می نمایند. (دفتر مرکزی کانونها،82 )

تعریف نیاز:

نیاز عبارت است از فاصله بین وضع موجود (آنچه که هست ) و وضعیت مطلوب ( آنچه که باشد ) که این اختلاف ممکن است مربوط به دانش، نگرش و یا مهارت هایی که فراگیران نیاز دارند تا به طور مؤثرتر رفتاری را انجام دهند باشد. ( علیزاده، 1387 ).

کانون فرهنگی تربیتی:

مرکزی دانش آموزی است که تلاش دارد از طریق فعالیت های گروهی و اجرای برنامه های کاربردی، پویا و روزآمد در راستای تحقق اهداف وزارت آموزش و پرورش در دوره های مختلف تحصیلی به ویژه با بهره گرفتن از فرصت های مختلف اوقات فراغت دانش آموزان، در محیطی سالم و امن، ضمن تقویت هویت فرهنگی « دینی و ملی » و آشنایی عموم دانش آموزان با ارزش های فرهنگی زمینه ارتباط صمیمی و معاشرت سازنده اجتماعی دانش آموزان عضو را فراهم سازد تا وجدان جمعی، خوداتکایی و قدرت تصمیم گیری آنان را تقویت کند و برای زندگی اجتماعی و ایفای نقش موثر در تلاش همسو

برای رسیدن به اهداف مشترک مهارت لازم را به دست آورند.

فعالیت های تربیتی:

در واقع مهمترین جنبه این نوع از فعالیت ها، متمرکز بر آموزش فعالیت های ذوقی و هنری دانش آموزان چه در محیط آموزشی و چه خارج از محیط آموزشی است. هدف عمده این نوع فعالیت ها، معطوف به آموزش و دادن اطلاعات به دانش آموزان برای چگونگی به فعل در آوردن استعداد های بالقوه ای است که در آنان وجود دارد . یکی از مهمترین جنبه های هنری و تربیتی فعالیت ها آشنایی دانش آموزان با اصول و مفاهیم موجود در آن فعالیت ها که باعث می گردد آنان با بصیرت، آگاهی و دانش بیشتری با پدیده های هنری و تربیتی برخورد نموده و بتوانند به طور اصولی نسبت به درک ماهیت فعالیت و نقد آن بکوشند.  ( سلجوقی، 1383 : 17)

1-6-2. تعریف عملیاتی:

تعریف عملیاتی فعالیت ها عبارتند از:

1- فرهنگی –  اجتماعی.

2- ورزشی.

3- علمی.

4- اردویی.

نیازها:

نیازها هم از طریق پرسشنامه سنجیده می شوند که سؤال 6 نیازهای فیزیولوژیک، سؤالات 1 تا 5 نیازهای متعلق به گروه، سؤالات 7 تا 9 نیازهای توانمندی علمی و سؤالات 10 تا 14 نیاز به امنیت را پاسخگو هستند.

1-7 . استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

اهداف، سیاست ها، ویژگی ها و برنامه های نوین کانون ها اقتضا می نماید که کانون در سطحی گسترده نگرشی جدیدی به اعضای خود داشته و با تحت پوشش قرار دادن آنها و با ارائه برنامه های گوناگون، زمینه ساز آینده های مطلوب و شایسته برای رشد و همنچنین شکوفایی آنها باشد. در صورت تایید فرضیه های این تحقیق نتایج این پژوهش می تواند مورد استفاده معاونت پرورشی سازمان آموزش و پرورش، کارشناسان امور فرهنگی هنری سازمان، همچنین مسئولین و معاونین کانون های فرهنگی تربیتی قرار گیرد تا با بازنگری بیشتر برنامه و اهداف کانون مسیر رسیدن به اهداف مطلوب کانون را فراهم آورند.

از وظایف عمده آموزش عالی رشد دانشجویان از طریق افزایش دانش، مهارت، نگرش ها و توانایی ها و توان بخشی آنان به عنوان فراگیری دائماً نقاد و متفکر است. این هدف زمانی حاصل خواهد شد که نظام آموزش عالی مبتنی بر پژوهش و تحقیق باشد، به فعالیت های پژوهشی میدان عمل ببخشد، جاذبه های پژوهشی را فراهم و از نتایج و فرآیندهای آنها در تحول و گسترش کلیه ابعاد زندگی انسان، استفاده نماید و در رشد و اعتلای بسیاری از زمینه های علمی و عملی جامعه گام بردارد (عزیزی، 1385؛ اتزکویتز[1]، 2003؛ گدازگر و علیزاده اقدم، 1385). پیشرفت هر جامعه ای در نتیجه پژوهش حاصل می گردد. افزون بر این، پژوهش یاری رسان انسان در پیدا کردن راه حل مسئله و حل تضادهاست (کومار، 1381: 5؛ آبرامسون[2]، 2002). یکى از اهداف سازمان‏هاى آموزشى و تحقیقاتى، تربیت و پرورش انسان‏هایى توانمند در امور پژوهشى و تحقیقاتى است. همچنین یکى از شاخص‏هاى رشد و توسعه هر کشور، ظرفیت علمی آن است (اسماعیل زاده، 1383: 14). پژوهش‏ علمى و سرمایه‏گذارى در جهت بهبود آن به ارتقای وضعیت تولید علم منجر مى‏شود. از آن جایی که افزایش و تعمیق فعالیت‏هاى پژوهشى زمینه‏ساز اصلى توسعه و پیشرفت یک جامعه به شمار مى‏روند، امروزه بخش قابل توجهی از امکانات کشورهاى پیشرفته جهان، صرف امور پژوهشى مى‏شود (امیری، 1381).

پژوهش تلاش رسیدن به راه حل های قابل اعتماد برای مسئله، از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر برنامه ریزی شده و نظام مند داده هاست (پاول، 1385: 2). کراسول[3] (2005) پژوهش را فرآیندی از گام ها می داند برای جمع آوری و تحلیل اطلاعات استفاده می شود با این هدف که درک و فهم مان را از یک موضوع یا مسئله افزایش دهیم. پژوهش بر اساس نگاه پژوهشگر نسبت به جهان، ادراک او از جهان هستی، اهداف و مقاصد وی شکل می گیرد (شعبانی، 1385).

برای دانشجویان مهم است که برای مواجهه با مسایل واقعی در محیط های یادگیری آماده شوند و راه حل های مناسب برای این مسایل پیدا کنند. از نظام آموزشی انتظار می رود که دانشجویان را به عنوان حل کننده مؤثر مسایل در زندگی واقعی توانمند سازد (هرید[4]، 2003؛ چی و چای[5]، 2004؛ والکر و لوفتن[6]، 2003). دانشجویان در پژوهیدن، یادگیری برای انجام دادن را می آموزند، فرایندها را یاد می گیرند، مهارت های مفهوم سازی و مسئله یابی را کسب می کنند و روش های پژوهشگری و یادگیری مادام العمر را فرامی گیرند (بادنیتز[7]، 2000). مسئله[8]، موضوعی است که یک ضرورت علمی یا عملی ما را به سوی آن می کشاند و به نوعی برای ما مشکل ساز شده است. از نگاه ژرف متفکر به جهان و انسان به وجود می آید و این طور نیست که فردی بدون پیش زمینه متوجه مسئله شود. البته بین مسئله یابی و مسئله سازی فرق بسیار است (فدائی عراقی، 1389: 17؛ لیدی و امرود[9]،2005؛ سکاران[10]،2003؛ قدیمی قیداری، 1389؛ کندی[11]، 1997).

پژوهش مبتنی بر مسئله به جای تکرار شیوه ی پیشینیان به شکاف موجود در پیشینه و سؤالات پژوهش های قبلی می پردازد (هابرمن و مایلز [12]، 1994). برخی مسائل و موضوعات قبلاً بررسی و قطعیت آن ها اعلام شده است و نیاز به تکرار تحقیقات ندارند. این قبیل تکرارها و موازی کاری ها سبب می گردد تا روح نوآوری و خلاقیت در پایان نامه های دانشجویی کمرنگ شود و این گونه تحقیقات کمتر شکل کاربردی به خود بگیرند (حافظ نیا، 1391؛ مادوکس[13]، 2003؛ کویتکواسکی و سیلورمن[14]، 1998).

اصلی ترین و آخرین مرحله ی دوره تحصیلات تکمیلی ارائه پایان نامه و رساله است و با خلق دانش از طریق نگارش پایان نامه و رساله، بر قدرت ابتکار و خلاقیت دانشجویان برای رفع مشکلات جامعه خویش افزوده می شود و سرآغازی برای پیشبرد روند پژوهش در دانشگاه ها است (کلاهی،1382؛ میرصمدی، چهره ای و باقر زاده، 1387؛ شاملی، 1384؛ نقل از بهزادی، 1387).

رساله دکتری باید به منابع قوی تری متکی باشد و دانشجو در تحلیل و تنظیم موارد و مطالب دقت بیشتری بنماید. قدرت استدلال و استنتاج او باید به گونه ای باشد که خود به تنهایی مدافع آن باشد و نیازی به کمک اساتید و دیگران نداشته باشد (شبلی، 1974؛ ایموچ و بریدچ[15]، 1989).

یکی از دغدغه های اصلی دانشجویان دوره ی دکتری انتخاب موضوع پژوهش برای نگارش رساله است. آنان معمولاً در جستجوی موضوعات تازه و اصیل برای پژوهش خود هستند و از تکراری بودن موضوع تحقیق خود نگران اند. هفته ها و گاه ماه ها دچار سرگردانی برای انتخاب موضوع هستند. چرا که دانشجو خود را در طیفی از موضوعات گرفتار می بیند که در یک سوی آن مباحث تکراری اما باسابقه ی غنی پژوهشی است و در سوی دیگر آن موضوعات جدیدی که پرداختن به آن ها با دشواری های پیش بینی نشده همراه خواهد بود (منصوریان، 1388؛ گارنر[16]، 2010؛ دیکمن[17]، 2005؛ بوت و بیلی[18]، 2005؛ کوه[19]، 2008؛ شپارد، نایر و سامر[20]، 2000).

همچنین بر اساس اصول اخلاق پژوهش، پژوهشگران موظف اند موضوعی را برای پژوهش خود انتخاب نمایند که به خلق دانش جدید و توسعه مرزهای علمی کمک نماید (بهمن آبادی، 24:1391؛ خالقی، 1387). اندیشمندان یکی از نخستین و حساس ترین مراحل طرح پژوهش را انتخاب مسئله مناسب و کوشش برای شناخت ابعاد مختلف آن ذکر نموده اند (بازرگان،1379؛ قراملکی،1386؛ دیانی،1382؛ شپارد و همکاران، 2000؛ رفیع پور، 1370). برای پی بردن به مسئله تحقیق قواعد خاصی مشخص نشده است، ولی به طور اصولی می توان با بهره وری از تجارب شخصی، با استنتاج از نظریه های موجود و با مطالعه نوشته های مربوط به موضوع مورد علاقه محقق به وجود مسئله ای برای تحقیق پی برد (دیانی،1382: 36).

علی رغم اهمیت و اعتبار پایان نامه ها و مقالات علمی به عنوان منابع اطلاعاتی ارزشمند، شواهد حاکی از آن است که پرداختن به موضوعات بی اهمیت و تکراری و غفلت از مسائل بنیادین در مطالعات متعدد نشان داده شده است. یکی از علل تحقیقات سطحی و بعضاً نامعتبر در دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقی همین انتخاب ناسنجیده، غیرعملی، مطالعه نشده و باری به هر جهت بودن موضوع پژوهش است. (قراملکی، 1386؛ شبلی،1974: 30). لاگمن، کاندیف و شالمن[21] (1999) به مطالعاتی اشاره می کنند که طی آن صرفاً یک دهم از پژوهش های انجام شده به عنوان رساله های دکتری علوم تربیتی و پژوهش های آموزشی منتشر شده در نشریات، کارهای قابل احترام و جدی هستند. تراورز[22] (1983) نیز با بررسی موضوعات تحقیقات آموزشی در طی تاریخ تعلیم و تربیت آمریکا نتیجه می گیرد که بخش زیادی از پژوهش های انجام شده به دلیل سطحی بودن موضوع مورد بررسی تغییر چندانی در حوزه تعلیم و تربیت آمریکا ایجاد نکرده اند. پیدا کردن موضوعی که هم تازه باشد و هم مشکلی از جامعه حل کند، دانش جدیدی تولید کند و همچنین با توانایی های دانشجویان همخوان باشد کار به نسبت دشواری است و پژوهش های دانشجویی نشان می دهد که کمتر رساله ای وجود دارد که مسئله آن بااحساس مشکل شکل گرفته باشد (مطلبی، 1388: 26). به دلیل تفاوت توانمندی دانشجویان در انتخاب مسئله پژوهش و فرآیندهای مربوط به آن و از سوی دیگر اینکه در منابع مختلف

قواعد خاصی برای انتخاب موضوع تحقیق بیان نشده است و در اغلب منابع تجارب شخصی محقق را به عنوان یکی از منابع اصلی مسئله یابی معرفی نموده اند. تجربه، آموزش و پژوهش پیوندی ناگسستنی دارند و تجربه نگاری که همان اندیشیدن به تجارب حاصل از انجام امور و ثبت کردن و ماندگار نمودن آن هاست، گنجینه ای بی همتاست (اصغری نکاح، 1385؛ هافمن کیپ، آرتیلس و لوپز تورس[23]، 2003)؛ بنابراین، محقق در این پژوهش سعی داشته است تجارب زیسته دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد برای انتخاب و گزینش مسئله تحقیق مورد بررسی قرار دهد و دغدغه اصلی وی کشف پاسخی برای این سؤال است که چگونه دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد مسئله پژوهشی مناسب رساله شان انتخاب می نمایند؟

1-2 هدف پژوهش

بررسی چگونگی و کیفیت انتخاب مسئله رساله دکتری دانشجویان رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد

1-3 سؤال پژوهش

تجربه زیسته دانشجویان دوره دکتری رشته های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد برای انتخاب مسئله پژوهشی رساله شان چگونه است؟

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

·        مبانی نظری پژوهش

·        پژوهش های انجام شده

·        استنتاج از پیشینه

– غروی نائینی (1386) در مقاله خود با عنوان «کرامت زن در قرآن و سخن امام خمینی(ره)» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی برآن است تا با طرح کردن نحوه آفرینش زن، به کمک آیات قرآن و سخنانی از امام خمینی(ره) درباره زن، جایگاه او را در زندگی، در مسئولیت ها، درنزدیکی به خدا  و . مطرح کرده و نشان دهد که جایگاه و نقش زن در خلقت جدای از موقعیت مرد نیست و او نیز انسانی است با کرامت و مقام والای انسانیت و می تواند به مراتب عالی انسانیت دست یابد، همانگونه که زهرای اطهر(س) در درجات عالی انسانیت بود؛ زنان هم می توانند با تأسی به روش زندگی و سیره آن بزرگوار به مدارج عالی انسانیت برسند. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج با این اثر تفاوت دارد.

– عطارزاده (1386) درمقاله خود با عنوان «زن ایرانی درگفتمان بازگشت به اصل» برآن است تا ساز وکار احیاگرانه امام خمینی(ره) در جریان طرح و پیگیری گفتمان «بازگشت به اصل خود» در جذب زنان به جنبش اجتماعی را مورد بررسی قرار دهد. وی با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی اینگونه نتیجه گیری کرده است که در دوران پهلوی انتقال آموزه های غربی به جامعه ایرانی زمینه انحطاط بیشتر زنان را فراهم کرد. درچنین فضایی، ابتکار امام خمینی(ره) مبتنی برگفتمان «بازگشت به اصل» در راستای بهره وری از دستاوردهای مثبت حضور زن در عرصه عمومی، مورد استقبال زنان ایرانی قرارگرفت. لذا پژوهش حاضر به لحاظ موضوع، هدف و نتایج حاصله کامل تر و جامع تر است.

– خلیلی (1385) در مقاله خود با عنوان «تکوین تعاملی دین و هویت در اندیشه امام خمینی(ره)» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی درصدد به کارگیری رهیافت گفتمانی برای تبیین رابطه دین و هویت در اندیشه امام خمینی(ره) است. نویسنده به این نتیجه دست یافته که تکوین اندیشه امام خمینی(ره) نتیجه تعامل دین و هویت درگفتمان بازگشت به خویشتن و در رویارویی با گفتمان غرب گرایی بوده است. در نتیجه چنین شرایطی بوده که امام خمینی(ره) با نقش آفرینی فکری و عملی خود درگفتمان بازگشت به خویشتن، رویارویی با حکومت غربگرای پهلوی را رقم زده و به تکوین گفتمان بازگشت به خویشتن در قالب انقلاب و جمهوری اسلامی نائل می شود. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج با این اثر متفاوت است.

– جوانی(1384) درمقاله خود با عنوان «هویت دینی یا هویت های دینی» به شیوه روش تحلیل اسنادی به دنبال ارائه توصیفی از چهار رهیافت عمده فقهی، اخلاقی، ایدئولوژیک و عرفانی در تحلیل هویت دینی است و معتقد است که حیات انسان دیندار برمبنای هر یک از این رهیافت ها واجد ویژگی های خاصی است. یافته های تحقیق نشان می دهدکه تفاوت هر یک از رهیافت های فوق به دین منجر به تبعات وآثار فردی و اجتماعی متفاوتی می شود. لذا پژوهش حاضراز لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج حاصله جامعتر و کامل تر از این اثر است.

– نگارش (1380) در مقاله خود تحت عنوان «هویت دینی انقلاب اسلامی و تهاجم بیگانگان» بیان           می کندکه مهم ترین ویژگی انقلاب اسلامی هویت دینی و رسالت فرهنگی آن است. استراتژی بلند مدت استکبار جهانی برای مقابله با انقلاب اسلامی و پیام فرهنگی آن، ایجاد استحاله فرهنگی در جهت از بین بردن هویت دینی و ایجاد انقطاع فرهنگی بین سه نسل انقلاب است. وی معتقد است تنها راه مقابله با دشمن، بازگشت به هویت دینی و فرهنگی خویش است زیرا فرهنگ اسلامی به دلیل برخورداری از اندیشه دینی و ملی قوی و پایدار همواره مورد تهاجم بیگانگان بوده است و باید تلاش نمود تا ندای بازگشت به فرهنگ اصیل اسلامی را نه تنها در جامعه بلکه در جهان طنین اندازکرد. لذا پژوهش حاضر از لحاظ هدف اصلی و نتاج با این اثر تفاوت دارد.

–  مهدوی راد و فتاحی زاده (1380) در مقاله خود با عنوان «مبانی شخصیت زن از دیدگاه اسلام» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی و با هدف بررسی مبانی شخصیت زن از منظرآیات و روایات به این نتایج دست یافته اند که زن و مرد از هویت واحد برخوردارند و زنان مانند مردان قابلیت رشد و استکمال دارند و شریعت اسلام در روابط انسان ها بر بعد انسانی تکیه دارد و در فرهنگ قرآن، دستیابی به ارزش های معنوی برای زن و مرد میسر است. قرآن کریم تفاوتی در شخصیت زن و مرد قائل نیست و هر دو را در جوهره انسانی یکسان می داند و اصل و ریشه زنان همچون مردان، طهارت و پاکی است. لذا پژوهش حاضر به لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج حاصله از اثر موجود کاملتر و جامعتر است.

– آخوندی (1378) در مقاله خود با عنوان  «نقش زنان در انقلاب اسلامی درکلام امام خمینی(ره)» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی و با بهره گیری از سخنان امام خمینی(ره) در چهار محور «تحول فکری و روحی زنان»، «حضور زنان در صحنه انقلاب اسلامی»، «انگیزه زنان از حضور در صحنه»، «ویژگی های زنان انقلابی»، به بررسی نقش و سهم بزرگ زنان در پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد. وی اینگونه نتیجه گیری می نماید که هنر انقلاب اسلامی این بود که زنان جامعه را متحول ساخت و در مسیر اسلام و ارزشهای الهی هدایت کرد و از بی هویتی و ابتذال به سوی عزت خواهی وکمال جویی هدایت کرد. زنان نه تنها در پیروزی بلکه در تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی سهم بزرگی داشته و با حضور در عرصه های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و . توطئه های دشمنان را از بین بردند. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج حاصله کاملتر و جامعتر از اثر موجود است.

– مرتضوی (1378) در مقاله خود با عنوان «امام خمینی(ره)؛ و الگوهای دین شناختی در مسایل زنان» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی تلاش نموده تا آن دسته از الگوها و معیارهایی که از نگاه

امام(ره) در حوزه مسایل زنان مطرح است را ارائه نماید و به بررسی مواردی از جمله: انسانیت عنصرمساوی و مشترک میان زن و مرد، یکسانی زن و مرد در دستیابی به هدایت و سعادت، نقش تعیین کننده بانوان در جایگاه تربیت و رشد انسانی جامعه، نقش مهم الگوطلبی و الگوسازی در شکل گیری شخصیت بانوان، جایگاه محوری نهاد خانواده و جایگاه ویژه مقام مادری، توجه به اصل نقش تکمیلی متقابل زن و مرد در زندگی و در جامعه، توجه به ارزش های اصیل اسلامی در ارزشگذاری به شخصیت زن، اصل همسانی زن و مرد در جایگاه اجتماعی و حضور در عرصه سازندگی و مراکز علمی و آموزشی با توجه به دیدگاه امام(ره) بپردازد. لذا پژوهش حاضر به لحاظ موضوع و هدف اصلی کامل تر و جامعتر است.

– ورعی (1378) در مقاله خود با عنوان «الگوی زن مسلمان، الگوی زن غربی» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی و بهره گیری از بیانات امام خمینی(ره)، تفاوت های موجود در نگرش اسلامی و غربی نسبت به زن، جایگاه زن در فرهنگ و جامعه اسلامی را نشان دهد. وی اینگونه نتیجه گیری می کند که انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، در جهت تجدید حیات زن مسلمان نقش تعیین کننده ای داشت. امام خمینی(ره) تلاش فراوانی را در جهت آگاهی بخشیدن به این قشر نسبت به حقوق انسانی و اسلامی او نمود و ارزش ها را در این قشر جامعه متحول کرد. اگر تا دیروز طفیلی گری دیگران و برهنگی و خود را به اقسام مدهای غربی آراستن نشانه ترقی بود، امروز بازگشت به خویشتن، استقلال و ورود به عرصه های مختلف و حضور فعال در سرنوشت خویش داشتن، ارزش شد. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، هدف اصلی و نتایج حاصله از این اثر کامل تر و جامع تر است.

– نصری (1376) در مقاله خود با عنوان «جامعه شناسی زن در اندیشه امام خمینی(ره)» به شیوه تحلیل اسنادی و با هدف بررسی دیدگاه جامعه شناختی امام خمینی(ره) در مورد زن و حضور مثبت و سازنده او در راستای توسعه جامعه بخصوص توسعه فرهنگی که زیربنا می باشد اینگونه نتیجه گیری می کند که در اندیشه امام خمینی(ره) زن در توسعه فرهنگی و سعادت جامعه دارای سه رسالت اصلی خودسازی، انسان سازی و جامعه سازی است. لذا توسعه و انحطاط جامعه بستگی به زن دارد. زن و حضورش در جامعه دارای ابعاد متفاوتی است که عمل به تمامی آنان سلامت و توسعه جامعه را تضمین می کند. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، هدف و نتایج حاصله کامل تر و جامع تر است.

– فوزی (1385) درکتاب خود با عنوان «امام خمینی(ره) و هویت ملی» ابعاد، ویژگی ها و جنبه های مختلف هویت ملی، عناصر سازنده و ساز وکارهای احیای آن را از دیدگاه امام خمینی(ره) بررسی کرده است. یافته های وی نشان دهنده این است که امام خمینی(ره) براساس هستی شناسی و جهان بینی خود مهم ترین عنصر سازنده هویت انسان را حرکت براساس ارزشهای فطرت و اسلامی دانسته  و لازمه شکل گیری هویت را پرورش انسان بر اساس ارزش های اسلامی می دانند. به نظر ایشان واحدهای اجتماعی موجود در جوامع هویتی را برای انسان ها خلق می کنند اما هویت اصیل و با دوام هویتی است که مبتنی بر مؤلفه های فرهنگی و اعتقادی باشد و بر این اساس از امت به عنوان یک واحد کلان اجتماعی که توانایی هویت سازی با دوام را دارد یاد می کند. ایشان معتقد به هویت اسلامی و انسانی است و احیای این هویت را مهمترین سازوکار پایایی انقلاب اسلامی و دست یابی به آرمان های آن می دانند. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، اهداف و نتایج با این اثر متفاوت است.

– طهماسبی کهیانی (1385) درکتاب خود با عنوان «نقش زنان در نهضت امام خمینی(ره)» با بهره گرفتن از روش تحلیل اسنادی با هدف ارزیابی ابعاد مختلف حضور زنان در نهضت امام خمینی(ره) اینطور نتیجه گیری می کند که حضور زنان با ظاهرکاملاً اسلامی در صحنه انقلاب، بیش از هر چیز توجه ناظران سیاسی را به خود جلب می کرد. این مسأله دلیلی بر نفوذ عمیق پیام انقلابی ـ الهی امام خمینی(ره) در سطح جامعه ایرانی بود. امام خمینی(ره) با اهمیتی که به حضور زنان در فعالیت های سیاسی می دادند، با بیانات خویش زنان را برای دستیابی به آینده ای بهتر به صف مبارزه کشاندند. لذا پژوهش حاضر از لحاظ موضوع، اهداف، سازماندهی و نتایج با این اثر تفاوت دارد.

فرهنگ موضوع بسیاری از گزارشات و مقالات و کتاب ها و همایش هاست. بسیاری از سیاست گذاری ها و مصوبات و قوانین کشور مربوط به فرهنگ است. کارکردهای فرهنگ از جمله انسجام بخشی، قالب ریزی شخصیت، سازگاری با محیط و هویت بخشی باعث شده است که  بسیاری کشورها برنامه هایی برای مدیریت فرهنگ داشته باشند، هر چند تعریف، دامنه و گستره ی فعالیت های فرهنگی با هم متفاوت هستند. در چند سال اخیر بحث مهندسی فرهنگ در ایران مطرح است که بر ضرورت بازنگری و بازسازماندهی برنامه ها و فعالیت ها در عرصه فرهنگ تاکید می کند. بنابراین سیاست گذاری فرهنگی در ایران به صورت یک ضرورت شناخته شده است.

در همین راستا نیاز به تحقیقات متنوعی است که از ابعاد مختلف به بررسی سیاست های فرهنگی بپردازد. لازم است که به اهداف و سیاست­های رسمی که از طرف مسئولین و نهادهای سیاست­گذار فرهنگی ابلاغ می­شود پرداخته شود و بررسی شود که عواملی که این سیاست­ها را شکل داده چه بوده است. همچنین سیاست­های غیررسمی و غیرمستقیم که از خلال عملکرد مدیران و سازمان­های فرهنگی قابل شناسایی است و لزوما در هیچ سند رسمی مکتوب نمی­ شود باید مورد مطالعه قرار گیرد. همینطور باید تاثیر سیاست­های فرهنگی بر روی جامعه و نتایج پیش ­بینی نشده آن و به علاوه تحقق اهداف کمی و کیفی سیاست­ها بررسی شود. امر دیگری که به شفاف کردن سیاست­های فرهنگی کمک می­ کند نگاه تطبیقی و تاریخی به مقوله سیاست­گذاری فرهنگی است که تاثیر رقابت­های سیاسی و مناسبات قدرت، منافع حاکمان و طبقات بالای جامعه، دغدغه­های غیرفرهنگی، شرایط جهانی و مناسبات بین ­المللی را بر سیاست­های فرهنگی آشکار می­ کند.

تحقیق پیش رو، بر آن است که با مفهوم­بندی و شاخص­گذاری دقیق به ارزیابی سیاست­های رسمی فرهنگی کشور بپردازد. توصیفی که از سیاست­های فرهنگی با این روش بدست می­آید دقیق و قابل ملاحظه خواهد بود و همچنین از دل آن سنخ­شنایی­ها و چهارچوبی در می­آید که می ­تواند برای تحقیقات آتی در این زمینه مفید واقع شود. ضرورت این تحقیق مخصوصا از آنجا بر می­خیزد که تا کنون تحقیقی که با مقوله­بندی و شاخص­گذاری دقیق به بررسی سیاست­های فرهنگی کشور پرداخته باشد وجود نداشته است. معمولا نوشته­هایی که در این زمینه موجود است بدون روش­شناسی دقیق و صرفا حاصل تجربه یا نگاه انتقادی نویسندگان و با توجه به شرایط روز بوده است. از سوی دیگر متون مختلفی وجود دارد که صرفا به بحث نظری پیرامون سیاست فرهنگی پرداخته است و جای خالی یک کار تجربی در این میان کاملا به چشم می­خورد.

1-3- تحدید موضوع و اهداف تحقیق

موضوع این تحقیق محدود به سیاست­های فرهنگی دولتی است که به صورت مکتوب و مصوب در دسترس است و در حال حاضر در حال اجراست. در مورد قید «کنونی» که در عنوان تحقیق آمده است، ذکر این نکته ضروری است که آوردن این قید ناظر به سیاستها و متون سیاستگذاری است که در حال حاضر منشاء برنامه ریزی و قانونگذاری و مدیریت در عرصه فرهنگ است و منسوخ نشده است. در واقع از یک سو، هدف آن بوده که به سیاستها پرداخته شود (و وارد جزئیات برنامههای و قوانین در حوزهی فرهنگ نشویم) و از سوی دیگر خود را محدود به دورهی اخیر سیاستهای فرهنگی کنیم. سال 1389 و برنامهی توسعهای که توسط دولت وقت و مجلس وقت تصویب شده است، به علاوهی قانون اساسی و سند سیاستهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که اصلیتری رویکردهای نظام جمهوری اسلامی ایران را در عرصهی فرهنگ نشان دادهاند.

ناگفته پیداست که ارزیابی سیاست­های فرهنگی دولت، جدای از مکتوبات و مصوبات، نیاز به پیگیری و دقت­نظر در برنامه­ها، مدیریت­ها، سخنرانی­ها، و اعمال و برخوردهای خاص نهادها و سازمان­های مختلف دولت دارد. اما بنای این تحقیق آن است که به حد کافی موضوع خود را محدود و مشخص کند که در قالب یک پایان ­نامه قابل بررسی باشد.

قبل از اینکه بگوییم اهداف این تحقیق چیست، لازم است بگوییم که این تحقیق چه اهدافی را در نظر ندارد. در این تحقیق به فعالیت های عملی نهادهای فرهنگی و تدابیر مدیران فرهنگی پرداخته نمی شود، همچنین نگاهی تاریخی و تطبیقی به سیاست های فرهنگی ایران در طول دهه های گذشته از اهداف این تحقیق نیست. به همین ترتیب ارزیابی سیاست های فرهنگی در این تحقیق از خلال مواردی مثل دستیابی اهداف، تامین منابع و تامین رضایت گروه های ذی نفع صورت نمی گیرد. همچنین این تحقیق بر آن نیست که مسائل و مشکلات فرهنگی کشور را شناسایی کند و بر مبنای آن سیاست های جدیدی را ارائه کند یا به ارائه رهنمودهایی برای تدوین سیاست های فرهنگی نمی پردازد، هر چند این امر خود به تبع حاصل می آید.

به طور کلی دو هدف برای این تحقیق در نظر گرفته شده است:

به دست آوردن چارچوبی برای ارزیابی سیاست­های فرهنگی
به دست دادن توصیفی از سیاست های فرهنگی ایران در حال حاضر
این تحقیق بر آن است که اولا با طرح مباحث نظری پیرامون مجادلاتی که بر سر تعریف فرهنگ به ویژه در ادبیات جامعه شناسی وجود دارد و تاثیر هر یک بر سیاست­گذاری فرهنگی، و ثانیا بررسی ادبیات موضوع سیاست گذاری فرهنگی و ثالثا شناختن مناقشات واقعی موجود در شرایط کنونی جامعه­ی ایرانی که خود را در قالب جریان­های فرهنگی مختلف نشان می­دهد  و از خلال همه اینها به دست آوردن چهارچوب ارزیابی سیاست های فرهنگی، به ارزیابی سیاست های رسمی فرهنگی ایران بپردازد. شمای کلی این پایان ­نامه را در تصویر زیر مشاهده می­کنید:

1-4- پرسش های تحقیق

پیش از اینکه به پرسشهای تحقیق بپردازیم، در مورد واژهی «ارزیابی» در عنوان این تحقیق، باید بگوییم که اصلیتری خصلت این تحقیق، اکتشافی بودن آن است؛ بنابراین ارزیابی سیاستهای فرهنگی بر مبنای یک نگاه پیشینی و با معیارهای از پیش تعیین شده نیست (مثلا اینکه چقدر سیاستهای فرهنگی ایران به دموکراسی فرهنگی توجه داشته است). بلکه خصلت اکتشافی تحقیق، از دل مطالعه گستردگی ادبیات این موضوع و نهایتا نظم و نسق بخشیدن به اصلیترین موضوعات مطرح پیرامون موضوع سیاستهای فرهنگی بر آمده است. این چنین تحقیقی میتواند خود مبنایی باشد برای ارزیابیهای آتی از سیاستهای فرهنگی به اساسا مبنا یا معیار ویژهای مثل دموکراسی فرهنگی.

سوالات این تحقیق در چهار بخش عبارتند از:

بخش اول – تعریف سیاست­گذاری فرهنگی چیست و چه تعاریف مختلفی در این مورد وجود دارد؟ تاریخچه سیاست­گذاری فرهنگی در ایران و جهان چیست؟ چه تعاریفی از فرهنگ موجود است؟ تاثیر هر کدام بر سیاست­گذاری فرهنگی چیست؟ تعاریف متعدد و متفاوت از فرهنگ هر کدام به تاکید بر چه وجهی از فرهنگ تمایل دارند؟ ویژگی مشترک فرهنگ در این تعاریف چیست؟ مناقشات و دوگانگی هایی که پیرامون تعریف فرهنگ در ادبیات جامعه شناسی به وجود آمده است کدامند؟

بخش دوم – ویژگی­های اجتماعی فرهنگ کدام است؟ فرهنگ و هویت چه رابطه­ای با هم دارند؟ نیاز به چه چیزهای موجب تدوین سیاست­گذاری فرهنگی شده است؟ چه الگوها و سرمشق هایی برای سیاست گذاری فرهنگی موجود است؟ مراحل و اجزای سیاست­گذاری فرهنگی چیست؟

بخش سوم – چه مجادلات و مناقشات واقعی پیرامون تعریف فرهنگ و نحوه برخورد با آن از سوی حاکمیت وجود دارد؟ جریان­های فرهنگی کنونی ایران کدامند؟ هر کدام از آنها به دنبال چه نوع سیاست فرهنگی و بر مبنای چه اصولی هستند؟

بخش چهارم – سوالاتی که از دو بخش اول برمی خیزد و ارزیابی سیاست های فرهنگی را ممکن می کند، از جمله: سیاست­های فرهنگی ایران شامل چه ترکیبی از ارزش­ها، اهداف و سیاست­هاست؟ چه تعریفی از فرهنگ بر سیاست های فرهنگی ایران حاکم است؟ چه الگو و سرمشقی در سیاست گذاری فرهنگی ایران در نظر گرفته شده است؟ چه کارکردهایی از سیاست­های فرهنگی مورد انتظار است؟ چه حوزه­هایی مورد سیاست­گذاری قرار گرفته­اند؟ در سیاست­هایی فرهنگی، آیا فرهنگ محدود و مستقل در نظر گرفته شده یا فراگیر و گسترده؟ چه ویژگی­هایی از فرهنگ مورد تاکیده بوده است؟ ابزار اجرا یا نهاد متولی سیاست­ها چیست؟ چقدر نگاه دولتی در سیاست های فرهنگی ایران به چشم می خورد؟

1-5- روش های تحقیق

1-5-1- روش اسنادی

در ابتدا که بخش نظری تحقیق است با مطالعه نظریات مختلف و کتاب های مختلف که درباره سیاست­گذاری فرهنگی، مهندسی فرهنگی، برنامه ریزی و مدیریت فرهنگی وجود دارد، به سوالات اساسی پیرامون تعریف فرهنگ و ویژگی هایی که باید در سیاست گذاری فرهنگی رعایت شود پاسخ داده می شود. در این تحقیق به یک چارچوب نظری پیشینی تکیه نمی شود بلکه بخش نظری تحقیق اکتشافی در ادبیات مربوط و جمع بندی و نقد آنها در راستای رسیدن به شاخص ها و تدوین چهارچوبی نظری برای تحلیل سیاست های فرهنگی به منظور ارزیابی تجربی در بخش دوم تحقیق خواهد بود.

1-5-2- روش تحلیل محتوی

در بخش تجربی تحقیق، با تحلیل محتوای سیاست های فرهنگی مصوب نهادهای سیاست گذار فرهنگی، به نقد و بررسی آنها می پردازیم. این امر با شاخص ها و معیارهایی که در قسمت نظری تحقیق به دست آمده است صورت می گیرد. شاخص هایی مربوط به تعریف فرهنگ، الگوها و سرمشق های سیاست گذاری فرهنگی و همچنین ویژگی هایی که هر سیاست گذاری برای فرهنگ می تواند شامل آن باشد.